Kisielice
Kisielice (niem. Freystadt in Westpreußen[2]) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie iławskim, położone nad Gardęgą, na Pojezierzu Iławskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kisielice. Przez miasto przechodzi droga krajowa nr 16.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Kościół Matki Bożej Królowej Świata | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1331 | ||||
| Prawa miejskie |
1331-1946, 1986 | ||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
3,37[1] km² | ||||
| Wysokość |
97 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności • gęstość |
|||||
| Strefa numeracyjna |
(+48) 55 | ||||
| Kod pocztowy |
14-220 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
NIL | ||||
Położenie na mapie gminy Kisielice  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu iławskiego  | |||||
 53°36′25″N 19°15′34″E/53,606944 19,259444
| |||||
| TERC (TERYT) |
2807044 | ||||
| SIMC |
0932749 | ||||
Urząd miejski ul. Daszyńskiego 2514-220 Kisielice | |||||
| Strona internetowa | |||||
Według danych z 30 czerwca 2012 r. miasto miało 2191 mieszkańców[3].
Położenie
edytujPod względem historycznym miasto leży w Prusach Górnych[4], na obszarze dawnej Pomezanii[5], a także na Powiślu[6].
Toponimia
edytujPolskie nazwy miasta (Kisielice, Kisielic) wywodzą się zapewne z nazwy staropruskiej. Na mapie rękopiśmiennej z XV wieku Sędziwoja z Czechła widnieje nazwa Kysselecz alias Dreystath civitas. Niemiecka nazwa Kisielic brzmi Freystadt, często pisana jako Vrienstadt.
Historia
edytuj- XIII w. – Dokumenty zakonne odnotowują pruskie siedliska: Kiszelycz (Kisielice), Lynse (Limża), Gohryn (Goryń), bona Scharnot (Łodygowo), Plautes (Pławty Wielkie).
- 1255 – Osada targowa Kiszelycz (Vrienstad) staje się własnością biskupią.
- 1293 – Dytryk Stańko (von Stangen) otrzymuje pozwolenie na założenie miasta przy osadzie Vrienstadt.
- ok. 1315 – Rodzina Stańków (von Stangen) wystawia dokument lokacyjny dla gminy miejskiej we Vrienstadt.
- 1331 – Ludwik i Jan Stańkowie, synowie Dytryka, budują nowe miasto, w tym kościół[7]. Potwierdzono dokument lokacyjny dla Vrienstadt, jednakże w powszechnym użyciu jest polska nazwa miasta – Polacy stanowią znaczącą część mieszkańców Kisielic i okolic.
- ok. 1350 – istnieje trójkątny rynek z murowanym ratuszem, miasto otoczone jest murami i posiada trzy bramy.
- 1397 – Katarzyna, wdowa po Dytryku, m.in. przy pomocy Jana i Mikołaja Szczuplińskich, sprzedaje miasto biskupowi pomezańskiemu.
- 1466 – Po pokoju toruńskim ziemia kisielicka zostaje częścią Korony Polskiej jako lenno pod władzą zakonu krzyżackiego.
- 1525 – Po hołdzie pruskim Kisielice w granicach Prus Książęcych, pozostających lennem Korony Polskiej.
- 1527 – Utworzone zostaje dominium biskupie w granicach Prus Książęcych, które objęło ziemię kisielicką.
- 1532 – Georg von Polentz przekształca dominium w prywatną własność ziemską.
- 1576 – Gmina protestancka przejmuje kościół.
- W XVII wieku w mieście wciąż dominuje ludność polska, Polacy pełnią w Kisielicach m.in. posługę pastorów (np. Paweł Suchodolski i Jan Malina – wydawca polskich śpiewników w Królewcu)[7] czy funkcje burmistrzów (np. Balcer Kamieński) i sędziów miejskich (np. Jan Rypiński).
- 1653 – Pożar dzwonnicy kościoła po uderzeniu pioruna[7].
- 1659–1660 – Odbudowa kościoła[7].
- 1775 – Wielki pożar niszczy miasto.
- 1802 – Na mapie Prus wydanej w Królewcu miasto oznaczono jako Freystadt.
- 1860 – Zburzenie ratusza[7].
- 1871 – Miasto w granicach Niemiec.
- 1899 – Budowa linii kolejowej z Prabut do Jabłonowa przez Kisielice.
- 1900 – Połączenie kolejowe z Kwidzynem.
- 1912 – Zbudowana zostaje nowoczesna szkoła powszechna.
- W czasie I wojny światowej istniała Powiatowa Rada Ludowa, której członkiem był ksiądz Jan Mazella, lokalny działacz ruchu polskiego, którego po 1920 Niemcy zmusili do opuszczenia miasta[7]. Po agresji Niemiec na Polskę został zamordowany przez Niemców w 1939[7] w obozie w Radzimiu.
- 1945 – 23 stycznia siły niemieckie zostają wyparte z miasta przez oddziały 2 armii uderzeniowej i 8 samodzielnego korpusu zmechanizowanego 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej[8]. Miasto wraca do Polski. Walki w mieście powodują olbrzymie straty. Podobnie jak z innych miast „Ziem Odzyskanych” cegłę wywieziono na odbudowę Warszawy. Jedynym zabytkiem pozostał kościół parafialny z XIV wieku.
- 1946 – 1 sierpnia 1946 – utrata praw miejskich[9].
- 1986 – Kisielice odzyskują prawa miejskie.
- W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Kisielice.
- W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa elbląskiego.
Warunki naturalne
edytujKisielice i jego okolice leżą na terenach morenowych i sandrowych, wyróżniających się urozmaiconymi formami rzeźby. W obrębie miasta występuje jezioro o niewielkiej powierzchni. Niedaleko miasta położone jest jezioro Rakowe, które jest kąpieliskiem mieszkańców niewielkiej miejscowości. W okolicach miasta, na terenach sandrowych, znajdują się jeziora, głównie rynnowe, otoczone znacznymi kompleksami leśnymi m.in. jezioro Goryńskie i Trupel.
Przyroda
edytujW okolicy Kisielic znajduje się:
- Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego, posiadający status „Zielonych Płuc Polski”
- Lasy Państwowe Nadleśnictwa Susz
Architektura i zabytki
edytuj
Zabudowa miasta to w większości budynki nowoczesne, ponieważ większość cegły z zabudowy niemieckiej zostało wywiezionych po wojnie na odbudowę stolicy.
Rewitalizacja układu urbanistycznego starego miasta jest planowana w przyszłości.
Podczas II wojny światowej została zniszczona większa część zabudowy starego miasta ówczesnych Kisielic. Zachowanymi rejestrowanymi zabytkami miasta są:
- kościół parafialny pw. Matki Bożej Królowej Świata
- gmach szkoły podstawowej
- domy z pocz. XX w.
Inne obiekty w mieście to m.in.:
- dworzec Kisielice
- most kolejowy nieopodal Kisielic
- budynek poczty
- budynek po młynie miejskim
Demografia
edytujWedług danych powierzchnia miasta wynosi 3,37 km, lokuje miasto na czterdziestej czwartej pozycji w woj. warmińsko-mazurskim oraz czterdziestym piątym co do liczby mieszkańców.
Dane z 30 czerwca 2012[3]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| Populacja | 2 191 | 100 | 1094 | 49,94 | 1097 | 50,06 |
| Gęstość zaludnienia [mieszk./km²] |
650,15 | 324,63 | 325,52 | |||
- Piramida wieku mieszkańców Kisielic w 2014 roku[10].
Gospodarka
edytujW Kisielicach występuje tylko jeden rodzaj gospodarki – spożywczy. Obecnie nie rozwija się inny podział gospodarki obok wymienionego[potrzebny przypis]. Gmina Kisielice jako pierwsza w Polsce osiągnęła samowystarczalność energetyczną, co zapewniły jej 54 turbiny wiatrowe o łącznej mocy prawie 100 MW (stan z IV 2015)[11].
Transport
edytuj
Znaczący węzeł drogowy województwa warmińsko-mazurskiego. W mieście krzyżują się następujące drogi krajowe i wojewódzkie:
- droga krajowa nr 16 Dolna Grupa – Grudziądz – Kisielice – Iława – Olsztyn – Augustów
- droga wojewódzka nr 522 Górki – okolice Kisielic
Dworzec w Kisielicach obsługuje PKS Iława.
Oświata
edytujSzkoły podstawowe
edytuj
- Szkoła Podstawowa im. Henryka Sienkiewicza w Kisielicach
Gimnazja
edytuj- Publiczne Gimnazjum w Kisielicach
Szkoły ponadgimnazjalne
edytuj- Zespół Szkół Rolniczych im. H. i St. Sierakowskich
- Technikum Rolnicze
- Technikum Ekonomiczne
- Liceum Policyjne
Turystyka i sport
edytujObiekty sportowe w mieście to stadion miejski, hala sportowa (w zespole szkół), boisko do siatkówki plażowej i kompleks boisk „Moje boisko – Orlik 2012 (boisko do siatkówki, kort tenisowy, boisko do piłki nożnej) otwarte w czerwcu 2011[12].
W mieście działa Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy „Olimpia” z sekcjami piłki nożnej i siatkówki. W sezonie zimowym odbywa się Halowa Liga Piłki Nożnej.
Walory turystyczne: polodowcowe jeziora rynnowe w okolicach Gorynia i Trupla, lasy, pofałdowany teren. W pobliżu – Kwidzyn z zamkiem i katedrą; Prabuty z ruinami zamku Biskupów Pomezańskich i gotycką katedrą;Szymbark z ruinami zamku; Kamieniec z ruinami pałacu, gdzie w czasie kampanii 1806–1807 mieszkał Napoleon Bonaparte z Marią Walewską oraz Ogrodzieniec (niem. Neudeck) z ruinami pałacu pruskiego rodu Hindenburg. W okolicach miasta występuje kąpielisko miejskie na jeziorze Rakowym.
W mieście wybudowano promenadę widokową wokół jeziora miejskiego. Otwarcie miało miejsce w czerwcu 2011 roku[12].
Szlaki turystyczne
edytujSzlaki turystyczne przechodzące przez miasto:
| Nazwa | Długość | Trasa |
|---|---|---|
 Czerwony
|
59,8 km | Jezierzyce – Tynwałd – Rudzienice – Mątyki – Dąbrowa – Gromoty – Ławice – Dziarny – Iława – Wikielec – Radomek – Karaś – Szeplerzyzna – Wonna – Wólka Wielka – Skarszewo – Gulb – Trupel – Kisielice |
 Żółty
|
130,1 km | Aniołowo – Marianka – Pasłęk – Gołąbki – Rogajny – Surowe – Kwitajny – Zielno – Kronin – Wójtowizna – Zielonka Pasłęcka – Sambród – Leśnica – Małdyty – Zajezierze – Jarnołtowo – Bądki – Zalewo – Półwieś – Witoszewo – Bądze – Kamieniec – Olbrachtowo – Olbrachtówko – Michałowo – Susz – Bałoszyce – Łęgowo – Kisielice – Goryń |
 Niebieski
|
26,1 km | Kisielice – Krzywka – Wałdowo – Goryń – Trupel |
Stowarzyszenia, do których należy miasto
edytuj– z racji istniejącej od 2007 roku elektrowni wiatrowej nieopodal Łodygowa, która rozwija się po dzień dzisiejszy w kierunku Jędrychowa i elektrowni opalanej biomasą, oraz planom biogazowi[16].
Wspólnoty religijne
edytuj
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół Rzymskokatolicki (Kisielice należą do diecezji elbląskiej, która wchodzi w skład metropolii warmińskiej. Na terenie miasta istnieje Dekanat Susz).
- Kościół pw. MB Królowej Świata rok budowy: 1313 r., spalony, potem odbudowany w 1956 r.
- Świadkowie Jehowy
- Sala Królestwa Świadków Jehowy[19]
Kaplice
edytuj- Kaplica komunalna przy kościele pw. MB Królowej Świata
Administracja
edytuj
Kisielice mają status miasta. Mieszkańcy Kisielic wybierają do swojej Rady Gminy 15 radnych. Organem wykonawczym władz jest burmistrz. Siedzibą władz miasta jest Urząd Miasta i Gminy mieszczący się przy ulicy Ignacego Daszyńskiego.
Władze
edytujStan na 2024 r.:
- Burmistrz – Beata Lejmanowicz
Honorowi Obywatele Miasta
edytuj- Paul von Hindenburg (20 – 21 czerwca 1931 roku – z okazji 600-lecia miasta) – prezydent Niemiec (1925–1934) mieszkający w pobliskiej wsi Ogrodzieniec
- Tadeusz Polaczuk (22 czerwca 2018 roku – z okazji 30-lecia przywrócenia praw miejskich) – były włodarz wsi, a następnie miasta, który doprowadził do przywrócenia Kisielicom praw miejskich.
Miasta partnerskie
edytuj| Miasto | Kraj | Data podpisania umowy |
|---|---|---|
| Priekulė |  Litwa |
25 sierpnia 2005[20] |
Zobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2022 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 7 grudnia 2022 [dostęp 2022-12-08].
- ↑ Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
- ↑ a b GUS-Główny Urząd Statystyczny. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-26]. (pol.).
- ↑ Andrzej Kamieński: Ustrój i stosunki społeczno-gospodarcze Prus Książęcych w połowie XVII wieku, w: Stany Prus Książęcych wobec rządów brandenburskich w drugiej połowie XVII wieku – „Rozprawy i Materiały Ośrodka Badan Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie”, nr 148. Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1995, s. 44. ISSN 0585-3893
- ↑ Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski: Leksykon miast polskich. MUZA SA, Warszawa 1998, s. 305. ISBN 83-7079-926-4.
- ↑ Stanisław Lencewicz, Jerzy Kondracki: Geografia fizyczna Polski. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959, s. 235.
- ↑ a b c d e f g Historia Kościoła – Parafia pw. Matki Bożej Królowej Świata w Kisielicach [online], parafiakisielice.pl [dostęp 2019-02-15] (pol.).
- ↑ „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 184.
- ↑ Olsztyński Dziennik Wojewódzki z 1946 r. Nr 5, poz. 77.
- ↑ Kisielice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Polskie wiatrakowo, Metro 16.04.2015.
- ↑ a b Promenadą do Orlika. Echo Iławy. [dostęp 2011-06-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
- ↑ Obszar działań stowarzyszenia „ŁNKE”. [dostęp 2006-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-24)]. (pol.).
- ↑ Gminy Członkowskie Związku Gmin Jeziorak. Związek Gmin Jeziorak. [dostęp 2010]. (pol.).
- ↑ Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. (pol.).
- ↑ Kisielice – członek stowarzyszenia. Stowarzyszenie Gmin Przyjaznych Energii Odnawialnej. [dostęp -]. (pol.).
- ↑ Stowarszyszenie – strona główna. Stowarzyszenie Gmin RP Euroregion Bałtyk. [dostęp -]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-09)]. (pol.).
- ↑ Stowarszyszenie – KRS. Krajowy Rejestr Sądowy. [dostęp -]. (pol.).
- ↑ mapa.targeo.pl: lokalizacja Sali Królestwa Świadków Jehowy.
- ↑ Rada Miejska w Kisielicach: Uchwała Nr XXX/43/2005 Rady Miejskiej w Kisielicach z dnia 25 sierpnia 2005 roku w sprawie: podpisania umowy partnerskiej z Gminą Prickule w Republice Litewskiej. Kisielice: 2005-08-25, s. 1.
Linki zewnętrzne
edytuj- Kisielice al. Kisielec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 108.