Petersburg

Petersburg
Санкт-Петербург
	; twierdza Pietropawłowska, gmach Sztabu Głównego, sobór monasteru Smolnego, sobór Świętej Trójcy, pomnik Piotra Wielkiego, pałac Zimowy
Herb	Flaga
Państwo	Rosja
Gubernator	Aleksandr Biegłow
Powierzchnia	1439 km²
Wysokość	3 m n.p.m.
Populacja (2021); • liczba ludności; • gęstość	; 5 384 342; 3837,73 os./km²
Nr kierunkowy	7812
Kod pocztowy	190000-199406
Tablice rejestracyjne	98, 178, 198
Podział miasta	20 rejonów
	Położenie na mapie Rosji Petersburg
	Położenie na mapie Europy Petersburg
	Położenie na mapie obwodu leningradzkiego Petersburg
	59°56′N 30°16′E/59,933333 30,266667
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Petersburg (zal.)^[2], Sankt Petersburg (war.)^[3], ros. Санкт-Петербург, Sankt-Pietierburg)^[a]; dawniej: Piotrogród (ros. Петроград Pietrograd), Leningrad (ros. Ленинград) – miasto w Rosji, położone w delcie Newy nad Zatoką Fińską. W latach 1712–1918 stolica Imperium Rosyjskiego. Powierzchnia 1439 km², liczba ludności 5 384 342^[1].

Petersburg jest miastem wydzielonym Federacji Rosyjskiej i stanowi jej odrębny podmiot. Jest stolicą Północno-Zachodniego Okręgu Federalnego i obwodu leningradzkiego, chociaż sam do niego nie należy.

Nazwa

Nazwa miasta w ciągu wieków ulegała zmianie. Pierwotnie na cześć św. Piotra miasto nazywało się Сан(к)тпитербурхъ, co było wzorowane na niderlandzkiej wymowie Sint Petersburg, a wynikało z faktu, iż car Piotr I w młodości przebywał przez pewien czas w Holandii. Później ustabilizowała się nazwa w obecnym odniemieckim brzmieniu.

Nazwa „Leningrad” w petersburskim porcie morskim w 2009

Po wybuchu I wojny światowej, 31 sierpnia 1914 roku^[4] niemiecko brzmiącą nazwę zamieniono ze względów patriotycznych na jej rosyjskie tłumaczenie „Piotrogród” (Петроград). Prawie dziesięć lat później, 26 stycznia 1924 Piotrogród stał się „Leningradem” – w ten sposób uczczono pamięć Włodzimierza Lenina, zmarłego przywódcy Rosji Radzieckiej. 6 września 1991 miastu przywrócono dawną nazwę^[5]^[6].

„Piter” (Пи́тер Pitier) – to z kolei nieoficjalna, pieszczotliwa, potoczna nazwa miasta, która funkcjonowała już w XIX wieku, była używana zarówno w czasach radzieckich, jak też obecnie. Stosuje się też określenia Культурная столица (Stolica Kultury), Северная столица (Północna Stolica), Вторая столица (Druga Stolica), Северная Венеция (Wenecja Północy), Северная Пальмира (Palmyra Północy), Петрополь (Pietropolis), Невоград (Newograd), Окно в Европу (Okno do Europy).

Zalecaną polską nazwą miasta (egzonimem), zgodnie z ustaleniami Komisji Standaryzacji Nazw Geograficznych jest tradycyjna forma „Petersburg”^[2]. W 2006 roku Komisja dopuściła używanie egzonimu wariantowego „Sankt Petersburg”, w dalszym ciągu zalecając w języku polskim używanie nazwy „Petersburg”^[3].

Charakterystyka

Miasto widziane z tarasu soboru św. Izaaka

Petersburg jest największym po Moskwie ośrodkiem gospodarczym, kulturalnym i naukowym Rosji, jednak pod względem odwiedzin turystów przewyższa stolicę, i tak np. w 2004 było ich 3,4 mln. Przez UNESCO został ogłoszony „ósmym najbardziej atrakcyjnym turystycznie miastem świata”, m.in. w związku z opiniami, że jest jednym z najwspanialszych zespołów urbanistycznych świata.

Według map i danych topograficznych z 1864 r. przyjęło się podawać, że Petersburg położony jest w delcie Newy na 101 wyspach. W rzeczywistości pod wpływem czynników naturalnych oraz na skutek działalności ludzkiej liczba ta od tego czasu systematycznie malała. Na początku lat 70. XX w. było już tylko 50 wysp^[7]. Wyspy te spięte są 396 mostami, z których 14 największych jest co noc otwieranych w celu umożliwienia statkom przedostania się na jezioro Ładoga. Z tego względu nazywany bywa Wenecją Północy.

W mieście istnieje 41 szkół wyższych, w tym Petersburski Uniwersytet Państwowy, ponad 170 instytucji naukowo-badawczych, ponad dwa tysiące bibliotek (w tym Biblioteka im. Michaiła Sałtykowa-Szczedrina), obserwatorium astronomiczne Pułkowo, Teatr Maryjski, który w latach 1920–1992 funkcjonował jako Teatr Opery i Baletu im. Sergieja Kirowa. Funkcjonuje ciesząca się światową sławą filharmonia, założona w 1862.

Petersburg jest jednym z głównych centrów muzealnych świata. Swoje zasoby udostępnia jedno z trzech największych muzeów świata – Ermitaż – a ponadto Państwowe Muzeum Rosyjskie, Muzeum Antropologii i Etnografii (Kunstkamera) oraz kilkaset mniejszych. W pobliżu miasta znajdują się liczne miejscowości turystyczno-wypoczynkowe z kompleksami parkowo-pałacowymi byłych carów Rosji: Carskie Sioło, Peterhof, Pawłowsk, Zielenogorsk, Gatczyna.

Części miasta

Plan przedstawiający podział Petersburga na rejony

Lp.	Nazwa rejonu	Nazwa rosyjska	Liczba mieszkańców: 1 stycznia 2021^[8]^[9]
1	Admirałtiejskij	Адмиралтейский район	156 958
2	Wasileostrowskij	Василеостровский район	205 240
3	Wyborgskij	Выборгский район	523 497
4	Kalininskij	Калининский район	521 875
5	Kirowskij	Кировский район	331 550
6	Kołpinskij	Колпинский район	194 934
7	Krasnogwardiejskij	Красногвардейский район	355 621
8	Krasnosielskij	Красносельский район	412 886
9	Kronsztadskij	Кронштадтский район	44 353
10	Kurortnyj	Курортный район	78 910
11	Moskowskij	Московский район	347 022
12	Niewskij	Невский район	538 323
13	Pietrogradskij	Петроградский район	125 731
14	Pietrodworcowyj	Петродворцовый район	142 655
15	Primorskij	Приморский район	580 100
16	Puszkinskij	Пушкинский район	229 403
17	Frunzienskij	Фрунзенский район	384 385
18	Centralnyj	Центральный район	210 899

Warunki naturalne

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Petersburga
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C]	8,7	10,2	15,3	25,3	33,0	34,6	35,3	37,1	30,4	20,2	11,4	10,9	37,1
Średnie temperatury w dzień [°C]	-3,2	-2,9	2,1	9,3	16,1	20,2	23,0	20,9	15,2	8,6	2,3	-1,0	9,2
Średnie dobowe temperatury [°C]	-5,7	-5,5	-1,0	5,4	11,6	16,1	19,1	17,3	12,1	6,3	0,4	-3,2	6,1
Średnie temperatury w nocy [°C]	-8,1	-8,2	-4,1	1,5	7,1	11,9	15,1	13,6	9,0	4,0	-1,5	-5,4	2,9
Rekordy minimalnej temperatury [°C]	-34,7	-27,7	-21,7	-12,5	-2,6	0,7	5,8	3,8	-1,6	-9,7	-20,1	-26,5	−34,7
Opady [mm]	45,3	34,1	33,8	33,4	45,7	68,8	81,4	88,9	63,5	65,5	57,8	52,8	671,0
Źródło: Климат Санкт-Петербурга

Historia miasta

Wiek XVIII

Grawiura: St. Petersburg i Newa 1753. Valeriani Joseph i Machaew Michaił Iwanowicz

Historyczne mapy miasta:

Mapa miasta z 1744

Mapa miasta z 1776

Mapa St. Petersburga, Meyers Konversationslexikon, 1888

Mapa St. Petersburga i jego okolic, Meyers Konversationslexikon, 1888

Plan Leningradu z 1978

Pomnik Piotra Wielkiego

Pomnik Mikołaja I, 1859 (2016)

Sprawą prestiżową dla władców Rosji z dynastii Romanowów było uzyskanie dostępu do Morza Bałtyckiego. Przez ponad sto lat kolejni carowie bezskutecznie starali się osiągnąć wyznaczony cel. Dopiero w okresie rządów Piotra I Rosjanie znaleźli się nad Bałtykiem. Dzięki wojnie północnej, którą toczył ze Szwedami w latach 1701–1721 oraz zwycięstwie w bitwie pod Połtawą w 1709, a także korzystnych ustaleniach pokoju w Nystad (fin. Uusikaupunki), mógł przystąpić do zagospodarowywania nadmorskich obszarów.

Głównym marzeniem cara było zbudowanie od podstaw miasta, które miało świadczyć o narodzinach potęgi państwa rosyjskiego. Prace budowlane, w których brali udział najwybitniejsi architekci ówczesnej Europy, rozpoczęły się już w 1703 na zdobytej rok wcześniej od Szwecji Wyspie Zajęczej (fin. Jänissaari), położonej w Ingrii u ujścia Newy. Był to obszar podmokły i słabo zaludniony, toteż osuszenie tych terenów było podstawowym wyzwaniem dla budowniczych. Pierwszą budowlą wzniesioną na obszarze Wyspy Zajęczej była Twierdza Pietropawłowska, którą rozpoczęto wznosić na mocy rozkazu cara z dnia 16 maja (27 maja według kalendarza gregoriańskiego) 1703. Dzień ten jest uznawany za datę założenia miasta. Na płycie kamiennej specjalnie przygotowanej na tę uroczystość wyryto następujący napis:

„Roku pańskiego 1703, 16 maja założone zostało przez cara i wielkiego księcia Piotra Aleksiejewicza miasto Sankt-Petersburg.”

Caryca Elżbieta kazała wybudować sobie w Petersburgu pałac, wzorowany na francuskim Wersalu – tzw. Pałac Zimowy. Jako pierwsza zamieszkała w nim cesarzowa Katarzyna II.

Wiek XIX

Wiek XX

krwawa niedziela (Petersburg 1905)
rewolucja lutowa (1917)
rewolucja październikowa
zamach na Siergieja Kirowa rozpoczął wielki terror, wiele ofiar pochowano w Lewaszowie
blokada Leningradu
Anatolij Sobczak mer, współpracował z Władimirem Putinem

Demografia

Skład narodowościowy:

w 1897^[10]:

Rosjanie – 1 094 029 (86,49%)
Niemcy – 50 780 (4,01%)
Polacy – 36 729 (2,90%)
Finowie – 21 006 (1,66%)
Estończycy – 12 238 (0,97%)
Żydzi – 12 037 (0,95%)
Łotysze – 6277 (0,50%)
Ukraińcy – 5203 (0,41%)
Tatarzy – 4942 (0,39%)
Szwedzi – 4623 (0,37%)

w 1939:

Rosjanie – 2 775 979 (86,99%)
Żydzi – 201 542 (6,32%)
Ukraińcy – 54 660 (1,71%)
Białorusini – 32 353 (1,01%)
Tatarzy – 31 506 (0,99%)
Polacy – 20 605 (0,65%)
Estończycy – 15 161 (0,48%)
Niemcy – 10 104 (0,32%)
Łotysze – 9554 (0,30%)
Finowie – 7923 (0,25%)

w 1979^[11]:

Rosjanie – 4 097 629 (89,69%)
Żydzi – 142 730 (3,12%)
Ukraińcy – 117 412 (2,57%)
Białorusini – 81 575 (1,79%)
Tatarzy – 39 403 (0,86%)
Polacy – 9607 (0,21%)
Ormianie – 7995 (0,18%)
Estończycy – 6237 (0,14%)
Czuwasze – 6057 (0,13%)
Finowie – 5719 (0,13%)

w 2010:

Rosjanie – 3 908 753 (79,10%)
Ukraińcy – 64 446 (1,32%)
Białorusini – 38 136 (0,78%)
Tatarzy – 30 857 (0,63%)
Żydzi – 24 132 (0,49%)
Uzbecy – 20 345 (0,42%)
Ormianie – 19 971 (0,41%)
Azerowie – 17 717 (0,36%)
Tadżycy – 12 072 (0,25%)
Gruzini – 8274 (0,17%)

Zabytki

Twierdza Pietropawłowska

Pałac Zimowy

Zespół pałacowo-ogrodowy Peterhof

Twierdza Pietropawłowska
Pałac Zimowy
Pałac Marmurowy – miejsce zamieszkania króla Polski Stanisława Augusta Poniatowskiego po rozbiorach Polski
Zespół pałacowo-ogrodowy Peterhof
Zespół pałacowy Oranienbaum
Kunstkamera – najstarsze muzeum w Rosji
Zamek Michajłowski
Gmach Admiralicji
Gmach Sztabu Głównego
Pałac Taurydzki
Filharmonia Petersburska
Teatr Aleksandryjski na placu Ostrowskiego
Cmentarz Tichwiński
Most Bolszeochtinskij
Dom Piotra Wielkiego

Zabytkowe świątynie

Kościół św. Katarzyny – miejsce pochówku króla Stanisława Augusta w l. 1798-1938
Sobór Kazańskiej Ikony Matki Bożej
Sobór św. Izaaka
Sobór Zmartwychwstania Pańskiego
Wielka Synagoga Chóralna
Świątynia buddyjska w Sankt Petersburgu
Meczet w Petersburgu
Sobór Świętej Trójcy
Cerkiew św. Eliasza

Nauka i kultura

Oświata

Uczelnie w Petersburgu

Z tym tematem związana jest kategoria: Uczelnie w Petersburgu.

W Leningradzie funkcjonowała Leningradzka Szkoła Choreografii^[12].

Gospodarka

Dzięki dogodnemu położeniu geograficznemu rozwinął się w nim przemysł stoczniowy (np. Stocznia Bałtycka), maszynowy (Zakłady Elektrosiła, Fabryka Kirowa), elektrotechniczny i elektroniczny, hutnictwo żelaza i metali kolorowych, przemysł chemiczny, a zwłaszcza gumowy, włókienniczy, odzieżowy, skórzano-obuwniczy, poligraficzny, drzewny, papierniczy, materiałów budowlanych oraz spożywczy. W Petersburgu znajduje się zatrudniająca 6700 osób fabryka aut, w której produkowany jest model Chevrolet Cruze.

Transport

Z tym tematem związana jest kategoria: Transport w Petersburgu.

Metro – stacja Awtowo

Petersburg jest wielkim węzłem kolejowym i drogowym oraz jednym z największych portów morskich Rosji. Port rzeczny połączony jest drogami wodnymi z morzami: Białym, Azowskim, Kaspijskim i Czarnym. Znajduje się tu także międzynarodowy port lotniczy Pułkowo.

Metro w Petersburgu
Tramwaje w Petersburgu
Pulkovo Airlines – linia lotnicza
Rossiya – linia lotnicza

Wojsko

Miasto jest siedzibą dowództwa Zachodniego Okręgu Wojskowego Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej^[13].

W mieście stacjonują dowództwo i sztab 6 Armii Ogólnowojskowej^[14].

Sport

Stadion Kriestowskij

Miasto jest jednym z centrów sportowych Rosji. Istnieje tu Petersburski Kompleks Sportowo-Koncertowy. Działają tutaj kluby Zenit Petersburg (piłka nożna), SKA Sankt Petersburg (mający sekcje hokeja na lodzie oraz piłki nożnej), Dinamo Petersburg, Spartak Petersburg (koszykówka). W mieście rozgrywany jest także tenisowy turniej Sankt Petersburg Open. W rejonie miasta działa także skocznia narciarska Kawgołowo.

Polonica

W Twierdzy Pietropawłowskiej po insurekcji kościuszkowskiej byli więzieni Tadeusz Kościuszko, Julian Ursyn Niemcewicz i Jan Kiliński.
W Pałacu Marmurowym po rozbiorach Polski w ostatnich latach życia zamieszkiwał król Polski Stanisław August Poniatowski.
W XVIII-wiecznym kościele św. Katarzyny został pochowany król Stanisław August Poniatowski. Spoczywał tu do 1938 r.
W Petersburgu znajdują się pomnik Adama Mickiewicza oraz kamienica, w której mieszkał od kwietnia 1828 do maja 1829 (pobyt upamiętnia tablica na ścianie budynku).
W Petersburgu spędziła ostatnie lata życia i zmarła polska kompozytorka Maria Szymanowska.
W 1857 zostało zawiązane Koło Oficerów Polskich w Petersburgu.
W 1908 została założona w Petersburgu jedna z najstarszych polskich korporacji akademickich – Sarmatia.

Pałac Marmurowy
Kościół św. Katarzyny
Tablica upamiętniająca dawny pochówek króla Stanisława Augusta w kościele św. Katarzyny
Dom, w którym mieszkał Adam Mickiewicz w 1828/1829
Pomnik Adama Mickiewicza
Cenotaf Marii Szymanowskiej
Ogród Polski