Tlaxcala
Tlaxcala èra una ciutat-estat mesoamericana e lo centre d'un estat que porta son nom. Après l'afondrament dei civilizacions de Mesoamerica, demorèt una vila de Mexic. Teniá aperaquí 16 000 abitants en 2005.
La ciutat sembla se formar dins lo corrent dau sègle XIV a partir de la reünion de quatre ensems de vilatges. A partir dau sègle XV, s'opausèt ais Astècs que dominavan la region. Vencuda mai d'un còp, Tlaxcala mantenguèt son independéncia gràcias a la resisténcia acarnada de sa populacion e ai besonhs astècs de capturar regularament un nombre important de presoniers qu'èran venduts coma esclaus ò sacrificats ai dieus astècs. Ansin, Tlaxcala deguèt faciar d'incursions regularas sus son territòri e s'alièt ais Espanhòus tre son arribada dins la region. Participèt donc a la destruccion de l'Empèri Astèc e venguèt un relèu important de l'influéncia espanhòla dins la region, especialament gràcias a sa conversion rapida au cristianisme e a la bastida d'unei glèisas e monastèris. Lei soudats de la vila formèron tanben la basa deis unitats d'auxiliaris de l'armada espanhòla e aguèron un ròtle militar important dins la formacion de l'Empèri Espanhòu fins au sègle XVII. En recompensa, son aristocracia gardèt son poder, foguèt integrada a la noblesa de l'Empèri Espanhòu e la vila obtenguèt tanben divèrsei privilègis de part dau rèi d'Espanha. Venguèt tanben lo sèti d'un evescat.
Pasmens, Tlaxcala acomencèt pauc a pauc son declin en causa deis epidemias importadas per lei colons europèus e per l'emigracion deis abitants en direccion de Mexico qu'èra lo centre pus atractiu de la region. Un document de 1625 evaluèt ansin la populacion indigèna de la vila a 700 individús. De mai, en causa de l'abséncia de catedrala dins la ciutat, Oaxaca venguèt lo sèti vertadier de l'evescat de Tlaxcala. La demenicion de la populacion entraïnèt la pèrda progressiva de sei privilègis fàcia ais ambicions dei governadors espanhòus. En 1585, un planh foguèt mandat au rèi d'Espanha sensa resultat e leis institucions localas dispareguèron a cha pauc. En 1692, Tlaxcala foguèt lo centre d'una insureccion entraïnada per de faminas grèvas. Enfin, en 1813, obtenguèt l'estatut de municipilat.