Podwołoczyska
Podwołoczyska (ukr. Підволочиськ, Pidwołoczyśk) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie tarnopolskim, w gromadzie Podwołoczyska, nad Zbruczem.
| |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Obwód | |||
| Rejon | |||
| Burmistrz |
Witalij Dacko[1] | ||
| Powierzchnia |
9,06 km² | ||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||
| Nr kierunkowy |
+380 3543 | ||
| Kod pocztowy |
od 47800 do 47805 | ||
.svg)
| |||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego  | |||
 49°31′N 26°07′E/49,516667 26,116667
| |||
Od wschodu graniczą poprzez rzekę Zbrucz z Wołoczyskami, od południa z Zadnieszówką, od zachodu z Supranówką, a od północy z Wielkim Stawem i ze Staromiejszczyzną, której jeszcze do roku 1857 Podwołoczyska były przysiółkiem.
Historia miejscowości
edytuj
Dawniej Podwołoczyska nazywały się Chlebanówka[3]. Oficjalnie jako miasteczko istnieją od 1881 roku, wcześniej stanowiły przysiółek obszaru dworskiego o nazwie Staromiejszczyzna.
W 1871 doprowadzano tu linię kolejową oraz zbudowano stację Podwołoczyska, będącą austro-węgierska stacją graniczną na granicy z Rosją[4]. Przy niej na gruntach hrabiego Baworowskiego powstało osiedle. Pierwszy pociąg zawitał 1 listopada 1871. W tym czasie stan katolików powiększył się o personel kolejowy i ludność napływową, szczególnie Mazurów. Zdecydowało to o budowie kościoła rzymskokatolickiego. 25 lipca 1880 na gruncie podarowanym przez hr. Wacława Baworowskiego wbudowano kamień węgielny pod kościół, który ukończono w maju 1883.
W połowie XIX wieku nastąpił szybki rozwój miejscowości na skutek budowy kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika Lwów – Tarnopol – Wołoczyska. Odcinek łączący Tarnopol z Wołoczyskami oddano 5 listopada 1871. Wybudowano dużą stację przeładunkową. Zajmowano się głównie handlem rosyjskim zbożem. Przy kolei miał siedzibę austro-węgierski C.K. Główny Urząd Cłowy II klasy.
Po wybudowaniu kolei, na wniosek mieszkańców, sejm wydał ustawę, a cesarz austriacki Franciszek Józef I wydał sankcję powołującą miasteczko Podwołoczyska (1881). Gmina została utworzona 30 grudnia 1880 z osady Podwołoczyska, stanowiącej południową część obszaru dworskiego Staromiejszczyzna oraz z osady Zagrobla Zadnieszowska, wyłączonej z gminy Zadnieszówka[5]).
Przemysł w miasteczku w latach 1881–1885 stanowiły dwa młyny zbożowe, dwie cegielnie i dwie fabryki albuminy. Poza tym było już rozbudowane rzemiosło i handel na co się składali: 1 aptekarz, 2 szewców, 2 krawców, 4 chirurgów, 5 piekarzy, 2 akuszerki, 1 murarz, 1 kupiec z mieszanymi towarami, 43 kupców zbożowych, 7 handlarzy drzewem, 4 kupców mąki i krup, 1 dzierżawca propin., 2 kupców bławatnych, 1 sklep korzenny, 3 handlarzy suknem, 9 kupców i szynkarzy wina, 6 spekulantów, 3 wekslarzy, 10 faktorów, 25 spedytorów i komisjonerów, 8 oberżystów, 1 kawiarz, 17 szynkarzy.
Od roku 1896 do 1898 miały w Podwołoczyskach miejsce cztery wielkie pożary. W 1895 utworzono Powiatowy Sąd i Urząd Podatkowy.
Dalszy rozwój miasteczka spowodował, że w latach 1907–1909 wybudowano duży, nowy kościół w stylu neogotyckim. Stary kościół został oddany parafii greckokatolickiej[6].
Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne pomiędzy Austro-Węgrami i Rosją. Po 1918 roku jako granica Polski i ZSRR w powiecie skałackim, województwo tarnopolskie w II Rzeczypospolitej. W 1921 liczba mieszkańców miasta wynosiła ok. 3700 osób. Od dnia 1.08.1934 roku na skutek reformy administracyjnej Podwołoczyska stały się gminą. W II Rzeczypospolitej stacjonowały w miejscowości jednostki graniczne Wojska Polskiego: we wrześniu 1921 sztab 2 kompanii 23 batalionu celnego, a w październiku 1922 sztab 1 kompanii 38 batalionu celnego. Po 1924 stacjonowała tu kompania graniczna KOP „Podwołoczyska”[7].
Od września 1939 Podwołoczyska znalazły się pod okupacją sowiecką, a od lipca 1941 roku niemiecką. W czasie tej okupacji Niemcy utworzyli obóz pracy dla Żydów. W 1942 roku część więźniów tego obozu została wywieziona do Zbaraża i Kamionki, a ostateczna zagłada pozostałych Żydów została dokonana podczas likwidacji obozu 29 czerwca 1943 roku.
W latach 1943–1945 miasto było dla ludności z okolicznych wiosek schronieniem przez atakami OUN - UPA Samego miasta nacjonaliści ukraińscy nie zaatakowali, ale na okolicznych drogach zamordowali 20 Polaków[8].
Po przymusowym wysiedleniu mieszkających tu Polaków (1944–1946), miejscowość stała się miastem USRR. Podczas okupacji pozbawione praw miejskich i włączone do wiejskiej gminy Podwołoczyska[9].
W 1965 roku na polecenie władz sowieckich został wysadzony w powietrze unikatowy architektonicznie kościół rzymskokatolicki w stylu neogotyckim projektu polskiego architekta Teodora Talowskiego. Na jego miejscu zbudowano „Dom Kultury”. Wyposażenie kościoła zaginęło. Do dnia dzisiejszego przetrwał dawny kościół rzymskokatolicki z 1883, przekazany w 1909 roku grekokatolikom. Parafia Podwołoczyska obejmowała swoim zasięgiem także pobliską wieś Zadnieszówka (obecnie osiedle Podwołoczysk) w której w 1930 roku ze składek parafian powstał kościół rzymskokatolicki, a obok niego pomnik Józefa Piłsudskiego. Pomnik został zniszczony przez sowietów po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939, natomiast kościół pw. św. Zofii został w 1965 r. wysadzony w powietrze przez komunistów. W 1991 r. katolicy obrządku łacińskiego urządzili kaplicę pw. św. Zofii w dawnym Domu Polskim[10].
Od 1991 do 2020 Podwołoczyska były siedzibą władz rejonu podwołoczyskiego.
We współczesnym herbie miasta znajduje się rysunek Światowida ze Zbrucza. Przedstawiony posąg Światowida (Świętowita) znaleziono w Zbruczu obok oddalonej o ok. 50 km wsi Liczkowce.
Ludzie związani z miastem
edytuj- Herman Auerbach – polski prof. matematyki, jeden z czołowych przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej,
- Bronisław Buniakowski – polski nauczyciel, kpt. WP, kierownik szkół w Kobryniu i Karczewie, ofiara zbrodni katyńskiej
- Jisra’el Eldad (Israel Scheib) – członek założyciel i ideologiczny szef podziemnej organizacji Lechi w Palestynie
- Leon Fell – polski lekarz ppor. WP, doktorat z medycyny uzyskał w Paryżu, zamordowany przez rosyjskie NKWD w Charkowie,
- Feliks Gromnicki – adwokat,
- Natan Katzner – obywatel honorowy miasta z 1903[11]
- Hermann Kesten – niemiecki pisarz żydowskiego pochodzenia,
- Edmund Kron – polski aktor, reżyser,
- Walter G. Krzywicki (Samuel Ginzberg) – oficer radzieckiego wywiadu wojskowego, ujawnił plany porozumienia Stalina z III Rzeszą,
- Hugo Krzyski Piesch – polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny,
- Ludwik Lille – polski malarz, rysownik, grafik, krytyk sztuki; reprezentant nurtu surrealistycznego,
- Mieczysław Mijal – żołnierz Legionów Polskich, armii austriackiej i porucznik Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
- Leon Jan Piniński – obywatel honorowy miasta z 1903[11]
- Ignacy Porecki – polski działacz antystalinowski,
- Roman Rogoziński – kapitan artylerii Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej,
- Marian Stangenberg – polski limnolog, hydrobiolog, ichtiolog, prof. Wyższej Szkoły Rolniczej (od 1972 AR) we Wrocławiu[12]
- Tadeusz M. Toczyski – kapitan żandarmerii WP, ofiara zbrodni katyńskiej,
- Stanisław Wilkoński „Wilkoń” – polski ks. kat., katecheta par. Podwołoczyska, zam. 23.10.1941 przez ukraińskich nacjonalistów[13],
- Lidia Winniczuk – polska filolog klasyczna, profesor.
Pobliskie miejscowości
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Hołowa hromady (ukr.)
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2022 року. Державна служба статистики України. Київ, 2022
- ↑ Aleksander Świstun: Wspomnienia podolskie (4), przypis 7. cracovia-leopolis.pl. [dostęp 2017-08-09].
- ↑ Podwołoczyska, mczko, pow. skałacki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 480.
- ↑ Dz. U. Kr. z 1881, cz. 39, nr 41
- ↑ PODWOŁOCZYSKA. Dawny kościół p.w. św. Zofii (1880 - 1883). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Podwołoczyski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-23].
- ↑ Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 314. ISBN 83-88973-58-4.
- ↑ Henryk Komański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2., popr., Wrocław: Nortom, 2006, s. 336, ISBN 83-89684-61-6, OCLC 156875487 [dostęp 2022-11-07].
- ↑ Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG.
- ↑ PODWOŁOCZYSKA. Dawny kościół p.w. św. Zofii (1907 - 1909). Tarnopolski obw., Tarnopolski r-n (Podwołoczyski r-n) | Kościoły i kaplice Ukrainy [online], rkc.in.ua [dostęp 2023-04-23].
- ↑ a b Obywatelstwo honorowe. „Kurjer Lwowski”. Nr 176, s. 4, 27 czerwca 1903.
- ↑ Marian Stangenberg (ID: psb.31441.1)
- ↑ STANISŁAW WILKOŃ — MARTYROLOGIUM [online], www.swzygmunt.knc.pl [dostęp 2023-04-23].
Bibliografia
edytuj- Przewodnik ilustrowany po c.k. austriackich kolejach państwowych.
- Słownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 91.
- Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, red. Filip Sulimierski 1878-1900.
- Paulus Adlesgruber, L. Cohen, B. Kuzmany, Getrennt und Doch Verbunden. Grenzstädte Zwischen Österreich und Russland 1772-1918, Böhlau-Verlag, Wiedeń 2011.
Linki zewnętrzne
edytuj- Rzeczpospolita Wirtualna
- Wspólnota Polska
- Strona miasta Podwołoczyska. pidwolochysk.org.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-03)].
- Podwołoczyska, mczko, pow. skałacki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 480.
- Zamordowani kapłani – www.panorama.info.pl
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona