Iliada

L'Iliada, Libre viii, linhas 245–53, manuscrich grèc, de la fin del sègle v o de la debuta del vi.

L’Iliada (en grèc ancian: Ἰλιάς, Iliás) es una epopèia atribuida al aède Omèr. Deu son nom al grèc Ἴλらむだιいおたοおみくろんνにゅー , Ilion, valent a dire Tròia. Es escricha amb d'examètres dactilics e compta 24 cants. Lo tèxt foguèt probable redigit entre 850 e 750 abC (datas que ja mencionava Erodòt), siá quatre sègles aprèp los eveniments que conta. Amb l'Odissèa, òbra atribuïda al meteis autor, l'Iliada es demest las òbras longas mai ancianas de la literatura occidentala. Conten mai de 15.000 linhas, e es estada escricha en çò qu'es sonat grèc omeric, valent a dire una koinè literària de grèc ionic influenciat per d'autres dialèctes.

Contengut

Aquilles qu'es a garir Patròcle

La trama de l'Iliada es centrada sul personatge d'Aquiles e narra los eveniments debanats durant 51 jorns de la desena, e darrièra, annada de la Guèrra de Tròia.

Ofés per l'apropriacion qu'Agamemnon s'èra fach d'una joventa qu'èra estada capturada, Briseïda, Aquiles, lo melhor guerrièr dels aquèus, s'èra retirat dels combats. A partir de l'anada d'Aquiles e de sos soldats mirmidons, los grècs patiguèron de desfachas pesugas e sas naus foguèron a mand de perilhar aprèp d'incendis provocats pels troians. Davant l'impassibilitat d'Aquiles en fàcia dels problèma dels aquèus, Patròcle, son grand amic, li demandèt permission e armas per poder participar a la batalha. Aquiles acceptèt, a racacòr. Patròcle, aprèp que realizèt de grandas accions militaras, moriguèt finalament tuat per Ectòr, l'ainat de Priam qu'aviá recebut ajuda divina. Aqueste a mai gausèt vestir l'armadura e portar las armas d'Aquiles. La mòrt de Patròcle faguèt tornar Aquiles a la guèrra pr'amor de venjar son amic. En combat singular vencèt Ectòr e finalament lo tuèt. Lo cadabre del vençut foguèt passejat davant las muralhas de Tròia. Pr'aquò, lo rei Príam capitèt d'obtenir la cleméncia d'Aquiles e aital lo paire poguèt donar a son enfant las onors funeràrias que se meritava.

Dins l'antiquitat lo poèma èra considerat coma una istòria reala e sos personatges servissián de modèl de comportament e a l'encòp de simbòl d'eroisme que caliá imitar. L'estudi de l'òbra e la memorizacion d'episòdis longasses èran una practica abituala d'aquel temps.

Intriga

Al començament de l'istòria, lo sètge de Tròia dura lèu dempuèi una decennia. Opausa una armada d'Aquèus venguts de Grècia als Troians (sostenguts per d'aliats anatolians e tracians). La flòta dels assetjants es constituïda de centenats de naviris alinhats sus lo maratge e servís de campament. En fàcia, los defensors son protegits per sos barris. L'intriga es lo raconte cronologics de sièis jorns e nuèchs de la guèrra, a l'excepcion del cant XXIV que se debana dotze jorns après lo cant XXIII.

Primièr jorn: la garrolha

La colèra d'Aquiles, pintrat per Michel Drolling (1819)

• Cant I : aprèp nòu ans de guèrra entre los aquèus e los troians, la pèsta apareis dins lo camp dels aquèus. Lo devínhaire Calcant, consultat a prepaus d'aquesta marrana, preditz que la malauriá non s'aturarà pas fins que Criseïda, l'esclava d'Agamemnon, serà tornada a son pare Crises (un sacerdòt del dieu Apollon).

La colèra d'Aquiles se fa sentir a partir de l'ofensa que li fa Agamemnon. Enrabiat per l'idèa d'aver de cedir Briseida, rauba a Aquiles la jove Briseida, qu'aqueste aviá capturat. L'eròi se retira doncas del camp de batalha, e assegura que tornarà sonque quand lo fòc troian arribarà a sas naus. Zèus dona supòrt a la decision d'Aquiles a travèrs de la peticion qu'aviá fach la maire del guerrièr, Tètis.

Segond jorn: trèva e batalha

• Cant II : Zèus, inquietat per la promesa qu'aviá fach a Tètis, conselha Agamemnon dins un sòmi que arme sas tropas per atacar Tròia. Lo rei d'Itaca, Ulisses, anima las tropas pel combat. Los aquèus venguts de Grècia tota amb un nombre considerable de vaissèls se preparan a atacar los soldats dels menaires troians e de sos aliats dardanians, licians, frigians e tracis.
• Cant III : lo cap de las tropas troianas, Èctor, acusa son fraire Paris de s'amagar davant lo cap de l'armada grèga, lo rei Menelau. En seguida, Paris decidís d'afrontar Menelau en combat singular. Elena, lo rei Priam e d'autres membres de la noblesa troiana obsèrvan la lucha entre totes dos dempuèi la muralha, e Elena presenta los divèrses caps de las tropas aquèas. La guèrra es estada arrestada per aquesta ocasion, gràcias a la promesa que lo vencedor gardariá Elena e sos tresaurs. Menelau, guerrièr experimentat, pren lèu l'avantatge. Quan es a mand de tuar Paris, aqueste es salvat per Afrodita que lo manda sulpic al costat d'Elena. Una trèva es convocada entre aquèus e troians.
• Cant IV : aprèp una amassada dels dieus, decidisson aquestes que se reprengan las ostilitats. Sulpic Atèna, desguisada, incita Pandar a metre fin a la trèva en lançar una flècha que nafra Menelau e aprèp lo discors d'Agamemnon a sas tropas, torna començar la guèrra.
• Cant V : Demest los aquèus Diomèdes, lo filh de Tidèu, se fa remarcar dins la batalha. Assistit per Atèna, es a mand de tuar Enèa, e capita de nafrar Afrodita. D'aquel temps, Ares e Ector comandan las tropas troianas. Durant lo conflicte Sarpedon, lo menaire dels licians, fa un chaple e tua demest mantun autre combatent lo rei de Rodes, Tlepolèm. Puèi, Diomèdes, tornarmai amb l'ajuda d'Atèna, nafra Arès.
• Cant VI : lo combat contunha ferotge ; los melhors guerrièrs de cada camp s'afrontan sens pietat. Malgrat aquò, aprèp qu'evoquèssen los ligams d'ospitalitat que temps enrè unissián sos aujòls, Diomèdes e Glaucos lo lician arrèstan de luchar e s'escàmbian de presents. Èctor se'n va del camp de batalha e tòrna a la vila e i demanda a Hécube, sa maire, de pregar Atèna per la victòria dels trojans. Las femnas se dirigisson al temple de la diva. Còsta las pòrtas scèas, Èctor fa sos adieus a sa molhèr, Andromaca, e a son filh jovenet Astianax. Se'n va veire son fraire Paris e capita de lo convéncer de venir batalhar amb el.
• Cant VII : guidat pels plans d'Apollon e d'Atena, Ectòr provòca los caps grècs. Aprèp un tiratge al sòrt, es Ajax, filh de Telamon, qu'es designat per l'afrontar. Lo duèl dura fins a la nuèch e s'acaba sens venceire en despièch de la nafradura d'Ectòr. Aprèp lo combat, los dos òmes se fan de presents nombrós per mostrar lor respècte mutual. Una trèva es alara decidida pels dos camps per onorar los mòrts que joncan lo prat batalhièr. Los Grècs aprofièchan tanben aquela pausa per fortificar son camp e tirar sos naviris sus la plaja.

Tresen jorn: l'ambaissada a Aquilles e la Dolonia

Dolon amagat per una pèl de lop.

• Cant VIII : a l'alba, Zèus ordenèt als dieus de demorar neutres. A la cima del mont Ida, al dessús dau prat batalhièr, utiliza sa balança d'aur per pesar las destinadas de cada armada. Lo resultat es a l'avantatge dels Troians e, tre la represa dels combats, una carga menada per la fresa d'Ectòr arriba fins a la plaja e al camp grèc. Atena e Èra, incapablas d'agachar la desfacha dels Grècs sens agir, desobesisson e ensajan d'ajudar son camp. Pasmens, son rapidament e vivament arrestadas per Zèus. Los combats duran fins a la nuèch. Per gardar son avantatge, 50 000 Troians campan sus lo prat batalhièr.

• Cant IX : dins lo camp aquèu, l'inquietud es importanta e Agamemnon evòca la possibilitat d'abandonar lo sètge. Pasmens, Ulisses e Nestòr s'opausan ferotjament a aquela idèa. La solucion seriá de tornar obtenir l'ajuda d'Aquilles. Per aquò, Agamemnon accèpta de s'excusar, de rendre Briseida, de donar de presents a Aquiles e de li prometre de vilas e un maridatge amb una de sas filhas. Una ambaissada menada per Ulisses, Ajax e Fènix es donc mandada per lo convéncer. Mas en despièch d'un acuèlh polit, Aquilles demòra inflexible : a l'intencion de partir dins pauc de temps e prepausa a Fènix de l'acompanhar. Ulisses e Ajax s'entòrnan alara anonciar la novèla marrida a Agamemnon.

• Cant X : après la revirada de l'ambaissada, lo cap dels Aquèus, sota los conselhs de Nestòr, manda Ulisses e Diomèdes per espionar lo camp enemic. Dins l'armada troiana, Ectòr a la meteissa idèa e ordonar a Dolon de far una reconeissença vèrs lo camp grèc. Pasmens, Dolon es capturat pels dos espions aquèus e executat per Diomèdes après aver liurat d'informacions estrategicas. Ulisses e Diomèdes profitèron d'aquel avantatge per atacar e turar los caps tracis. Capturèron tanben los cavaus de sos enemics e aquel esplech reviudèt l'espèr de la victòria dins lo camp grèc. Aquel episòdi es nomenat la « Dolonia ».

Quatren jorn : la derrota aquèa e la mòrt de Patròcle

• Cant XI : de matin, los combats tornan prene e, aprèp mai d'un explech d'Agamemnon, los Troians reculan fins al barri de la ciutat. Mas Zèus mandèt una messatgièra, Iris, per assegurar Ectòr de son sosten e li indicar coma menar una contra-ataca (aprèp una nafradura d'Agamemnon). Los combats càmbian alara a l'avantatge de l'armada troiana e Ulisses, Diomèdes, Macaon e Eurifil son tanben tocats. Aquò entraïna una retirada vèrs lo camp grèc e Aquilles, inquiet, manda son amic Patròcle per s'entresenhar sus l'evolucion de la batalha. Nestòr lo mena a tornar demandar l'intervencion d'Aquilles. Puèi, Patròcle va ajudar Euripil dins sa tenda. Lo moral de l'armada aquèa es alara a s'afondrar.

• Cant XII : aprèp la sieuna victòria, los Troians perseguisson los Grècs e debutan lo sètge del campament aquèu. Menat per Asi, Sarpedon e Glaucos, las atacas menaçan los barris en despièch del coratge mostrat pels defensors. Zèus permet finalament a Ectòr de passar lo valat al cap de l'armada troiana e d'espotir la pòrta del camp. Los combatents troians intran alora dins lo camp ont los combats se desencadenan segon las intencions del rei dels dieus.

• Cant XIII : refusant la desfacha dels Aquèus e lo pilhatge de son camp e de sa flòta, Poseidon s'engatja personalament dins la batalha. Aquò estimula los defensors e, dirigits per Idomenèu e Meriònes, los Grècs tuan mai de Troians en grand nombre, comprés Asi e son auriga Alcatòu. Pasmens, aprèp una brèva retirada, los Troians capitan de tornar intrar dins lo campament aquèu gràcias a l'ajuda de Zèus. Los Troians Enèas, Paris, Elènos e Deifòb se valorèron pendent aqueles combats.

• Cant XIV : confrontat a una situacion desesperada, Agamemnon prepausa tornarmai de sonar la retirada, mas Poseidon exorta los Grècs. Aquò restaura la fisança de l'armada aquèa que contunha aital de téner còp. A l'encòp, Èra virèt los uelhs de Zèus de la batalha gràcias a un riban que li permetèt de seduire son marit. Lo parelh quita alara lo prat batalhièr e Zèus demòra endormit aprèp l'amor. Lo cap de l'Olimp neutralizat, Poseidon mena una contraataca renosa e victoriosa. Plan de Troians son tuats e Ectòr el meteis foguèt tocat e evacuat per sos companhons.

• Cant XV : a son revelh, Zèus es furiós e inquiet per Ectòr. Ordona donc a Apollon de sonhar las nafraduras del cap troian e a Poseidon de se retirar de la batalha. Inspirat per Apollon, Ectòr s’entorna al combat e los combatents grècs començan de panicar. Malgrat la defensa volontosa d'Ajax, los Troians rebutan los defensors del campament e atenhon lo primièr reng de naus. Pòdon alara començar l'incendi de la flòta aquèa. Al meteis temps, Patròcle acor vèrs Aquilles.

• Cant XVI : en fàcia de l'urgéncia de la situacion, Aquilles autoriza Patròcle a menar los Mirmidons al combat a condicion de limitar son assaut a la reconquista de la plaja e del campaments grèc. Patròcle vestís donc las armas divinas prestadas per Aquliles. Los Mirmidons prenon l'avantatge e rebutan los Troians vèrs la ciutat en tuant Sarpedon, filh de Zèus e d'Euròpa. Atristat per la mòrt de son filh, lo rei dels dieus manda Apollon per recuperar lo cadavre e per tornar inspirar Ectòr. A l'encòp, Patròcle desobesís a Aquilles e decidís de perseguir son ataca fins a Tròia. Tua o nafra nòu eròis troians e arriba al pè del barris, mas es desmascat per Apollon. Lo dieu l'ataca alara dins l'esquina, çò que permet a Euphorbos e a Ectòr de lo tuar rapidament.

• Cant XVII : aprèp la mòrt de Patròcle, un combat comença a l'entorn de son cadavre. Ectòr e Enèas assajan de lo recuperar, mas lo còs es eroïcament defendut per Menelas e Ajax. Pasmens, Ectòr capita sasir las armas, lo casco e l'armadura d'Aquilles. Vestit d'aquel equipament e inspirat per Zèus, rebuta los Aquèus que capitan d'emportar lo còs de Patròcle.

Representacion de la remesa de las armas fargadas per Efèst a Aquilles.

• Cant XVIII : lo combat del cant precedent acabat, Antilokhos es encargat d'anonciar la mòrt de son amic a Aquilles. Aclapat de dolor, cobrit de cendre e prostrat, Aquilles jura de venjar Patròcle al pus lèu. Sa maire Tètis li demanda de pacientar una nuèch per permetre a Efèst de li fargar d'armas novèlas. Pendent l'espèra, Aquilles quita son tibanèl per cridar sa dolor. La clamor espaventan los Troians qu'organizan un conselh. Lo savi Polidamas prodiga de conselhs de prudéncia que son ignorats per Ectòr. Dins lo camp grèc, Efèst acaba son trabalh e dona a Tètis un bloquier, una cuirassa, un casco e de polènas beluguejants. La descripcion d'aquel equipament, relativament longa, es lo primièr cas conegut d'ecfrasa dins la literatura.

Cinquen jorn : lo retorn d'Aquilles al combat e la mòrt d'Ectòr

• Cant XIX : davant l'armada aquèa, Aquilles se reconcilia amb Agamemnon. En escambi, recep fòrça presents, comprés Briseis totjorn verge segon lo rei de Micenas. Puèi, per se preparar a la batalha venenta, los Grècs manjan, a despart d'Aquilles que vòl unicament se consacrar a sa venjança. En despièch dels avertiments donats per son caval, vòl tanben partir sulcòp a la batalha.

• Cant XX : al començament del cant, la discòrdia contunha entre los dieus e Zèus accèpta de laissar los Olimpians participar al combat. Enèas, inspirat per Apollon, ataca Aquilles. Es facilament vencut, mas es sauvat per una intervencion de Poseidon. Puèi, Aquilles e Ectòr se rescontrar sul prat batalhier e començan de se batre. Pasmens, Apollon, inquiet per la vida del cap troian, lo fa desaparéisser. Furiós, Aquilles chaplan los Troians enjaurats.

• Cant XXI : reculant en fàcia de la poténcia murtrièra d'Aquilles, de guerrièrs troians sautan dins l'aiga del flume Escamandre. Revoltat pel sang dels Troians que lo solha, lo flume combat feròçament Aquilles. Amb l'ajuda d'un autre flume, Simòis, manda sas aigas còntra l'eròi grèc e pren l'avantatge. Pasmens, Èra demanda a Efèst de lo secorrir. Escamandre es alara rebutat per un fuòc divin qu'evapora son aiga. Puèi, Apollon pren la plaça d'Agenor per combatre personalament Aquilles. Simulant una fugida, lo dieu atrai l'atencion de son adversari, çò que permet als Troians de se retirar vèrs la ciutat.

• Cant XXII : Ectòr, malgrat las suplicacions de sos parents, decidís de faire fàcia a Aquilles. L'espèra donc solet a l'intrada de la vila. Pasmens, es esglasiat per la vista de son enemic e s'enfugís. La perseguida dura tres torns de la vila. Zèus utiliza sa balança per pesar la destinada dels dos guerriers : Ectòr es condamnat. Atena, desguisada, s'ocupa de lo rasonar. Lo cap troian accèpta alara son destin e es rapidament tuat. Abans de morir, revela sa destinada a son adversari. Puèi, Aquilles pren son cadavre, l'estaca a son carri e lo tirassa fins al camp grèc.

Seisen jorn : las funeralhas de Patròcle

• Cant XXIII : Patròcle apareis en somi a son companha qu'ensaja vanament de l'atrapar. Totes los Aquèus pòrtan dòl e fòrça sacrificis son consentits (buòus, cavals, serventas e dotze joves troians). Puèi, lo cadavre es cremat segon la tradicion. Un tombèl es bastit e los cendres son reculhits. De jòcs funèbres son organizats amb de prèmis nombrós donats per Aquilles. Los guerriers grècs pòdon aital se metre en valor dins d'espròvas de corsa, de pugilat, de lucha e de lançar.

Dotze jorns aprèp : las funeralhas d'Ectòr

Bas-relèu representant las funeralhas d'Ectòr.

• Cant XXIV : Aquilles es incapable de dormir. Pendent onze jorns, traïna lo cadacre d'Ectòr amb son carri a l'entorn dau tombèl de Patròcle. Mas los dieus an finalament pietat de la familha del Troian. Reprovant lo compòrtament del Peleid, utilizan una magia divina per protegir e conservar lo còrs. Zèus exigís que Tètis ane convéncer son filh de restituir lo cadavre a Priam. Amagat per Ermès, lo rei troian passa en secret las linhas enemigas per suplicar Aquilles de li donar lo còrs en cambi de presents. Aquilles accèpta e ofrís lo lièch e la taula al paire de son adversari. Conciliant, accèpta tanben una trèva de dotze jorns per permetre als Troians d'organizar de funeralhas decentas a Ectòr. L'istòria s'acaba amb l'intrada dau cadavre d'Ectòr dins la vila e la descripcion de sas funeralhas.

Los personatges

Los personatges de l’Iliada son tradicionalament devesits en tres grops distints en foncion de lor origina.

Los Aquèus

• Aquilles, filh de Pelèu e de Tètis, rei dels Mirmidons.
• Patròcle, companhon d'Aquilles.
• Agamemnon, rei de Micenas e cap de l'expedicion aquèa.
• Menelau, rei d'Esparta e fraire d'Agamemnon
• Elena, esposa de Menelas.
• Ulisses, rei d'Itaca.
• Nestòr, rei de Pilos.
• Ajax fiu d'Oïlèu (o Ajax lo Pichon), rei de Locrida.
• Ajax fiu de Telamon), rei de Salamina.
• Calcant, endevinaire.
• Diomèdes, filh de Tidèu, rei d'Argos.
• Idomenèu, rei de Creta.
• Fènix, filh d'Amintor e educator d'Aquilles.

Los Troians

• Priam, rei de Tròia.
• Ecuba, esposa de Priam e reina de Tròia.
• Ectòr, filh ainat de Priam.
• Paris, filh de Priam e seductor d'Elena.
• Cassandra, filha de Priam e preiressa.
• Andromaca, esposa d'Ectòr.
• Enèas, filh d'Anquises.
• Sarpedon, cap dels Licians.
• Pilemènes, cap dels Paflagonians.
• Pandaros, general de Zelèa.
• Fòrcis, general de Frigia
• Glaucos, general de Licia.
• Laocoont, prèire de Poseidon.

Las divinitats

• Zèus, rei dels dieus.
• Poseidon, fraire de Zèus e rei dels oceans. Favorable als Aquèus.
• Èra, sòrre e esposa de Zèus. Favorabla als Aquèus.
• Apollon, filh de Zèus e de Leto. Favorable als Troians.
• Efèst, filh de Zèus e d'Èra. Favorable als Aquèus.
• Atena, filha de Zèus. Favorabla als Aquèus.
• Afrodita, filha de Zèus e Dione. Favorabla als Troians.
• Tètis, maire d'Aquilles. Favorabla als Aquèus.
• Ermès, filh de Zèus. Favorable als Aquèus.
• Escamandre, dieu flume.
• Arès, filh de Zèus e d'Èra. Favorable als Troians.
• Ipnos, lo Sòm.

Escritura e transmission de l'òbra

La question omerica

Còpia romana d'un bust ellenistic d'Omèr datant del sègle II avC.

Article detalhat: Question omerica.

La question omerica es un problèma scientific filologic e istoric sus l'identitat de l'autor de l’Iliada e de l’Odissèa. En efièch, Omèr († sègle VIII avC ?) es un autor mal conogut qu'a escrich las doas epopèias majoras de la mitologia grèga. Aquò suscitèt donc, tre l'Antiquitat, de questions sus son existéncia o sus son ròtle dins l'estructuracion del raconte. Totun, lo debat modèrn comencèt amb los trabalhs de l'abat d'Aubinhac (1604-1676) que contestèt l'existéncia d'Omèr en 1670. L'estudi del problèma conoguèt mai d'una evolucion durant los sègles seguents amb l'aparicion d'aisses o de metòdes novèls de recèrcas e los descubèrtas progressivas dels arqueològs.

Uèi, los istorians considèran generalament Omèr coma un personatge legendari e los tèxts omerics coma lo resultat de la compilacion de racontes orals dels Sègles Escurs de l'istòria de Grècia (o benlèu del periòde anterior). Segon aquela teoria, l’Iliada datariá del sègle VIII avC, l'Odissèa del sègle VII avC e la fixacion definitiva del tèxt seriá l'òbra de Pisistrates († sègle VI avC). D'incoëréncias dins los cants, lo caractèr composit de la lenga utilizada e l'abséncia d'elements permetent de demostrar l'existéncia d'Omèr son los arguments principals en favor d'aquela tèsi. Pasmens, quauques istorians accèptan encara l'idèa d'un autor unic pel còrpus omeric (mas pas necessàriament Omèr). Aquò es sostengut per d'estudis mostrant la coesion gramaticala de las òbras.

La transmission del tèxt

L'escritura originala dels tèxts omerics se debanèt probablament pendent los sègles VIII e VII avC e, imperativament, abans 630 avC. La lenga de l'òbra es lo grèc omeric, una mescla dels dialèctes ionian e eolian, qu'èra ja un parlar arcaïc a son epòca. Altèrna las formas arcaïcas, modèrnas e artificialas, probablament per respectar las règlas de la metrica de l'examètre dactilic. Sembla d'èsser una lenga literària qu'èra utilizada pels poètas grèc del periòde. Aquò es sovent presentat coma un argument suplementari en favor d'una compilacion progressiva del còrpus omeric per un ensèms de poètas partejant una meteissa lenga literària e de mòdes de transmission orals comuns dels tèxts.

Lo tèxt foguèt copiat mai d'un còp. Lo manuscrit complèt mai vièlh encara conservat se tròba dins lo codèx Venetus A de la Bibliotèca Marciana de Venècia. Data del sègle X. Conten una version complèta de l’Iliada en grèc ancian, d'extrachs damatjats de la Vida d'Omèr de Pròclus, de resumits de l'ensemble del cicle epic, d'extrachs de comentaris d'Aristarc de Samos (v. 310-230 avC) e de comentaris ulteriors de sos trabalhs. D'autras versions ancianas, mai sovent incomplètas, son conegudas. L’Iliada ambrosiana es un manuscrit enluminat que data del sègle V. Escrich en grèc classic, èra constituït de 58 imatges, mas 7 son perdudas.

La posteritat del tèxt

Amb l’Odissèa, l’Iliada es l'òbra majora de la literatura grèga antica. Dins l'Antiquitat, èra considerada coma la basa indispensabla de la bòna educacion, principalament al sen de las classas aisadas. De mai, èra un modèl que foguèt imitat per mai d'un poèta. Per exemple, l’Eneïda de Virgili se considèra coma una seguida dels tèxts omerics. De mai, lo tèxt foguèt traduch en latin per Livius Andronicus (v. 280-200 avC) e Cnaeus Matius († sègle I apC). Aquò confirmèt l'estatut de classic de l'òbra e explica lo nombre important de còpias que permetèron d'assegurar sa preservacion.

A la fin de l'Edat Mejana, de versions adaptadas dins de lengas del periòde foguèron escrichas, coma l’Iliada d'Hermoniakos qu'es una adaptacion en grèc bizantin. En Euròpa Occidentala, lo poèta normand Benoît de Sainte-Maure († sègle XII) compausèt un Roman de Troie qu'es una sintèsi dels racontes del cicle troian encara coneguts a aquela epòca. En 1450-1452, Jacques Milet (v. 1425-1466) escriguèt una Destruccion de Tròia la Granda, una pèça de 30 000 vèrs octosillabics que foguèt fòrça populara fins al sègle XVI. Aquela tradicion contunhèt durant los periòdes seguents coma La Troada de Robert Garnier (1579), l’Ectòr d'Antoine de Montchrestien (1604) e l’Omèr trasvestit o l’Iliada de vèrs borlescs de Marivaux en 1716.

Al jorn de uèi, los tèxts omerics son totjorn de fonts d'inspiracion importantas per los artistas. Per exemple, l'autor estatsunidenc Dan Simmons escriguèt doas òbras de sciéncia ficcion, Ilium (2003) e Olympos (2006), que son dirèctament de cants de l’Iliada. Una autra particularitat es la multiplicacion de las formas artisticas amb l'aparicion de filmes o de videojòc eissits de l’Odissèa e de l’Iliada.

Analisi e tèmas abordats

L'evolucion d'Aquilles

Article detalhat: Aquilles.

Dins la màger part dau raconte, Aquilles es presentat coma lo subjècte d'emocions fòrtas coma la colèra e la venjança. De mai, al començament de l'intriga, refusa de participar a la batalha après una garrolha amb Agamemnon. Pasmens, Aquilles evoluís pauc a pauc e adòpta un comportament confòrme a l'eròi grèc. Autoriza aital Patròcle a empruntar sas armas e sos soldats per salvar l'armada aquèa menaçada per los Troians. Puèi, accèpta de restituïr lo cadabre d'Ectòr a son paire per li permetre d'organizar los rituals funèbres. L'evolucion d'Aquilles es donc aquela d'un òme imperfècte segon los critèris grècs, valent a dire somés a sas emocions, vèrs lo modèl d'un òme equilibrat que respècta las leis divinas.

Lo personatge d'Ectòr

Article detalhat: Ectòr.

Prince modèl, filh obesissent, fraire exemplar, espós fidèl e atencionat per sa femna Andromaca, paire atentiu per son filh Astianax, guerrier complit e savi, Ectòr es sovent considerat coma l'eròi vertadièr de l’Iliada. En efièch, lo Destin aviá declarat que la mòrt d'Ectòr èra una condicion necessària a la presa de la vila pels Aquèus. La mòrt del personatge es donc inscricha dins l'intriga per aquela prediccion e, segon un esquèma classic de la tragèdia grèga, Ectòr ven l'objècte de manipulacions de part dels dieus (Apollon l'ajuda e Atena ensaja d'entraïnar sa mòrt). Pasmens, aqueles subterfugis l'empachan pas d'escapar a son destin e Ectòr deu finalament acceptar sa mòrt durant son combat final còntra Aquilles.

Los tèmas principals

L'intriga de l’Iliada es basada suls tèmas classics de la tragèdia grèga. Lo destin ocupa donc una plaça centrala dins l'intriga e la màger part dels personatges an un futur ja escrich. Es una fòrça irrepressibla que s'impausa als dieus e als òmes. Lo mecanisme que definís lo destin de cada personatge es pas mostrat, mas las Moeras, las divinitats grègas del destin, e Zèus son capables d'o revelar. Lo rei dels dieus e los endevinaires ocupan donc un ròtle centrala dins l'intriga car anóncian sovent la seguida del raconte. Reconéisser e acceptar son destin ven alora la carga del personatge mai important coma Ectòr. Aquilles coneis tanben son destin funèst.

L'ufan e l’hubris son d'elements pròches del destin car son susceptibles de l'accelerar. Permèton tanben d'estructurar l'istòria. Per exemple, la màger part dels Troians son favorables a la restitucion d'Elena a son espós legitim, mas refusan per protegir l'onor de lor prince. Al començament del raconte, Agamennon justifica egalament lo raubatòri de Briseïda per la necessitat de mantenir son ufan de rei. L’hubris es un orguèlh desmesurat qu'es considerat coma una fauta grèva pels Grècs. Entraïnava generalament una reaccion viva del Destin. Es ben present dins l’Iliada. En particular, es l’hubris de Paris, a l'origina del raubatòri d'Elena, qu'es la causa de la guèrra.

Enfin, l’Iliada s'interèssa al tèma de l'eroïsme. La màger part dels personatges importants son de guerriers que se combaton dins de duèls que ritman l'epopèia. Se las figuras d'Aquilles e d'Ectòr dominan aqueles combatents, d'autres personatges son presentats coma de guerriers de tria (Diomedes, Agamennon, Menelas, Enèas...). Aquò mena a una glorificacion de l'eroïsme guerrier e la guèrra en general. Pasmens, lo raconte mòstra mai d'una forma d'eroïsme. Lo mai nòble es aquel d'Aquilles que combat sos adversaris sensa rèirepensada, mas l'eroïsme prudent d'Ulisses es pas condamnat.

Annèx

Ligams intèrnes

• Aquiles.
• Ectòr.
• Eneïda.
• Grècia antica.
• Grèc omeric.
• Odissèa.
• Omèr.
• Tròia.
• Venetus A.

Bibliografia

• (fr) Ariane Eissen, Les Mythes grecs, Belin, 1993.
• (en) Adam Parry (dir.), The Making of Homeric Verse: The Collected Papers of Milman Parry, Oxford University Press, 1971.
• (fr) Suzanne Saïd, Monique Trédé e Alain Le Boulluec, Histoire de la littérature grecque, París, Presses universitaires de France, coll. « Premier Cycle », 1997.