Tormalina
La tormalina designa un grop de minerals de la familha dels silicats, sosgrop dels ciclosilicatas, de formula quimica XG3Z6(BO3)3T6O18(OH,O)3(OH,F,O) ont X = (Ca,Na,K,[]), G =(Mg,Li,Al,Mn,Fe2+,3+,V,Cr,Ti,Cu,[]), Z = (Al,Mg,Cr,V,Fe3+,Ti), T = (Si,Al,B,Be). La tormalina cristalliza dins le sistèma cristallin trigonal de malhum romboedric en baguetas o agulhas longas de seccion triangulara e fàcia corbas.
Inventor e etimologia
[modificar | Modificar lo còdi]Son nom ven de Thuramali (තුරමලි) o Thoramalli (තෝරමල්ලි) en cingalés.
Caracteristicas fisicoquimicas
[modificar | Modificar lo còdi]Critèris de determinacion
[modificar | Modificar lo còdi]Las tormalinas an un treslús vitroses e de colors plan variats. Lor trach mineralogic es blanc.
La color rosa de las tormalinas de fòrça jaces es lo resultat d’un rai natural contunha. Pendent lor creissença, aquelas tormalinas incorporan de Mn2+ alara qu’a l’origina son per natura fòrça pallas. Lor environament granitic lor impausa una exposicion als rais gammà naturals duguts a la desintegracion duel 40K radioactif, çò que provòca la formacion progressiva dels Mn3+, ions responsables de las colors ròsa a roja.
Las tormalinas forman des cristals prismatics de sièis pans, de fàcia alternativament largas e estrechas, donant una seccion puslèu triangulara.
Son insolublas dins los acids.
Cristalloquimia
[modificar | Modificar lo còdi]Las tormalinas forman un grop segon la classificacion de Strunz, notat 9.CK.05: s'agís de silicatas (IX), mai precisament de ciclosilicatas (9.C) contenent d'anèls de sièis membres Si6O18 amb d'anions complèxes insulars (9.CK).
Segon la classificacion de Dana, las tormalinas son divisadas grops en foncion de lor composicion: fan totas partidas dels ciclosilicatas contenent d'anèls de sièis membres Si6O18 ont lo silici pòt èsser substituit per de l'alumini e podent conténer de gropaments idroxil OH (grop notat 61). Se destria las tormalinas deficientas en metals alcalins (grop 61.03a, las lacunas son indicadas per [] dins lors formulas quimicas), aquelas contenent majoritàriament del calci (grop 61.03b), du fèrre (grop 61.03c), du liti (grop 61.03d) e de sòdi (grop 61.03e).
| Mineral | Formula | Grop poncuel | Grop d'espaci | Classa de Dana |
|---|---|---|---|---|
| Buergerita | NaFe3Al6(BO3)3Si6O21F | 3m | R3m | 61.03c |
| Cromdravita | NaMg3(Cr,Fe)6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03e |
| Dravita | NaMg3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03e |
| Elbaïta | Na(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03d |
| Feruvita | (Ca,Na)(Fe,Mg,Ti)3(Al,Mg,Fe)6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03b |
| Foitita | []Na<0,5(Fe,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03a |
| Idroxiuvita | CaMg3(Al5Mg)(Si6O18)(BO3)3(OH)3(OH) | 3m | R3m | 61.03b |
| Liddicoatita | Ca(Li,Al)3Al6(BO3)3(Si6O18)(O,OH,F)4 | 3m | R3m | 61.03b |
| Magnesiofoitita | [](Mg2Al)Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03a |
| Olenita | NaAl3Al6(BO3)3(Si6O18)(O,OH)4 | 3m | R3m | 61.03d |
| Povondraita | (Na,K)(Fe2+,Fe3+)3(Fe,Mg,Al)6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03c |
| Rossmanita | []LiAl2Al6(Si6O18)(BO3)3(OH)4 | 3m | R3m | 61.03a |
| Schorl | NaFe3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03e |
| Schorl-F | NaFe3Al6(BO3)3(Si6O18)(OH)3(F,OH) | 3m | R3m | 61.03e |
| Uvita | (Ca,Na)(Mg,Fe)3Al5Mg(BO3)3(Si6O18)(OH,F)4 | 3m | R3m | 61.03b |
| Vanadiumdravita | NaMg3V6(BO3)3(Si6O18)(OH)4 | 3m | R3m | 61.03e |
Cristallografia
[modificar | Modificar lo còdi]
La tormalina cristalliza dins lo sistèma cristallin trigonal, de grop d'espaci R3m (Z = 3 unitats formulàrias per malhum convencional). Sos paramètres de malhum e sa massa volumica varian en foncion de sa composicion quimica.
Son estructura es constituida d'octaèdres ZO6 (Z = Al, Mg, Cr, V, Fe3+ o Ti), de grops G3O13 (G = Mg, Fe, Mn, Li o Al), de triangles BO3 e d'anèls Si6O18.
Jaçament e minerals associats
[modificar | Modificar lo còdi]La tormalina es un mineral comun de ròcas magmaticas e metamorficas, tot coma de venas idrotermalas de nauta temperatura. S'agís d'un mineral caracteristica de las pegmatitas.
Expleitacion dels jaces
[modificar | Modificar lo còdi]
Tot coma pels diamants, las tormalinas possedisson de proprietats practicas.
La tormalina foguèt utilizada alara per netejar las pipas mercé a son efièch piezoelectric. Mai, possedís de proprietats piroelectricas: quand se calfa, sos dos tèrmes comolan de cargas electricas oposadas, çò que pòt traire la posca mejans l'electricitat estatica. Per aquela rason, se trapa tanben aquel mineral dins los fèrres de lissar pels cabèls[2], per tòca d'eliminar l'electricitat estatica.
S'agís tanben d'una pèira fina utilisada en joielariá per las varietats coloradas.
La tormalina es tanben utilisada en exploracion minièra coma signe geologic precursor de la formacion de jaces d'aur.
Notas e referéncias
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ ICSD Modèl:Numéro avec majuscule ; (en) Suzanne Fortier e G. Donnay, « Schorl refinement showing composition dependence of the tourmaline structure », The Canadian Mineralogist, vol. 13, , p. 173-177
- ↑ «what-are-tourmaline-hair-styling-tools in www.wisegeek.com». wiseGEEK.