Mała Moskwa

Mała Moskwa – polski melodramat filmowy z 2008 roku w reżyserii i według scenariusza Waldemara Krzystka, wyprodukowany przez Pawła Rakowskiego. Tematem filmu jest nieszczęśliwa miłość żony radzieckiego pilota wojskowego (Swietłana Chodczenkowa), przebywającej w garnizonie wojsk radzieckich w Legnicy, do młodego polskiego oficera (Lesław Żurek). Mała Moskwa została nagrodzona Złotymi Lwami na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych, zdobyła też pięć statuetek na rozdaniu Polskich Nagród Filmowych.

Mała Moskwa

Gatunek	melodramat
Rok produkcji	2008
Data premiery	28 listopada 2008
Kraj produkcji	Polska
Język	polski, rosyjski
Czas trwania	115 minut
Reżyseria	Waldemar Krzystek
Scenariusz	Waldemar Krzystek
Główne role	Swietłana Chodczenkowa Lesław Żurek Dmitrij Uljanow
Muzyka	Zbigniew Karnecki
Zdjęcia	Tomasz Dobrowolski
Scenografia	Tadeusz Kosarewicz
Kostiumy	Małgorzata Zacharska
Montaż	Marek Mulica
Produkcja	Paweł Rakowski

Plan filmu w Legnicy

Fabuła

Jura Swietłow, były radziecki pilot wojskowy, po ponad trzydziestu latach wraca do Legnicy wraz ze swoją dorosłą córką, by odwiedzić grób swojej żony, Wiery. Podróż ta przywołuje jego wspomnienia z przeszłości.

Czas akcji filmu cofa się do roku 1967, gdy młody Jura zostaje skierowany do służby w szeregach 4 Armii Lotniczej Północnej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej. Miejscem dyslokacji okazuje się dolnośląska Legnica - z powodu zamieszkiwania jej prawie w połowie przez personel i wojsko radzieckie przezywana podówczas Mała Moskwa. Pilot Jura do Legnicy przyjeżdża wraz ze swoją młodą żoną Wierą, którą urzeka Legnica oraz Polska. Wiera wygrywa polsko-radziecki piosenkarski „konkurs przyjaźni”, wykonując pieśń Grande Valse Brillante. Wtedy poznaje polskiego oficera i muzyka Michała. Wiera, pomimo że jej życie kontrolowane jest przez władze radzieckie, zakochuje się w Michale i spotyka się z nim po kryjomu.

Następnie akcja filmu przenosi się do roku 1968, gdy rozpoczyna się inwazja wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Władze radzieckie w Legnicy wprowadzają wojenne regulaminy i prawa. Podczas gdy Jura wykonuje loty bojowe nad Pragę, Wiera rodzi dziecko z ukrywanego związku z Michałem, zamierza wziąć ślub z polskim oficerem i oficjalnie wystąpić o polskie obywatelstwo. Gdy dowiadują się o tym wojskowe władze radzieckie, Jura dostaje rozkaz natychmiastowego powrotu z rodziną do Związku Radzieckiego. Długo nieznane jest miejsce ukrywania się Wiery, w końcu jednak na drzewie w parku odnalezione zostaje jej ciało. Wedle oficjalnej wersji wydarzeń, przedstawionej przez władze komunistyczne, miała popełnić samobójstwo.

Akcja filmu przenosi się z powrotem do współczesności, gdy Jura oraz jego dorosła córka przemierzają opuszczone placówki „małej Moskwy”. Wyrachowana córka Wiery przeżywa ostatecznie wstrząs, kiedy spotyka się ze swoim prawdziwym ojcem, Michałem.

Obsada

• Swietłana Chodczenkowa – Wiera Swietłowa/Wiera, córka Wiery
• Lesław Żurek – porucznik Michał Janicki
• Dmitrij Uljanow – Jura Swietłow, mąż Wiery
• Elena Leszczyńska – Nane
• Artiom Tkaczenko – Sajat, mąż Nane
• Jurij Ickow – oficer polityczny
• Aleksiej Gorbunow – major KGB
• Andrzej Grabowski – kapitan Wolniewicz
• Teresa Sawicka – Janicka, matka Michała
• Krzysztof Dracz – sekretarz PZPR
• Przemysław Bluszcz – handlarz Jan Bala
• Agata Meilute – pielęgniarka Aleksandra Matwiejewna Gorczikowa
• Weronika Książkiewicz – dziewczyna na cmentarzu
• Bartosz Kopeć – pilot, kolega Jury Swietłowa
• Edwin Petrykat – Plock, browarnik
• Anita Poddębniak – sprzątaczka w sali prób
• Janusz Chabior – porucznik WSW Szczerba
• Krzysztof Kuliński – oficer
• Marzena Kipiel-Sztuka – mieszkanka Legnicy

Produkcja

Grób Lidii Nowikowej na Cmentarzu Komunalnym w Legnicy przy ul. Wrocławskiej w kwaterze 4C

Mała Moskwa została wyprodukowana przez studio Skorpion Art pod kierownictwem Pawła Rakowskiego, we współpracy ze spółkami Banana Split Polska i Telewizją Polską – Agencją Filmową. Pierwowzorem postaci Wiery Swietłowej była Lidia Nowikowa, która przyjechała do Polski z mężem – żołnierzem Armii Radzieckiej. Popełniła samobójstwo 8 października 1965 roku w wyniku nieszczęśliwej miłości do polskiego podoficera. W odróżnieniu od swej filmowej odpowiedniczki, Nowikowa miała nie córkę, lecz dwóch synów.

Autorem scenariusza, który powstał na podstawie prawdziwych wydarzeń, jest Waldemar Krzystek, który również wyreżyserował film. W wywiadzie dla „Kina” Krzystek twierdził, że Mała Moskwa jest „pytaniem o to, jakie prawo ma ustrój, ideologia do decydowania o życiu człowieka”. Cytując słowa Wajdy, iż „trzeba robić takie filmy, których nikt inny za nas nie zrobi”, Krzystek podkreślał, że historia opowiedziana w Małej Moskwie wzięła się z osobistych doświadczeń: „wychowałem się dwieście metrów od radzieckiego osiedla w Legnicy”.

Podwójną rolę Wiery oraz jej córki w Małej Moskwie otrzymała Swietłana Chodczenkowa, która wygrała casting przeprowadzony przez Krzystka w Rosji. Jak twierdziła Chodczenkowa, „spodobała mi się historia tych dwóch kobiet. Kusiło mnie też zagranie dwóch tak różnych ról”. Na potrzeby roli Wiery Chodczenkowa musiała nauczyć się gry oraz śpiewu zarówno w języku rosyjskim, jak i polskim, przy czym najważniejszym momentem współpracy aktorki z Krzystkiem było wykonanie przez Chodczenkową pieśni „Grande Valse Brillante” Ewy Demarczyk .

Film kręcono od sierpnia do listopada 2007 w Legnicy (na dworcu PKP, w Parku Miejskim, na Rynku, w Teatrze im. Heleny Modrzejewskiej, w Lasku Złotoryjskim) i we Wrocławiu (ul. Świątnicka, Katowicka, Urząd Wojewódzki, Aula Uniwersytetu Wrocławskiego). Prapremiera Małej Moskwy odbyła się 17 września 2008 w Legnicy.

Odbiór

Mała Moskwa w chwili premiery na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych wzbudziła spore kontrowersje. Tomasz Raczek wyrażał się niepochlebnie o filmie Krzystka, krytykując ów utwór za uproszczoną „sytuację polityczną, obraz armii, historyczną relację z interwencji wojsk RWPG w Czechosłowacji, wreszcie uczucie”. Raczek twierdził, że „jeśli ten film ma być najlepszym polskim filmem ostatniego roku, to podtrzymuję moją wcześniejszą opinię, że nie widzę powodów do odtrąbienia końca kryzysu w tej dziedzinie” . Tadeusz Sobolewski z „Gazety Wyborczej” uznał Małą Moskwę za przykład filmowego kiczu, dopowiadając ironicznie: „W Małej Moskwie Polacy zachowują się wobec Rosjan tak dumnie, jakby już należeli do NATO [...]. Znamienne, że Polska w tym filmie jest stroną męską – niedoszły rosyjski kosmonauta jest bezpłodny” .

Dla odmiany Bożena Janicka z „Kina” chwaliła Małą Moskwę za „przenikliwość” w portretowaniu rosyjskich bohaterów, przede wszystkim zaś za „precyzję scenariusza, płynność narracji, autentyzm obrazu rekonstruowanej rzeczywistości, znakomite i świetnie zagrane postacie”. Również Agnieszka Tambor doceniła film za wiarygodne ukazanie wątku małżeńskiego: „Jest to uczucie dojrzałe, może momentami nazbyt spokojne i uładzone, ale zdecydowanie bardziej przekonujące w swojej prostocie. Jura kocha swoją żonę bezwarunkowo, jest w stanie wybaczyć jej wszystko i w końcu to on po śmierci Wiery staje się prawdziwym, kochającym ojcem dla córki swojej żony i obcego mężczyzny”. Łukasz Maciejewski w felietonie dla portalu Filmweb zauważał, że Mała Moskwa: „to melodramat w starym stylu, który pamiętamy zwłaszcza ze łzawych, wspaniałych klasyków kina radzieckiego, żeby wspomnieć Lecą żurawie. Być może takie kino jest dzisiaj trochę passé, ale musimy pamiętać o tym, że w Polsce Mała Moskwa ma niewiele udanych poprzedników” . Janusz Wróblewski z „Polityki” chwalił reżysera, „że decydując się na realizację staroświeckiego melodramatu w stylu Doktora Żywago zaprzeczył popularnemu w świecie stereotypowi Polaka rusofoba” .

Ewa Mazierska w analizie Małej Moskwy zauważyła, że w filmie Krzystka „praktycznie wszyscy zwykli ludzie, w tym żołnierze rosyjscy stacjonujący w Polsce, są ofiarami bolszewizmu”. Ów sympatyczny stosunek do zwykłych Rosjan wynikał zdaniem Mazierskiej z wymogów polsko-rosyjskiej koprodukcji. Podążając tropem Sobolewskiego, Natasza Korczarowska-Różycka pisała, że w Małej Moskwie „granica dzieląca swoich od obcych została [...] wyraźnie upłciowiona i useksualniona: to, co narodowe i swojskie, wiąże się z heroizmem, męskością i płodnością, która jest znakiem siły i władzy, obcość natomiast wyrażona zostaje poprzez bezpłodność i bierność”.

Nagrody

Rok	Festiwal/organizator	Nagroda	Odbiorca
2008	Festiwal Polskich Filmów Fabularnych	Złote Lwy dla najlepszego filmu	Mała Moskwa
		Nagroda za główną rolę kobiecą	Swietłana Chodczenkowa
		Nagroda Rady Programowej TVP	Mała Moskwa
		Nagroda Prezesa Zarządu Telewizji Polskiej
2009	Polska Akademia Filmowa	Orzeł za najlepszy scenariusz	Waldemar Krzystek
		Orzeł za najlepszą scenografię	Tadeusz Kosarewicz
		Orzeł za najlepsze kostiumy	Małgorzata Zacharska
		Orzeł za najlepszy dźwięk	Piotr Knop Michał Kosterkiewicz Wacław Pilkowski
		Orzeł za odkrycie roku	Elena Leszczyńska
	Tarnowska Nagroda Filmowa	Nagroda Publiczności	Mała Moskwa
	Międzynarodowy Festiwal Filmowy w Moskwie	Nagroda Publiczności
	Festiwal Filmu Polskiego w Ameryce	Nagroda Miasta Chicago

Bibliografia

• ElżbietaE. Ciapara ElżbietaE., Lecz lubię trudności, bo lubię wyzwania [online], Onet.pl, 26 listopada 2008 [dostęp 2020-08-16] .
• AgnieszkaA. Jakimiak AgnieszkaA., Za trzymetrowym murem, „Kino”, 42 (11), 2008, s. 25–26 .
• BożenaB. Janicka BożenaB., Mała Moskwa, „Kino”, 42 (11), 2008, s. 97 .
• NataszaN. Korczarowska-Różycka NataszaN., Ballada o pobożnym ubeku, czyli polskie kino i polityka (1989–2015), „Dyskurs”, 2 (21), 2016, s. 242–271 .
• ŁukaszŁ. Maciejewski ŁukaszŁ., Maciejewski o „Małej Moskwie” i krytykach [online], Filmweb, 5 grudnia 2008 [dostęp 2020-08-16] .
• EwaE. Mazierska EwaE., At War: Polish-Russian Relations in Recent Polish Films, [w:] SanderS. Brouwer (red.), Contested Interpretations of the Past in Polish, Russian, and Ukrainian Film: Screen as Battlefield, Brill, 2016, s. 41–57 .
• TomaszT. Raczek TomaszT., Odbite światła [online], Blog Tomasza Raczka, 29 października 2008 [dostęp 2020-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2014-06-11] .
• TadeuszT. Sobolewski TadeuszT., Moskwa nawrócona na Polskę [online], Gazeta Wyborcza, 28 listopada 2008 [dostęp 2020-08-16] .
• AgnieszkaA. Tambor AgnieszkaA., Kronika filmowa 2008, „Postscriptum Polonistyczne”, 2, 2008, s. 243–255 .
• JanuszJ. Wróblewski JanuszJ., Recenzja filmu: „Mała Moskwa”, reż. Waldemar Krzystek [online], Polityka, 25 listopada 2008 [dostęp 2020-08-16] .

Linki zewnętrzne

• Mała Moskwa w bazie IMDb (ang.)
• Mała Moskwa w bazie Filmweb
• Mała Moskwa w bazie filmpolski.pl