Eksurbanizacja
Eksurbanizacja, rozlewanie się miast (ang. urban sprawl) – proces poszerzania się miejskich terytoriów na obszary o mniej intensywnej urbanizacji, takich jak przedmieścia i obszary wiejskie („rurbanizacja”[1]), wynikający z rosnącego zaludnienia. W odróżnieniu od planowej suburbanizacji, jest procesem niekontrolowanym, wynikającym z popytu na nowe budownictwo i szkodzących środowisku naturalnemu praktyk deweloperskich[2]. Towarzyszy mu dezindustrializacja oraz degradacja centrów miejskich[1].
Charakterystyka osiedli powstałych w wyniku eksurbanizacji
edytujPod względem kompozycji są to osiedla składające się z powtarzalnych elementów, izolowane od innych skupisk zabudowy, mające postać pasów rozciągających się do kilkudziesięciu kilometrów od centralnej części aglomeracji, o mniejszej gęstości niż w przypadku planowanych przedmieść, z szerokimi alejami bez chodników kończącymi się pętlicami w komunikacji wewnętrznej. Konkretne sektory tej zabudowy są homogeniczne pod względem statusu mieszkańców. Przeważają domy jednorodzinne o różnej wielkości działek i ich wyposażeniu. Usługi skoncentrowane są w odległości wymagającej użycia samochodu, aby z nich korzystać, a jednocześnie wraz z przestrzenią mieszkalną „wdzierają się” w miejsca cenne dla krajobrazu przyrodniczego[3].
Fazy eksurbanizacji
edytujPierwsza faza
edytujPoczątki tego procesu mają miejsce w II połowie XIX wieku wraz z rozwojem transportu szynowego, który umożliwił zmniejszenie kosztów transportu do poziomu pozwalającego na migrację z centrum miasta na lokalizacje podmiejskie o niższej cenie gruntów. W latach 1850–1920 powstały pierwsze przedmieścia narosłe wokół systemów komunikacji szynowej. Liczyły one najczęściej 5-6 tysięcy mieszkańców i były naturalnie ograniczone odległością od stacji kolejowej, pokonywaną najczęściej pieszo[4]. W Polsce przykładem tej fazy jest „worek” urbanizacji narosły wzdłuż linii Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej (ciąg miast satelickich wzdłuż linii kolejowej Warszawa Gł. – Grodzisk Mazowiecki)[4].
Druga faza
edytujDruga faza eksurbanizacji związana z erą samochodu osobowego zapoczątkowana została najszybciej w USA (lata 20. XX wieku). W Europie rozwinęła się w szczególności w latach 60. we Francji. Do Polski ta faza dotarła dopiero w latach 90. XX wieku i spowodowała niekontrolowany rozrost przestrzenny miast i rozwój stref podmiejskich, czemu towarzyszył silny spadek ludności centrów polskich miast i migrację na tereny podmiejskie[4]. Wraz z nadejściem ery samochodu, przedmieścia oderwały się od sieci transportu szynowego i zaczęły rozwijać się dla samochodu, tracąc naturalne ograniczenie w postaci ludzkiej skali i dystansów dostosowanych dla transportu pieszego. Gdy samochód zaczął stawać się substytutem komunikacji publicznej, przedmieścia zaczęły się gwałtownie rozrastać, ponieważ ich naturalna bariera – dystans pieszy – przestała się liczyć.
Starożytny rzymski standard dróg o szerokości 15 stóp zmienił się w wielopasmowe arterie z wielopoziomowymi węzłami o powierzchniach 15–17 ha. Infrastruktura samochodowa ze swoją terenochłonnością wymaga ponad trzykrotnie większych powierzchni parkingowych od każdego budynku, w którym gromadzą się ludzie i każda budowla rozwleka się w wielkie połacie oddzielone od sąsiednich parkingiem, a ze względu na wymuszone przez parkingi kilkakrotne zwiększenie dystansów pomiędzy budynkami, chodzenie pieszo traci sens. Transport publiczny w takim rozrzedzeniu gęstości zaludnienia (14 osób na hektar) nie ma podstaw ekonomicznych.
Zapobieganie zjawisku
edytujZ tego względu, że eksurbanizacja jest oceniana negatywnie ze względu na wyższe koszty mediów (kanalizacji, gazu itp.) dla mieszkańców, niższe podatki z infrastruktury miejskiej, która ustępuje inwestycjom związanym z motoryzacją oraz izolację mieszkańców od instytucji kultury, od lat 30. XX wieku podejmuje się różnorodne działania hamujące te procesy. W Belgii, Francji i Niemczech ograniczono wielkość podmiejskich „kompleksów handlowo-usługowych”, zapobiegając tworzeniu osad wokół nich. W Wielkiej Brytanii i Kanadzie otoczono Londyn i Ottawę pasami zieleni, nie zezwalając na tworzenie w tych pasach zabudowy. W amerykańskim Portland ograniczono zjawisko poprzez kontrolę cen domów oraz zwiększanie gęstości zabudowy[5].
Strategie przeciwdziałania eksurbanizacji
edytuj- inteligentny wzrost – planowanie zwartej zabudowy, integrowanie transportu publicznego oraz organizowanie możliwości poruszania się przez rowerzystów i pieszych w centrach miast, dla zwiększenia atrakcyjności centrów;
- nowy urbanizm – działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego oraz dziedzictwa kulturowego, a także na rzecz rewaloryzacji centrów miejskich i przekształcania rozproszonych, izolowanych przedmieść we wspólnoty sąsiedzkie, celem stworzenia przyjaznej człowiekowi przestrzeni[6].
Eksurbanizacja w popkulturze
edytuj- W fikcyjnej Trylogii Ciągu autorstwa Williama Gibsona the Sprawl jest slangowym określeniem oznaczającym całe Wschodnie Wybrzeże USA. W przyszłości, według Gibsona, teren miasta Nowy Jork połączył się z innymi miastami wschodniego wybrzeża – od Massachusetts po Florydę. Oficjalna nazwa tego obszaru to BAMA (the Boston-Atlanta Metropolitan Axis – Oś metropolitarna Boston-Atlanta).
- W fikcyjnym uniwersum cyberpunkowo-fantasy Shadowruna, sprawl jest użyty jako synonim dużego miasta.
- Kanadyjski indierockowy zespół Arcade Fire porusza problem eksurbanizacji na dwóch piosenkach – „Sprawl I (Flatland)” oraz „Sprawl II (Mountains Beyond Mountains)” – które zostały wydane na płycie The Suburbs.
- Jedna z tancerek w filmie Striptease (1996) Andrew Bergmana, nosi pseudonim artystyczny „Urbanna Sprawl”[7].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Izdebski 2013 ↓, s. 78.
- ↑ Majer 2010 ↓, s. 209.
- ↑ Majer 2010 ↓, s. 209-210.
- ↑ a b c Nawrot 2011 ↓, s. 169-186.
- ↑ Majer 2010 ↓, s. 210-211.
- ↑ Majer 2010 ↓, s. 211-212.
- ↑ Pandora Peaks: Urbanna Sprawl. IMDb.com. [dostęp 2018-07-25].
Bibliografia
edytuj- Hubert Izdebski: Ideologia i zagospodarowanie przestrzeni. Warszawa: Wolters Kluwer Polska, 2013. ISBN 978-83-264-4383-1.
- Andrzej Majer: Socjologia i przestrzeń miejska. Warszawa: PWN, 2010. ISBN 978-83-01-16328-0.
- Bogdan Nawrot: Obszar metropolitalny jako propozycja zmian w systemie zarządzania lokalnego w Polsce. W: Bogdan Nawrot, Jacek Pokładecki (red.): Wieloaspektowość samorządności gminnej w Polsce. Poznań: 2011. ISBN 978-83-62907-05-2.
- G. Wackermann, Hasło: exurbanisation; w: Encyclopaedia Universalis 2001.