(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Niecierpek: Różnice pomiędzy wersjami – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Niecierpek: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycje użytkownika 37.248.212.244 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Szoltys-bot.
Znacznik: Wycofanie zmian
Paweł Ziemian BOT (dyskusja | edycje)
Boty
1 386 771 edycji
 
(Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
{{Takson infobox
{{Takson infobox
|nazwa = Niecierpek
|nazwa = Niecierpek
|obrazek = Illustration Impatiens noli-tangere0 clean.jpg
|grafika = Illustration Impatiens noli-tangere0 clean.jpg
|opis obrazka = Morfologia ([[niecierpek pospolity]])
|opis grafiki = Morfologia ([[niecierpek pospolity]])
|alt grafiki =
|systematyka_ref=<ref name=apweb>{{cytuj stronę |url=http://www.mobot.org/MOBOT/research/APweb/ | tytuł=Angiosperm Phylogeny Website | data dostępu=2017-04-22 | autor = Stevens P.F. | rok=2001– | język=en}}</ref>
|systematyka ref = <ref name="ruggiero" /><ref name="apweb" />
|domena=[[eukarionty]]
|domena = [[eukarionty]]
|królestwo=[[rośliny]]
|klad1= [[rośliny naczyniowe]]
|królestwo = [[rośliny]]
|klad3= [[rośliny nasienne]]
|podkrólestwo = [[rośliny zielone]]
|nadgromada = [[rośliny telomowe]]
⚫
|klasa= [[okrytonasienne]]
|gromada = [[rośliny naczyniowe]]
|klad5= [[astrowe]]
|podgromada = [[rośliny nasienne]]
⚫
|rząd= [[wrzosowce]]
⚫
|nadklasa = [[okrytonasienne]]
⚫
|rodzina= [[niecierpkowate]]
|klasa = ''[[Magnoliopsida]]''
⚫
|rodzaj = niecierpek
|nadrząd = [[astropodobne]]
|łacina = Impatiens
⚫
|rząd = [[wrzosowce]]
⚫
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
⚫
|rodzina = [[niecierpkowate]]
⚫
|cytat=[[Species Plantarum|Sp. Pl. 937. 1753]]
⚫
|rodzaj = niecierpek
⚫
|typowy=''[[Niecierpek pospolity|Impatiens noli-tangere]]'' L.<ref name=A>{{Cytuj stronę |url=http://botany.si.edu/ing/ |tytuł=Index Nominum Genericorum|data dostępu =2009-02-05}}</ref>
|nazwa łacińska = Impatiens
⚫
| synonim=''Balsamina '' Mill., ''Impatientella'' H. Perrier, ''Semeiocardium'' Zoll., ''Trimorphopetalum'' Baker<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-08-15}}</ref>
⚫
|autor = [[Karol Linneusz|L.]]
⚫
|commons = Category:Impatiens
⚫
|cytat = [[Species Plantarum|Sp. Pl. 937. 1753]]
⚫
|typ nomenklatoryczny = ''[[Niecierpek pospolity|Impatiens noli-tangere]]'' L.<ref name=A>{{Cytuj stronę |url=http://botany.si.edu/ing/ |tytuł=Index Nominum Genericorum|data dostępu =2009-02-05}}</ref>
|synonimy =
* ''Balsamina '' Mill.
* ''Impatientella'' H. Perrier
* ''Semeiocardium'' Zoll.
⚫
* ''Trimorphopetalum'' Baker<ref name=grin>{{Cytuj stronę |url=https://npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxon/taxonomysearch.aspx?language=en |tytuł=Germplasm Resources Information Network (GRIN)|data dostępu = 2010-08-15}}</ref>
|wikispecies =
⚫
|commons = Category:Impatiens
|wikisłownik = niecierpek
}}
}}
[[Plik:Fleur21.jpg|thumb|''Impatiens tangeriana'']]
{{Wikisłownik|niecierpek}}
[[Plik:Fleur21.jpg|thumb|240px|''Impatiens tangeriana'']]
[[Plik:Impatiens noli-tangere Erlenbach Bluete.jpg|thumb|[[Niecierpek pospolity]]]]
⚫
'''Niecierpek''' (''Impatiens'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[roślina zielna|roślin zielnych]] z rodziny [[niecierpkowate|niecierpkowatych]]. Należy do niego ok. 1070 gatunków<ref name="powo">{{Cytuj stronę | url = https://powo.science.kew.org/taxon/urn:lsid:ipni.org:names:325983-2 | tytuł = Impatiens Riv. ex L. | praca = Plants of the World online | opublikowany = Royal Botanic Gardens, Kew | data dostępu = 2022-09-04}}</ref>. Występują one przede wszystkim na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki i Azji<ref name=E>{{Botanica2005}}</ref><ref name=philips>{{cytuj książkę|autor=Roger Philips, Martyn Rix|tytuł=The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals|wydawca=Macmillan |miejsce=London |data=2002 |strony=206 |isbn=0333748905}}</ref>. W Europie i [[Polska|Polsce]] rodzimy jest tylko jeden gatunek – [[niecierpek pospolity]] ''I. noli-tangere''<ref name=philips/>, ale kilka gatunków rozprzestrzenia się jako [[Gatunek inwazyjny|rośliny inwazyjne]] – [[niecierpek drobnokwiatowy]], [[niecierpek gruczołowaty|gruczołowaty]] i [[niecierpek pomarańczowy|pomarańczowy]]<ref name="checklist"/>. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają różne siedliska. Liczne gatunki uprawiane jako [[rośliny ozdobne]], niektóre wykorzystywane są także jako jadalne, lecznicze i kosmetyczne.
[[Plik:Impatiens noli-tangere Erlenbach Bluete.jpg|thumb|240px|[[Niecierpek pospolity]]]]


== Rozmieszczenie geograficzne ==
⚫
'''Niecierpek''' (''Impatiens'' [[Karol Linneusz|L.]]) – [[rodzaj (biologia)|rodzaj]] [[roślina zielna|roślin zielnych]] z rodziny [[niecierpkowate|niecierpkowatych]]. Należy do niego ok. 850 gatunków występujących przede wszystkim na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki (ok. 110 gatunków) i Azji<ref name=E>{{Cytuj książkę |nazwisko=Geoff Burnie i inni |tytuł=Botanica. Rośliny ogrodowe |wydawca=Könemann |data=2005 |isbn=3-8331-1916-0}}</ref><ref name=philips>{{cytuj książkę|autor=Roger Philips, Martyn Rix|tytuł=The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals|wydawca=Macmillan |miejsce=London |data=2002 |strony=206 |isbn=0333748905}}</ref>. W Europie i [[Polska|Polsce]] rodzimy jest tylko jeden gatunek – [[niecierpek pospolity]] ''I. noli-tangere''<ref name=philips/>, ale kilka gatunków rozprzestrzenia się jako [[Gatunek inwazyjny|rośliny inwazyjne]] – [[niecierpek drobnokwiatowy]], [[niecierpek gruczołowaty|gruczołowaty]] i [[niecierpek pomarańczowy|pomarańczowy]]<ref name="checklist2002"/>. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają różne siedliska – łąki, lasy, często brzegi wód i miejsca wilgotne. Liczne gatunki uprawiane jako [[rośliny ozdobne]]<ref name=philips/>.
Rodzaj jest najbardziej zróżnicowany w strefie tropikalnej i subtropikalnej [[Stary Świat|Starego Świata]]. Liczne gatunki związane są zwłaszcza z obszarami górskimi [[Afryka Subsaharyjska|Afryki Subsaharyjskiej]]<ref name="china">{{Cytuj stronę | url = http://www.efloras.org/florataxon.aspx?flora_id=2&taxon_id=116392 | tytuł = Impatiens Linnaeus | praca = Flora of China | opublikowany = eFloras.org | data dostępu = 2022-09-04}}</ref> (ok. 110 gatunków<ref name=mabb/>), [[Madagaskar]]u (270 gatunków)<ref name="mabb">{{Mabberley2017 |s = 463}}</ref>, bardzo licznie rodzaj reprezentowany jest także na [[Subkontynent indyjski|subkontynencie indyjskim]] i w Azji wschodniej i południowo-wschodniej; w [[Chiny|Chinach]] rośnie 227 gatunków, z czego 187 to [[endemit]]y<ref name=china/>. [[Zasięg (biogeografia)|Zasięg]] rodzaju obejmuje pozostałą część Azji i [[Europa|Europę]], przy czym na tym kontynencie rośnie jako rodzimy tylko jeden gatunek – [[niecierpek pospolity]] ''Impatiens noli-tangere''<ref name=mabb/>. W [[Ameryka Północna|Ameryce Północnej]] (od [[Alaska|Alaski]] po [[Panama|Panamę]])<ref name=powo/> rośnie 6 gatunków<ref name=mabb/>.

; Gatunki [[Flora roślin naczyniowych Polski|flory Polski]]<ref name="checklist">{{Cytuj | autor = Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając | tytuł = Vascular plants of Poland. An annotated checklist | miejsce = Kraków | wydawca = W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences | data = 2020 | s=101-102 | isbn = 978-83-62975-45-7}}</ref>:
⚫
* [[niecierpek drobnokwiatowy]] ''Impatiens parviflora'' <small>DC.</small> – [[antropofit]] zadomowiony
⚫
* [[niecierpek gruczołowaty]], n. Roylego ''Impatiens glandulifera'' <small>Royle</small> – antropofit zadomowiony
⚫
* [[niecierpek pomarańczowy]] ''Impatiens capensis'' <small>Meerb.</small> – antropofit zadomowiony
⚫
* [[niecierpek pospolity]] ''Impatiens noli-tangere'' <small>[[Karol Linneusz|L.]]</small>


== Morfologia ==
== Morfologia ==
Linia 33: Linia 50:


== Biologia i ekologia ==
== Biologia i ekologia ==
Niecierpki są roślinami [[autochoria|autochorycznymi]] – rozsiewają się samoistnie wyrzucając nasiona z dojrzałych owoców na odległość do kilku metrów. Reakcję tę ułatwiają bodźce mechaniczne takie jak podmuch wiatru lub bezpośredni dotyk, stąd nazwa tej rośliny w wielu językach związana jest z niecierpliwością (łac., ang. ''impatiens'', pol. niecierpek) lub nietolerancją dotyku (np. gatunek ''[[niecierpek pospolity|Impatiens noli-tangere]]'' od łac. ''[[noli me tangere]]'' – "nie dotykaj mnie", ang. ''touch-me-not'').
Niecierpki są roślinami [[autochoria|autochorycznymi]] – rozsiewają się samoistnie, wyrzucając nasiona z dojrzałych owoców na odległość do kilku metrów. Reakcję tę ułatwiają bodźce mechaniczne takie jak podmuch wiatru lub bezpośredni dotyk, stąd nazwa tej rośliny w wielu językach związana jest z niecierpliwością (łac., ang. ''impatiens'', pol. niecierpek) lub nietolerancją dotyku (np. gatunek ''[[niecierpek pospolity|Impatiens noli-tangere]]'' od łac. ''[[noli me tangere]]'' – "nie dotykaj mnie", ang. ''touch-me-not'').


Kwiaty zapylane są przez [[błonkoskrzydłe]] i [[motyle]], rzadko przez [[ptaki]]<ref name=philips/>.
Kwiaty zapylane są przez [[błonkoskrzydłe]] i [[motyle]], rzadko przez [[ptaki]]<ref name=philips/>.

Niecierpki zasiedlają różne siedliska – łąki, lasy, często brzegi wód i miejsca wilgotne<ref name=philips/>, niektóre rosną jako [[epifit]]y<ref name=mabb/>. Wiele gatunków ma nieco [[Sukulenty|gruboszowatą]] budowę – mięsistą łodygę, czasem pachykauliczną (słabo rozgałęzioną) (np. ''I. pachycaulon''). ''I. mirabilis'' ma pokrój niskiego drzewa z grubym pniem, podobnie grube łodygi ma ''I. winkleri''<ref name=mabb/>.


== Systematyka ==
== Systematyka ==
; Pozycja systematyczna według [[Angiosperm Phylogeny Website|APweb]] (aktualizowany system [[system APG IV]] z 2016):
; Pozycja systematyczna:
Należy do rodziny [[niecierpkowate|niecierpkowatych]] ''Balsaminaceae'', rzędu [[wrzosowce|wrzosowców]] wchodzącego w skład grupy [[astrowe|astrowych]] (asterids) w obrębie [[dwuliścienne właściwe|dwuliściennych właściwych]] (eudicots)<ref name=apweb/>.
Rodzaj z rodziny [[niecierpkowate|niecierpkowatych]] ''Balsaminaceae'', z rzędu [[wrzosowce|wrzosowców]]. W obrębie rodziny jest [[grupa siostrzana|siostrzany]] względem [[takson monotypowy|monotypowego]] rodzaju ''[[Hydrocera triflora|Hydrocera]]''<ref name=apweb/>.
; Pozycja w [[system Reveala|systemie Reveala]] (1993-1999):
Gromada [[okrytonasienne]] (''Magnoliophyta'' Cronquist), podgromada ''Magnoliophytina'' Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa ''[[Rosopsida]]'' Batsch, podklasa [[różowe]] (''Rosidae'' Takht.), nadrząd ''Geranianae'', rząd [[niecierpkowce]] (''Balsaminales'' Lindl., podrząd ''Balsaminineae'' Engl.), rodzina [[niecierpkowate]] (''Balsaminaceae'' A. Rich. in Bory), rodzaj niecierpek ''Impatiens'' L.)<ref>{{cytuj stronę |url= http://web.archive.org/web/20160403111739/http://crescentbloom.com/Plants/Genus/I/M/Impatiens.htm |tytuł=Systematyka rodzaju ''Impatiens'' |autor =Crescent Bloom |opublikowany=The Compleat Botanica | data dostępu=2009-02-05|język=en}}</ref>.


; Wykaz gatunków:
; Gatunki [[Flora roślin naczyniowych Polski|flory Polski]]<ref name="checklist2002">{{VascularPlantsPoland|2002}}
{{Osobny artykuł|Lista gatunków z rodzaju niecierpek}}
</ref>:
⚫
* [[niecierpek drobnokwiatowy]] (''Impatiens parviflora'' [[DC.]]) – [[antropofit]] zadomowiony
⚫
* [[niecierpek gruczołowaty]], n. Roylego (''Impatiens glandulifera'' Royle [[synonim (taksonomia)|syn.]] ''Impatiens roylei'' Walp.) – antropofit zadomowiony
⚫
* [[niecierpek pomarańczowy]] (''Impatiens capensis'' Meerb.) – antropofit zadomowiony
⚫
* [[niecierpek pospolity]] (''Impatiens noli-tangere'' [[Karol Linneusz|L.]])
⚫
; Gatunki uprawiane w Polsce<ref name="checklist2002"/><ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Karpowiczowa (red.) |imię=Ludmiła |tytuł=Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński |rok=1973 |wydawca=Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |miejsce=Warszawa}}</ref>:
⚫
* [[niecierpek balsamina]] (''Impatiens balsamina'' L., syn. ''Balsamina hortensis'' Desp.)
⚫
* [[niecierpek Balfoura]] (''Impatiens balfourii'' Hook. f.)
⚫
* [[niecierpek szorstki]] (''Impatiens scabrida'' DC.)
⚫
* [[niecierpek Waleriana]] (''Impatiens walleriana'' Hook. f. in Oliv., syn. ''Impatiens sultani'')
⚫
* [[niecierpek nowogwinejski]] (''Impatiens hawkeri'' W. Bull)


== Zastosowanie ==
== Zastosowanie ==
Ze względu na ozdobne kwiaty niektóre gatunki i odmiany z tego rodzaju uprawiane są często jako [[rośliny ozdobne]]<ref name=philips/>, niektóre znajdują przy tym zastosowanie w kosmetologii. Do popularnie uprawianych należy niecierpek balsamina ''I. balsamina'', którego kwiaty wykorzystywane są także do barwienia paznokci. Uprawiany i wykorzystywany jako roślina lecznicza bywa niecierpek pomarańczowy ''I. capensis''. Także uprawiany bywa niecierpek gruczołowaty ''I. glandulifera'' o jadalnych owocach. Bardzo popularny w uprawie, także doniczkowej, jest niecierpek nowogwinejski ''I. hawkeri'', którego wyhodowano liczne [[kultywar]]y, także pochodzenia mieszańcowego. W obrębie rodzimego zasięgu (na [[Nowa Gwinea|Nowej Gwinei]]) roślina ta wykorzystywana jest jako źródło soli. Inny często uprawiany gatunek ozdobny, także z licznymi odmianami, w tym pochodzenia mieszańcowego to niecierpek Wallera ''I. walleriana''. Rośliną ozdobną o wonnych białych kwiatach jest ''I. tinctoria''. Z bulw tego gatunku pozyskuje się czerwony barwnik wykorzystywany w kosmetyce<ref name=mabb/>.
Ze względu na ozdobne kwiaty niektóre gatunki i odmiany z tego rodzaju uprawiane są często jako [[rośliny ozdobne]].

⚫
; Gatunki uprawiane w Polsce<ref name="checklist"/><ref>{{cytuj |redaktor =Ludmiła Karpowiczowa |tytuł=Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński |data=1973 |wydawca=Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego |miejsce=Warszawa}}</ref>:
⚫
* [[niecierpek balsamina]] ''Impatiens balsamina'' <small>L.</small>
⚫
* [[niecierpek Balfoura]] ''Impatiens balfourii'' <small>Hook. f.</small>
⚫
* [[niecierpek szorstki]] ''Impatiens scabrida'' <small>DC.</small>
⚫
* [[niecierpek Wallera]] ''Impatiens walleriana'' <small>Hook. f. in Oliv.</small>
⚫
* [[niecierpek nowogwinejski]] ''Impatiens hawkeri'' <small>W. Bull</small>


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
{{Przypisy|
<ref name="ruggiero">{{Ruggiero |data dostępu = 2020-02-20}}</ref>
<ref name="apweb">{{Angiosperm Phylogeny Website |data dostępu = 2017-04-22}}</ref>
}}

{{Kontrola autorytatywna}}


[[Kategoria:Niecierpkowate]]
[[Kategoria:Niecierpkowate]]
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]]

Aktualna wersja na dzień 07:38, 26 lut 2024

Niecierpek
Ilustracja
Morfologia (niecierpek pospolity)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

niecierpkowate

Rodzaj

niecierpek

Nazwa systematyczna
Impatiens L.
Sp. Pl. 937. 1753
Typ nomenklatoryczny

Impatiens noli-tangere L.[3]

Synonimy
  • Balsamina Mill.
  • Impatientella H. Perrier
  • Semeiocardium Zoll.
  • Trimorphopetalum Baker[4]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Impatiens tangeriana
Niecierpek pospolity

Niecierpek (Impatiens L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny niecierpkowatych. Należy do niego ok. 1070 gatunków[5]. Występują one przede wszystkim na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki i Azji[6][7]. W Europie i Polsce rodzimy jest tylko jeden gatunek – niecierpek pospolity I. noli-tangere[7], ale kilka gatunków rozprzestrzenia się jako rośliny inwazyjne – niecierpek drobnokwiatowy, gruczołowaty i pomarańczowy[8]. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają różne siedliska. Liczne gatunki uprawiane jako rośliny ozdobne, niektóre wykorzystywane są także jako jadalne, lecznicze i kosmetyczne.

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj jest najbardziej zróżnicowany w strefie tropikalnej i subtropikalnej Starego Świata. Liczne gatunki związane są zwłaszcza z obszarami górskimi Afryki Subsaharyjskiej[9] (ok. 110 gatunków[10]), Madagaskaru (270 gatunków)[10], bardzo licznie rodzaj reprezentowany jest także na subkontynencie indyjskim i w Azji wschodniej i południowo-wschodniej; w Chinach rośnie 227 gatunków, z czego 187 to endemity[9]. Zasięg rodzaju obejmuje pozostałą część Azji i Europę, przy czym na tym kontynencie rośnie jako rodzimy tylko jeden gatunek – niecierpek pospolity Impatiens noli-tangere[10]. W Ameryce Północnej (od Alaski po Panamę)[5] rośnie 6 gatunków[10].

Gatunki flory Polski[8]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste[7].
Liście
Skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe (z dwoma gruczołkami przy ogonku). Blaszka liściowa zwykle ząbkowana[7].
Kwiaty
Grzbieciste, odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę. Płatków korony jest pięć i one także zwykle są nierówne. Para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa[7].
Owoce
Torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona[7].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Niecierpki są roślinami autochorycznymi – rozsiewają się samoistnie, wyrzucając nasiona z dojrzałych owoców na odległość do kilku metrów. Reakcję tę ułatwiają bodźce mechaniczne takie jak podmuch wiatru lub bezpośredni dotyk, stąd nazwa tej rośliny w wielu językach związana jest z niecierpliwością (łac., ang. impatiens, pol. niecierpek) lub nietolerancją dotyku (np. gatunek Impatiens noli-tangere od łac. noli me tangere – "nie dotykaj mnie", ang. touch-me-not).

Kwiaty zapylane są przez błonkoskrzydłe i motyle, rzadko przez ptaki[7].

Niecierpki zasiedlają różne siedliska – łąki, lasy, często brzegi wód i miejsca wilgotne[7], niektóre rosną jako epifity[10]. Wiele gatunków ma nieco gruboszowatą budowę – mięsistą łodygę, czasem pachykauliczną (słabo rozgałęzioną) (np. I. pachycaulon). I. mirabilis ma pokrój niskiego drzewa z grubym pniem, podobnie grube łodygi ma I. winkleri[10].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny niecierpkowatych Balsaminaceae, z rzędu wrzosowców. W obrębie rodziny jest siostrzany względem monotypowego rodzaju Hydrocera[2].

Wykaz gatunków
 Osobny artykuł: Lista gatunków z rodzaju niecierpek.

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Ze względu na ozdobne kwiaty niektóre gatunki i odmiany z tego rodzaju uprawiane są często jako rośliny ozdobne[7], niektóre znajdują przy tym zastosowanie w kosmetologii. Do popularnie uprawianych należy niecierpek balsamina I. balsamina, którego kwiaty wykorzystywane są także do barwienia paznokci. Uprawiany i wykorzystywany jako roślina lecznicza bywa niecierpek pomarańczowy I. capensis. Także uprawiany bywa niecierpek gruczołowaty I. glandulifera o jadalnych owocach. Bardzo popularny w uprawie, także doniczkowej, jest niecierpek nowogwinejski I. hawkeri, którego wyhodowano liczne kultywary, także pochodzenia mieszańcowego. W obrębie rodzimego zasięgu (na Nowej Gwinei) roślina ta wykorzystywana jest jako źródło soli. Inny często uprawiany gatunek ozdobny, także z licznymi odmianami, w tym pochodzenia mieszańcowego to niecierpek Wallera I. walleriana. Rośliną ozdobną o wonnych białych kwiatach jest I. tinctoria. Z bulw tego gatunku pozyskuje się czerwony barwnik wykorzystywany w kosmetyce[10].

Gatunki uprawiane w Polsce[8][11]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-04-22] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
  4. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-15].
  5. ↑ a b Impatiens Riv. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-09-04].
  6. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
  7. ↑ a b c d e f g h i Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 101-102, ISBN 978-83-62975-45-7.
  9. ↑ a b Impatiens Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-09-04].
  10. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 463, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  11. ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niecierpek&oldid=72985446”