Teodoret z Cyru

Teodoret z Cyru
Θεοδώρητος Κύρρου, Theodoretus
	Biskup Cyru
	; Portret z XVI wieku.
Data i miejsce urodzenia	ok. 393 ; Antiochia
Data i miejsce śmierci	ok. 458 ; Cyr
	Biskup Cyru
Okres sprawowania	423 - ok. 458
Wyznanie
Inkardynacja	Szkoła antiocheńska
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Teodoret z Cyru, Theodoretus (ur. ok. 386/393, zm. ok. 457/466) – grecki pisarz, historyk Kościoła starożytnego, teolog, biskup Cyrrhus (Cyr, arab. Ḳūrus w Syrii) (od 423 roku), ojciec Kościoła, egzegeta i teolog oryginalny.

Występował przeciw różnym herezjom i poglądom religijno-historiozoficznym, takim jak millenaryzm czy monofizytyzm Eutychesa.

Życiorys

Urodzony ok. 393 r. w Antiochii, zdobył tam wykształcenie wśród mnichów, wśród których był m.in. Nestoriusz. Sam został mnichem ok. 416. Kiedy w 430 Cyryl Aleksandryjski rozpoczął kampanię przeciw Nestoriuszowi, stanął w obronie swego nauczyciela. Konsekwentnie, w 431 na Soborze Efeskim, przeciwstawił się potępieniu nestorianizmu, choć nie podzielał bez zastrzeżeń poglądów. Ułożył pięć ksiąg Pentalogion przeciw decyzjom soboru i nauce Cyryla. W 447 napisał Eranistesa („Żebraka”), występując w obronie prawdy objawionej.

Za tę postawę w sprawach wiary był prześladowany. Na „zbójeckim” synodzie w Efezie w 449 usunięto go ze stolicy biskupiej i zesłano do Apamei Syryjskiej. Dopiero po apelu papieża Leona Wielkiego oraz interwencji u nowego cesarza, Marcjana, wrócił do Cyru. W 451 Sobór Chalcedoński zrehabilitował go po potępieniu przez niego Nestoriusza. Sto lat później, w 553 r, w wyniku dysputy chrystologicznej nad właściwym ujęciem zjednoczenia dwóch natur w Chrystusie, jego dzieła zostały potępione na Soborze Konstantynopolitańskim II, jako jeden z tzw. Trzech rozdziałów. Uznano jego pisma za teologiczne zaplecze koncepcji nestoriańskich.

Pisma

Teodoret napisał wiele prac, ale najważniejsze są dwie: Eranistes („Żebrak”, dzieło teologiczne o podwójnej naturze Chrystusa) oraz Hellenikon therapeutike pathematon („Leczenie chorób hellenizmu”, dzieło apologetyczne rozprawiające się z różnymi kwestiami religijnymi ówczesnych czasów).

Eranistes („Żebrak”), napisany ok. 447, jest najważniejszym dziełem teologicznym Teodoreta. Składa się z czterech ksiąg. Trzy pierwsze to dialogi o podwójnej naturze Chrystusa: w pierwszej Chrystus przedstawiony jest jako „Niezmienny”, w drugiej jako „Nie zmieszany”, w trzeciej – jako „Nie podlegający cierpieniom”. Księga czwarta zbiera poprzednie dialogi w czterdzieści sylogizmów. Autor cytuje ponad dwieście tekstów, zapożyczonych z prawie dziewięćdziesięciu różnych dzieł patrystycznych.
Hellenikon therapeutike pathematon („Leczenie chorób hellenizmu”), napisane przed 437, jest najważniejszym dziełem apologetycznym Teodoreta i ostatnią wielką, w całości zachowaną, starożytną apologią chrześcijańską. Składa się ono z dwunastu rozpraw o zasadniczych kwestiach, które nurtują człowieka religijnego i filozofa. Autor podaje i porównuje odpowiedzi mądrości pogańskiej i religii objawionej. Starożytni pisarze (Tacyt, Swetoniusz, Julian Apostata) uważali chrześcijaństwo za chorobę polegającą na bezbożności i zabobonie. Teodoret z kolei dowodzi, że to właśnie poganie są chorzy na zarozumiałość: oni potrzebują leczenia; zbyt zadufani w wartość filozofii nie dostrzegają jedynej prawdy objawionej; akcentuje wyższość Ewangelii nad filozofią grecką. Odpiera więc tradycyjne zarzuty kierowane pod adresem chrześcijaństwa.
Dzieła egzegetyczne stanowią objętościowo najważniejszą część spuścizny Teodoreta. Zachowały się komentarze do: Pieśni nad Pieśniami, Psalmów, wszystkich proroków: Daniela, Ezechiela, Jeremiasza, Izajasza. Z Nowego Testamentu zachował się jedynie komentarz do czternastu Listów św. Pawła. Wszędzie krytykował swoich poprzedników, którzy jego zdaniem zbytnio ulegali wpływom egzegezy żydowskiej.
Historia Kościoła, napisana na wzór Euzebiusza z Cezarei. Autor rozpoczyna od okresu, na którym się zatrzymał Euzebiusz. W pięciu księgach przedstawione są lata od 323 do 428, w znacznej części są to dzieje sporów ariańskich. Autor zdradza nastawienie antyheretyckie i apologetyczne. Cytuje też wiele dokumentów (listy synodalne, encykliki biskupie, dekrety cesarskie).
Dzieje miłości bożej, Historia mnichów syryjskich
Listy

Przekłady w języku polskim

Teodoret biskup Cyru, Dzieje miłości Bożej. Historia mnichów syryjskich, przeł. Katarzyna Augustyniak, wstęp: Katarzyna Augustynek, Ewa Wipszycka, opracowanie Katarzyna Augustynek Ryszard Turzyński, Tyniec - Kraków 1994, Wydawnictwo Benedyktynów. Źródła Monastyczne t. 7.
Teodoret z Cyru, Historia mnichów, przeł. S.J. Piskorski, [w:] Żywoty Ojców, albo dzieje duchowne powieści starców zakonników, pustelników wschodnich, przeł. S.J. Piskorski, Kraków 1688, s. 688-736.
Teodoret z Cyru, Historia mnichów, [w:] M. Michalski, Antologia literatury patrystycznej, t. 2: (IV w.), Warszawa 1982, s. 100-104.
Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu, z języka greckiego przełożył, wstępem, objaśnieniami i indeksem opatrzył Stanisław Kalinkowski, Warszawa 1981.
Teodoret z Cyru, Leczenie chorób hellenizmu (fragm.), przeł. Stanisław Kalinkowski, [w:] ks. Szczepan Pieszczoch, Patrologia, t.2: Ojcowie mówią, Gniezno 1994, s.182-185.
Teodoret z Cyru, Listy, z języka greckiego przełożył, wstępem i objaśnieniami opatrzył Jan Radożycki, Warszawa 1987.
Teodoret z Cyru, Listy, przeł. Leokadia Małunowiczówna, [w:] Antologia listu starochrześcijańskiego, t. 1: Listy z dziedziny kierownictwa duchownego, red. Leokadia Małunowiczówna, Lublin 1978, s. 325-336.

Zobacz też

Pisarze starochrześcijańscy

Bibliografia wybrana

Abramowski, L., Reste von Theodorets Apologie fur Diodor und Theodor bei Facundus, TU 63/1962, ss. 61-9;
Altaner, B., Stuiber, A., Patrologia, Warszawa 1990;
Antologia listu chrześcijańskiego. I. Lublin 1978;
Azema, Y., Citations d’auteurs et allusions profanes dans la Correspondance de Theodoret, TU 125/1981, ss.5-13.
Azema, Y., Introduction, w: Theodoret de Cyr, Correspondance, t.I., Paris 1955., ss.9-71.
Azema, Y., Sur la chronologie de trois lettres de Theodoret de Cyr, REG 67/1954 ss.82-94.
Banaszak, M., Historia Kościoła Katolickiego, t.I, Warszawa ATK, 1989;
Bardy, G., DThC, t.15, Paris 1946 r., kol.299-326.
Canivet, P., Histoire d’une entreprise apologétique au Ve siecle, Paris 1957;
Canivet, P., Introduction, w: Theodoret de Cyr, Thérapeutique des maladies helléniques, Paris 1958, ss.7-84.
Danielou, J., Marrou, H., Historia Kościoła, t.I, Od początków do roku 600, Warszawa 1984,
Honigmann, E., Theodoret of Cyrrus and Basil of Seleucia. The Time of their Death, Studi e Testi 173/1953, ss. 174-184.
Karas, M., Teodoret z Cyru, sławny czy zapomniany?, „Filomata”, nr 425-426 (1995), s. 97-104
Ostrogorski, G., Dzieje Bizancjum, Warszawa 1968,
Papageorgiu, P.N., Zu Theodoretos und Georgios Burtzes, BZ 2/1893 s. 585-90;
Parmentier, L., Theodoret als Geschichtschreiber, Einleitung, w: Theodoret Kirchengeschichte, Leipzig 1911, ss.XCVIII-CVI;
Places des, E. Le Platon de Theodoret, REG 68/1955, ss.171-184.
Sadowski P., Prawo i polityka w pismach Teodoreta z Cyru, w: Człowiek, prawo, państwo. Księga Jubileuszowa dedykowana Stanisławowi Leszkowi Stadniczeńko, red. J. Jeżewski, A. Pawlak, Warszawa 2017, s. 857-869.
Schwarz, E., Zur Schriftstellerei Theodorets, Sitzungberichte der Bayerischen Akademie des Wissenschaften, 1922, ss.30-40,
Simon, M., Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa, Warszawa 1992,
Stróżewski, Wł., Wykłady o Platonie, Ontologia, Kraków 1992,
Tatarkiewicz, Wł., Historia filozofii, T.I., Warszawa 1990,
Vogt, J., Upadek Rzymu, Warszawa 1993,
Wagner, M., A Chapter in Bizantine Epistolography. The Letters of Theodoret of Cyrus, DOP 1948, ss.119-181.