Orogeneza kaledońska

Ten artykuł od 2021-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Orogeneza kaledońska – ruchy górotwórcze trwające od późnego kambru po wczesny dewon. Największe nasilenie w Ameryce Północnej osiągnęły u schyłku ordowiku i na początku syluru (faza takońska), a w Europie na przełomie kambru i ordowiku oraz pod koniec syluru. W wyniku fałdowania kaledońskiego powstały góry zwane kaledonidami.

Fazy orogeniczne:

finmark (kambr - ordowik) – powstały Góry Skandynawskie
grampian (kambr - ordowik) – powstała Szkocja i Szwecja; morze wycofało się
sardyńska (kambr - ordowik) – przerwa w sedymentacji; regresja morza w Ameryce Północnej
sandomierska (wczesny ordowik po wczesnym tremadoku) – wypiętrzenie Gór Świętokrzyskich
takońska (ordowik - sylur) – w Europie następuje zmiana facji (spłycenie)
ardeńska/eryjska (koniec syluru) – wypiętrzenie Ardenów oraz Irlandii
orkadyjska (ems) – wypiętrzenie Orkadów, Reńskich Gór Łupkowych, Spitsbergenu
akadyjska (środkowy dewon) – wypiętrzenie Appalachów, Kanady oraz pogłębienie bruzdy środkowo-polskiej, powstanie północnej Anglii

Powstały wówczas:

Góry Kaledońskie, Grampiany i Góry Skandynawskie
północno-wschodnia część Appalachów (Ameryka Północna)
góry zachodniego Kazachstanu
północny Tienszan (Azja)
Sajany (Azja)
Ałtaj (Azja)
Góry Jabłonowe (Azja)
Góry Świętokrzyskie (Polska)
góry Flinders (Australia)
Wyspy Brytyjskie
Grenlandia

Nazwa orogenezy pochodzi od słowa Caledonia, oznaczającego po łacinie Szkocję.

Według teorii tektoniki płyt orogen kaledoński powstał w wyniku zamknięcia hipotetycznego oceanu Iapetus. W sylurze doszło do kolizji kontynentu Baltiki z Laurencją i Avalonią w wyniku czego powstał superkontynent Laurosja (Eurameryka), wchodzący obecnie w skład Ameryki Północnej, Europy i Grenlandii.

Na terenie dzisiejszej Polski podczas orogenezy kaledońskiej dość intensywne ruchy działały na terenie dzisiejszych Gór Świętokrzyskich, gdzie doszło do częściowych fałdowań i wypiętrzania niektórych rejonów. W znacznie mniejszym stopniu ruchy kaledońskie wpłynęły na warunki sedymentacji w obszarze dzisiejszych Sudetów, choć również tu obserwuje się zmiany facjalne, bardzo ograniczony przestrzennie metamorfizm i fałdowania związane z niewielkimi ruchami tektonicznymi. Obszary dzisiejszych Gór Świętokrzyskich, a zwłaszcza Sudetów zostały geologicznie ukształtowane przede wszystkim w wyniku działania orogenezy hercyńskiej.