Witold Mańczak
polski językoznawca
Witold Mańczak (ur. 12 sierpnia 1924 w Sosnowcu, zm. 12 stycznia 2016 w Krakowie) – polski językoznawca, znawca języków romańskich i indoeuropejskich, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek krajowy Polskiej Akademii Umiejętności.
| Państwo działania | |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
12 sierpnia 1924 |
| Data i miejsce śmierci |
12 stycznia 2016 |
| Profesor nauk humanistycznych | |
| Specjalność: językoznawstwo romańskie i indoeuropejskie | |
| Alma Mater |
Uniwersytet Jagielloński |
| Doktorat |
1950 |
| Profesura |
1982 |
| Polska Akademia Nauk / Umiejętności | |
| Status PAN |
członek |
| Status P |
członek krajowy |
Edukacja i kariera naukowa
edytuj- 1945 Matura w Sosnowcu
- 1947 Absolwent Akademii Handlowej
- 1948 Magister filologii romańskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim
- 1950 Doktor nauk humanistycznych
- 1954 Zastępca profesora na romanistyce UJ
- 1957 Docent
- 1971 Profesor nadzwyczajny
- 1982 Profesor zwyczajny
- 1994 Professor emeritus
Pełnione funkcje
edytuj- 1954–1958 Sekretarz Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
- 1967–1972 Sekretarz Polskiego Towarzystwa Popierania Współpracy Naukowej z Francją
- 1970–1974 Dyrektor Instytutu Filologii Romańskiej UJ
Praca naukowa
edytujWitold Mańczak jest autorem 960 publikacji naukowych, w tym 23 książek[1].
Ważniejsze dokonania naukowe
edytujW zakresie językoznawstwa ogólnego podejmował następujące zagadnienia:
- kryterium prawdy w językoznawstwie – zdaniem Mańczaka „kryterium prawdy” w językoznawstwie (i w wielu naukach humanistycznych) opiera się na subiektywnych przesłankach (np. na autorytecie badacza), a nie jest ono kontrolowane za pomocą obiektywnych przesłanek (np. metod statystycznych czy matematycznych); sam autor formułuje własne tezy lub kontroluje hipotezy innych uczonych, wykorzystując metody statystyczne, przejęte z nauk ścisłych;
- istota nazw własnych – według definicji W. Mańczaka nazwy własne nie są przekładalne na inny język (np. pol. Warszawa – niem. Warschau, fr. Varsovie, ang. Warsaw itp. są adaptacjami fonetycznymi tego wyrazu), podczas gdy nazwy pospolite są bez problemu tłumaczone (pol. miasto przekłada się jako niem. Stadt, fr. ville i ang. town). Mańczak uważa, że rozpowszechniona definicja, iż nazwy własne mają charakter indywidualny i odnoszą się do pojedynczych desygnatów, a nazwy pospolite odnoszą się do wielu desygnatów jest całkowicie nieadekwatna. Imię Witold nosi wielu ludzi, podobnie dzieje się z nazwiskami (np. nazwiska Li, Nowak, Lopez, Smith odznaczają tysiące, a nawet miliony ludzi).
- istota pokrewieństwa językowego – Mańczak zaprzecza rozpowszechnionej tezie, że „pokrewieństwo językowe przejawia się nie w słowniku, lecz w gramatyce”, i formułuje prawo, iż o stopniu pokrewieństwa językowego decydują zbieżności słownikowe, a nie zbieżności fonetyczne czy fleksyjne;
- prawa rozwoju analogicznego – autor zaprzecza prawom rozwoju analogicznego sformułowanym przez Jerzego Kuryłowicza i formułuje własne prawa, opierając się na danych statystycznych;
- nieregularny rozwój fonetyczny spowodowany frekwencją – Mańczak uważa, że nieregularny rozwój fonetyczny spowodowany frekwencją to trzeci obok regularnego rozwoju fonetycznego i rozwoju analogicznego czynnik decydujący o formie słowa;
- wartość statystyki w badaniach językoznawczych – prawidłowe są tylko te hipotezy i prawa językowe, które dają się zweryfikować na bazie metody statystycznej i matematycznej. Przykładowo, nie jest prawidłowa, w opinii Mańczaka, teza Matteo Bartoliego o archaizmach peryferycznych (sformułowana w roku 1925), głosząca, że innowacje powstają w centrum, a archaizmy utrzymują na peryferii, gdyż przeczą temu liczby i ścisłe obliczenia dokonane na bazie słownikowej.
Oprócz prac z zakresu językoznawstwa ogólnego opublikował ważne publikacje z językoznawstwa indoeuropejskiego, romanistyki, germanistyki, bałtystyki i slawistyki. Zajmował się genezą ludów indoeuropejskich, w tym także pochodzeniem narodów romańskich, germańskich i słowiańskich. Opublikował liczne prace, w których przedstawił swoje argumenty na rzecz autochtonicznej etnogenezy Słowian[1][2].
Jak przyznawał sam Mańczak, największy wpływ na niego pod względem naukowym wywarł Hugo Steinhaus, wuj jego żony[3].
Publikacje książkowe (wybrane)
edytuj- Gramatyka francuska, Warszawa 1960 (wyd. 2 – 1961, wyd. 3 – 1965).
- Gramatyka włoska, Warszawa 1961 (wyd. 2 – 1963, wyd. 3 – 1966).
- Polska fonetyka i morfologia historyczna, Łódź 1965 (wyd. 2 – Warszawa 1975, wyd. 3 – 1983).
- Gramatyka hiszpańska, Warszawa 1966.
- Z zagadnień językoznawstwa ogólnego, Wrocław 1970.
- Fonética y morfología histórica del español, Kraków 1976 (wyd. 2 – 1989).
- Le latin classique, langue romane commune, Wrocław 1977.
- Praojczyzna Słowian, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź 1981, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-04-00763-0.
- De la préhistoire des peuples indo-européens, Kraków 1992, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, ISBN 83-233-0512-9.
- Problemy językoznawstwa ogólnego, Wrocław 1996, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-04-04327-0.
- Wieża Babel, Wrocław – Warszawa – Kraków 1999, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, ISBN 83-04-04463-3.
- O pochodzeniu i dialekcie Kaszubów, Gdańsk 2002, Oficyna Czec, ISBN 83-87408-47-6.
- Przedhistoryczne migracje Słowian i pochodzenie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, Kraków 2004, PAU, ISBN 83-88857-79-7.
Życie prywatne
edytujBył ojcem Elżbiety Mańczak-Wohlfeld[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Przemysław Dębowiak, O dorobku naukowym Profesora Witolda Mańczaka z okazji jubileuszu 90. urodzin, „Język Polski” (XCIV/3), 2014, s. 194–199 [dostęp 2022-01-05].
- ↑ Witold Mańczak (red.), Praojczyzna Słowian – zbiór wypowiedzi pod redakcją Witolda Mańczaka [online] [dostęp 2022-01-05] [zarchiwizowane z adresu 2007-04-29].
- ↑ Witold Mańczak: Deux questions fondamentales concernant la linguistique. W: Wege in der Sprachwissenschaft. Vierundvierzig autobiographische Berichte. Festschrift für Mario Wandruszka. Red. Hans-Martin Gauger, Wolfgang Pöckl. Tübingen: Narr, 1991, s. 151–155, seria: Tübinger Beiträge zur Linguistik 362. ISBN 3-8233-4217-7. (fr.).
- ↑ Zmarł Profesor Witold Mańczak, wielki polski językoznawca :: Professor Witold Mańczak, a renowned Polish linguist, passes away | Wydział Anglistyki UAM :: AMU Faculty of English [online], wa.amu.edu.pl [dostęp 2021-07-14].
Bibliografia
edytuj- Opera maiora et minora Witoldi Mańczak / Travaux publiés par Witold Mańczak, [w:] Munus Amicitiae. Studia linguistica in honorem Witoldi Mańczak septuagenarii, edenda curaverunt Anna Bochnakowa et Stanisław Widłak, Cracoviae 1995, s. IX–XXIX. (lista publikacji W. Mańczaka do roku 1995).
- Witold Mańczak, Językoznawstwo oparte nie na wierze w nieomylność autorytetów, ale na statystyce, [w:] Jan Wawrzyńczyk, Dariusz Bralewski, Ze wspomnień polskich językoznawców, Oficyna Wydawnicza LEKSEM, Łask 2010, s. 22–43, ISBN 978-83-60178-79-9 (autobiografia i przegląd dokonań).
- Jerzy Treder, Posłowie. Witold Mańczak jako badacz kaszubszczyzny, [w:] O pochodzeniu i dialekcie Kaszubów, Gdańsk 2002, Oficyna Czec, ISBN 83-87408-47-6, s. 117–121 (biogram, dorobek naukowy).
Linki zewnętrzne
edytuj- Publikacje Witolda Mańczaka w katalogu komputerowym Biblioteki Jagiellońskiej w układzie chronologicznym
- Strona internetowa Witolda Mańczaka. 2013. [dostęp 2018-08-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-09)]. (fr.).
- Leszek Bednarczuk. Witold Mańczak (nekrolog). „Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności”. 2015/2016, s. 144–145, 2016. Polska Akademia Umiejętności. (pol.).