Oniscidea: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Systematyka: cd. |
przeniesienie z kategorii Równonogi do kategorii Oniscidea, dodanie obrazka, różne drobne |
||
Linia 27: | Linia 27: | ||
== Budowa == |
== Budowa == |
||
[[Plik:Hemilepistus reaumuri 02 crop.jpg|240px|thumb|Pustynny ''[[Hemilepistus reaumuri]]'']] |
[[Plik:Hemilepistus reaumuri 02 crop.jpg|240px|thumb|Pustynny ''[[Hemilepistus reaumuri]]'']] |
||
[[Plik:Sea Slater (Ligia dilatata) Platboom Bay, Cape Peninsula, Western Cape, South Africa.jpg|240px|thumb|''[[Ligia dilatata]]'']] |
|||
Podobnie jak większość lub wszystkie [[równonogi]] są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają [[Karapaks stawonogów|karapaks]]u<ref name="Jura83" /><ref name="Grabda85_2_1" /> i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia<ref name="Brusca07" />. Wyróżniają się bardzo krótkimi czułkami I pary (antennae I)<ref name="Brusca07" />. |
Podobnie jak większość lub wszystkie [[równonogi]] są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają [[Karapaks stawonogów|karapaks]]u<ref name="Jura83" /><ref name="Grabda85_2_1" /> i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia<ref name="Brusca07" />. Wyróżniają się bardzo krótkimi czułkami I pary (antennae I)<ref name="Brusca07" />. |
||
* '''Głowa''' ([[głowotułów]], cefalotoraks<ref name="Shultz18" />)<br />Głowa tutaj to tak naprawdę głowotułów będący połączeniem głowy i pierwszego segmentu tułowia<ref name="Brusca07" />.<br />Na głowie znajdują się [[oczy złożone]] lub oczy, w skład których wchodzą 1-3 [[Przyoczko|oczka]] (ocelli). Niektóre gatunki nie mają oczu<ref name="Shultz18" />. U równonogów oczy nigdy nie są umieszczone na słupkach<ref name="Shultz18" />.<br />Czułki I pary (antennae I) są szczątkowe<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Jura83" />.<br />Czułki II pary (antennae II) są dobrze rozwinięte. Flagellum czyli ich końcowy odcinek zbudowane jest na ogół z 2 lub 3 segmentów, rzadziej z 10 lub większej ich ilości<ref name="Shultz18" />.<br />Na głowie znajdują się też narządy gębowe - ''mandibulae'' ([[Żuwaczka|żuwaczki]]<ref name="Grabda85_2_1" />), ''maxillulae'' (szczęki pierwszej pary<ref name="Grabda85_2_1" />) i słabo rozwinięte ''maxillae'' (szczęki drugiej pary<ref name="Grabda85_2_1" />)<ref name="Grabda85_2_1" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Kensley01" />, a oprócz nich szczękonóża – pierwsza para odnóży tułowiowych<ref name="Shultz18" /><ref name="Grabda85_2_1" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Kensley01" /> pochodząca z segmentu zlanego z głową<ref name="Brusca07" />. |
* '''Głowa''' ([[głowotułów]], cefalotoraks<ref name="Shultz18" />)<br />Głowa tutaj to tak naprawdę głowotułów będący połączeniem głowy i pierwszego segmentu tułowia<ref name="Brusca07" />.<br />Na głowie znajdują się [[oczy złożone]] lub oczy, w skład których wchodzą 1-3 [[Przyoczko|oczka]] (ocelli). Niektóre gatunki nie mają oczu<ref name="Shultz18" />. U równonogów oczy nigdy nie są umieszczone na słupkach<ref name="Shultz18" />.<br />Czułki I pary (antennae I) są szczątkowe<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Jura83" />.<br />Czułki II pary (antennae II) są dobrze rozwinięte. Flagellum czyli ich końcowy odcinek zbudowane jest na ogół z 2 lub 3 segmentów, rzadziej z 10 lub większej ich ilości<ref name="Shultz18" />.<br />Na głowie znajdują się też narządy gębowe - ''mandibulae'' ([[Żuwaczka|żuwaczki]]<ref name="Grabda85_2_1" />), ''maxillulae'' (szczęki pierwszej pary<ref name="Grabda85_2_1" />) i słabo rozwinięte ''maxillae'' (szczęki drugiej pary<ref name="Grabda85_2_1" />)<ref name="Grabda85_2_1" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Kensley01" />, a oprócz nich szczękonóża – pierwsza para odnóży tułowiowych<ref name="Shultz18" /><ref name="Grabda85_2_1" /><ref name="Brusca07" /><ref name="Kensley01" /> pochodząca z segmentu zlanego z głową<ref name="Brusca07" />. |
||
* '''Pereon''' ([[Tułów stawonogów|tułów]], toraks<ref name="Shultz18" />)<br />Zbudowany jest z 7 wolnych<ref name="Brusca07" /> segmentów (nie licząc zlanego z głową<ref name="Brusca07" />), z których każdy ma 1 parę pereopodiów (odnóży)<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />. Segmenty te nadają |
* '''Pereon''' ([[Tułów stawonogów|tułów]], toraks<ref name="Shultz18" />)<br />Zbudowany jest z 7 wolnych<ref name="Brusca07" /> segmentów (czyli nie licząc zlanego z głową<ref name="Brusca07" />), z których każdy ma 1 parę pereopodiów (odnóży)<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />. Segmenty te nadają zwierzęciu charakterystyczny wygląd<ref name="Grabda85_2_1" />.<br />Grzbietowa powierzchnia każdego segmentu nosi nazwę tergitu. Boczne przedłużenia tergitów czyli epimery wspólnie osłaniają od góry odnóża<ref name="Shultz18" />. |
||
* '''Pleon''' ([[odwłok]], abdomen<ref name="Shultz18" />)<br />Ma 6 segmentów, w tym 5 wolnych<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />.<br />Każdy wolny segment ma od spodu parę pleopodiów<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />, czyli spłaszczonych wyrostków będących przekształconymi odnóżami [[odwłok]]owymi<ref name="Grabda85_2_1" />. Każde pleopodium składa się z endopoditu (gałęzi wewnętrznej<ref name="Grabda85_2_1" />) i egzopoditu (gałęzi zewnętrznej<ref name="Grabda85_2_1" />)<ref name="Shultz18" /><ref name="Grabda85_2_1" />. Na egzopoditach zlokalizowane są [[płuca pleopodialne]]<ref name="Hornung11" /><ref name="Paoli02" /><ref name="Shultz18" />.<br />Pierwsze 2 segmenty pleonu nie mają epimerów, kolejne 3 mogę mieć epimery normalne, zredukowane lub ich nie mieć<ref name="Shultz18" />. |
* '''Pleon''' ([[odwłok]], abdomen<ref name="Shultz18" />)<br />Ma 6 segmentów, w tym 5 wolnych<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />.<br />Każdy wolny segment ma od spodu parę pleopodiów<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />, czyli spłaszczonych wyrostków będących przekształconymi odnóżami [[odwłok]]owymi<ref name="Grabda85_2_1" />. Każde pleopodium składa się z endopoditu (gałęzi wewnętrznej<ref name="Grabda85_2_1" />) i egzopoditu (gałęzi zewnętrznej<ref name="Grabda85_2_1" />)<ref name="Shultz18" /><ref name="Grabda85_2_1" />. Na egzopoditach zlokalizowane są [[płuca pleopodialne]]<ref name="Hornung11" /><ref name="Paoli02" /><ref name="Shultz18" />.<br />Pierwsze 2 segmenty pleonu nie mają epimerów, kolejne 3 mogę mieć epimery normalne, zredukowane lub ich nie mieć<ref name="Shultz18" />. |
||
** '''Pleotelson'''<br />Połączenie ostatniego (6–go<ref name="Brusca07" />) segmentu pleonu i [[telson]]u<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />.<br />Ma on parę uropodiów (odnóży ogonowych<ref name="mszB1976" />)<ref name="Shultz18" />, pochodzących z ostatniego segmentu pleonu<ref name="Brusca07" />. |
** '''Pleotelson'''<br />Połączenie ostatniego (6–go<ref name="Brusca07" />) segmentu pleonu i [[telson]]u<ref name="Shultz18" /><ref name="Brusca07" />.<br />Ma on parę uropodiów (odnóży ogonowych<ref name="mszB1976" />)<ref name="Shultz18" />, pochodzących z ostatniego segmentu pleonu<ref name="Brusca07" />. |
||
Linia 175: | Linia 176: | ||
}} |
}} |
||
[[Kategoria: |
[[Kategoria:Oniscidea]] |
Wersja z 13:21, 11 lis 2019
Oniscidea[1] | |
Latreille, 1802 | |
Stonoga murowa (Oniscus asellus) | |
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Typ | |
Podtyp | |
Gromada | |
Rząd | |
Podrząd |
Oniscidea |
Oniscidea – podrząd lądowych skorupiaków z rzędu równonogów[1]. Znane są również jako stonogi[2].
Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu[3] i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia[4]. W porównaniu do innych równonogów mają szczątkowe czułki I pary[5][4][3]. Wyróżniają się jednak przede wszystkim przystosowaniami do życia na lądzie takimi jak płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa[3][2] (marsupium[6][7]) czy system przewodzący wodę[6]. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków[8][6].
Należą do nich na przykład stonoga murowa (Oniscus asellus) i prosionek szorstki (Porcellio scaber).
Budowa
Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu[3][2] i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia[4]. Wyróżniają się bardzo krótkimi czułkami I pary (antennae I)[4].
- Głowa (głowotułów, cefalotoraks[5])
Głowa tutaj to tak naprawdę głowotułów będący połączeniem głowy i pierwszego segmentu tułowia[4].
Na głowie znajdują się oczy złożone lub oczy, w skład których wchodzą 1-3 oczka (ocelli). Niektóre gatunki nie mają oczu[5]. U równonogów oczy nigdy nie są umieszczone na słupkach[5].
Czułki I pary (antennae I) są szczątkowe[5][4][3].
Czułki II pary (antennae II) są dobrze rozwinięte. Flagellum czyli ich końcowy odcinek zbudowane jest na ogół z 2 lub 3 segmentów, rzadziej z 10 lub większej ich ilości[5].
Na głowie znajdują się też narządy gębowe - mandibulae (żuwaczki[2]), maxillulae (szczęki pierwszej pary[2]) i słabo rozwinięte maxillae (szczęki drugiej pary[2])[2][4][8], a oprócz nich szczękonóża – pierwsza para odnóży tułowiowych[5][2][4][8] pochodząca z segmentu zlanego z głową[4]. - Pereon (tułów, toraks[5])
Zbudowany jest z 7 wolnych[4] segmentów (czyli nie licząc zlanego z głową[4]), z których każdy ma 1 parę pereopodiów (odnóży)[5][4]. Segmenty te nadają zwierzęciu charakterystyczny wygląd[2].
Grzbietowa powierzchnia każdego segmentu nosi nazwę tergitu. Boczne przedłużenia tergitów czyli epimery wspólnie osłaniają od góry odnóża[5]. - Pleon (odwłok, abdomen[5])
Ma 6 segmentów, w tym 5 wolnych[5][4].
Każdy wolny segment ma od spodu parę pleopodiów[5][4], czyli spłaszczonych wyrostków będących przekształconymi odnóżami odwłokowymi[2]. Każde pleopodium składa się z endopoditu (gałęzi wewnętrznej[2]) i egzopoditu (gałęzi zewnętrznej[2])[5][2]. Na egzopoditach zlokalizowane są płuca pleopodialne[6][9][5].
Pierwsze 2 segmenty pleonu nie mają epimerów, kolejne 3 mogę mieć epimery normalne, zredukowane lub ich nie mieć[5].
Samce równonogów mają sztylet kopulacyjny uformowany przez pleopodia. U Oniscidea są to pierwsza i druga para, u pozostałych równonogów pierwsza[8].
Środowisko życia
Większość Oniscidea jest lądowa, część amfibiotyczna (np. rodzaje Ligia, Tylos), niektóre wtórnie stały się wodne lub zasiedliły jaskinie[6]. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków[8][6].
Niektóre gatunki występują nawet na pustyniach (np. Hemilepistus reaumuri), na ogół jednak zasiedlają wilgotne siedliska, kryją się pod kamieniami, kawałkami drewna, w ściółce[6].
Przystosowania do życia na lądzie
Oniscidea wykazują wiele przystosowań do życia na lądzie. Są to m. in. płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa[3][2] (marsupium[6][7]) czy system przewodzący wodę (WCS)[6].
Płuca pleopodialne
- Osobny artykuł:
Oniscidea oddychają powietrzem atmosferycznym dzięki narządom wymiany gazowej o nazwie płuca pleopodialne, występującym na egzopoditach pleopodiów[6][9][5].
Płuca pleopodialne w zależności od gatunku wykazują różny stopień złożoności budowy – od odkrytej pofałdowanej powierzchni aż do przykrytych struktur zawierających rozgałęziające się rureczki powietrzne[6][9].
Te rureczki powietrzne ze względu na kojarzenie się z tchawkami[2] znane są jako pseudotracheae (pseudotchawki[2])[2][5].
U części gatunków płuca są widoczne gołym okiem jako pogrubione białe łatki na powierzchni pleopodiów[5]+[9]. Z tego powodu płuca pleopodialne znane są też jako ciała białe[3].
Gatunki słabo przystosowane do środowiska lądowego mogą oddychać przy pomocy skrzeli[2], których funkcję pełnią endopodity pleopodiów[9]. Na przykład gatunki z rodzajów Ligia i Ligidium oddychają przy pomocy skrzeli (endopoditów), a w razie potrzeby na lądzie przez pofałdowaną powierzchnię egzopoditów[2]. Funkcja endopoditów jako skrzeli została jednak zachowana u większości lądowych równonogów[6].
Zamknięta komora lęgowa
Samice równonogów posiadają komorę lęgową (marsupium[6][7]), w której noszą jaja rozwijające się do stadium larw manka (manca). Larwy te są podobne do postaci dorosłych[7][2]. Komora lęgowa znajduje się pod pereonem (tułowiem). Od góry jest ograniczona jego ścianą, od spodu oostegitami czyli płytkami na pereopodiach (odnóżach tułowiowych) samic[7]. Wyrastają one z przednich pereopodiów w liczbie 5 par[6].
Marsupium Oniscidea jest częściowo lub całkowicie zamknięte. U gatunków typowo lądowych (np. u rodzaju Porcellio) jest ono całkowicie zamknięte i wypełnione płynem wydzielanym przez zwisające z tułowia specjalne wyrostki (kotyledony). Zaopatrują one w ten sposób jaja i larwy manka w substancje odżywcze, wodę i tlen. Wyrostków tych nie mają formy wodne i amfibiotyczne, na przykład Ligiidae i Trichoniscidae. U form amfibiotycznych (np. u rodzaju Ligia), mniej zaawansowanych ewolucyjnie, marsupium jest otwarte na obydwu końcach i przepływa przez nie woda z systemu przewodzcego wodę[6].
System przewodzący wodę
Oniscidea rozwinęły system przewodzący wodę (ang. water conducting system, WCS). Są to rowki w niektórych rejonach powierzchni ciała, utrzymujące wodę dzięki siłom kapilarnym. Bierze on udział w termoregulacji, wydalaniu i osmoregulacji na lądzie[6].
Oniscidea podobnie jak typowe organizmy wodne są amonioteliczne - wydalają zbędne i szkodliwe produkty przemiany związków azotowych w postaci amoniaku. Jest on usuwany u nich przez szczękowe nefrydium i gruczoły do systemu przewodzącego wodę, skąd wyparowuje do atmosfery. Tylko 10% amoniaku wydalają one z kałem[6].
System przewodzący wodę nawilża również płuca pleopodialne - jest rozwinięty tym bardziej im mniej zaawansowane są pluca[6].
Zwijanie się w kulkę
Niektóre Oniscidea potrafią zwinąć się w kulkę[6][12]. Są to Armadillidae, Armadillidiidae[6][12], Eubelidae, Sphaeroniscidae, Tylidae[6], rodzaj Cylisticus (skuliczek)[12] z rodziny Cylisticidae.
Może to być kulka idealna, z czułkami schowanymi do środka (np. kulanka Armadillidium), lub pozostawionymi na zewnątrz (np. skuliczek Cylisticus)[5].
Zwinięcie się w kulkę chroni przed drapeżnikami oraz zmniejsza utratę wody[6][12].
W kulkę mogą zwijać się nie tylko gatunki lądowe, ale też wodne z rodzaju Sphaeroma (z rodziny Sphaeromatidae) oraz żyjące w strefie pływów Campecopea (Sphaeromatidae) i Tylos (Tylidae)[12].
Systematyka
W podrzędzie Oniscidea wyróżnia się około 40 rodzin[13]:
- Rodzina: Dubioniscidae Schultz, 1995
- Rodzina: Irmaosidae Ferrara & Taiti, 1983
- Rodzina: Pseudarmadillidae Vandel, 1973
- Rodzina: Scleropactidae Verhoeff, 1938
- Infrarząd: Ligiamorpha Vandel, 1943
- Rodzina: Hekelidae Ferrara, 1977
- Rodzina: Ligiidae Leach, 1814
- Rodzina: Mesoniscidae Verhoeff, 1908
- Nadodzina: Armadilloidea Brandt, 1831
- Rodzina: Actaeciidae Vandel, 1952
- Rodzina: Armadillidae Brandt, 1831
- Rodzina: Armadillidiidae Brandt, 1833
- Rodzina: Atlantidiidae Arcangeli, 1954
- Rodzina: Balloniscidae Vandel, 1963
- Rodzina: Cylisticidae Verhoeff, 1949
- Rodzina: Eubelidae Budde-Lund, 1904
- Rodzina: Periscyphicidae Ferrara, 1973
- Rodzina: Porcellionidae Brandt, 1831
- Rodzina: Trachelipodidae Strouhal, 1953
- Nadodzina: Oniscoidea Latreille, 1802
- Rodzina: Alloniscidae Schmidt, 2003
- Rodzina: Bathytropidae Vandel, 1952
- Rodzina: Berytoniscidae Vandel, 1973
- Rodzina: Detonidae Budde-Lund, 1906
- Rodzina: Halophilosciidae Verhoeff, 1908
- Rodzina: Olibrinidae Vandel, 1973
- Rodzina: Oniscidae Latreille, 1802
- Rodzina: Philosciidae Kinahan, 1857
- Rodzina: Platyarthridae Vandel, 1946
- Rodzina: Pudeoniscidae Lemos de Castro, 1973
- Rodzina: Rhyscotidae Budde-Lund, 1908
- Rodzina: Scyphacidae Dana, 1852
- Rodzina: Spelaeoniscidae Vandel, 1948
- Rodzina: Sphaeroniscidae Vandel, 1964
- Rodzina: Stenoniscidae Budde-Lund, 1904
- Rodzina: Tendosphaeridae Verhoeff, 1930
- Nadodzina: Styloniscoidea Vandel, 1952
- Rodzina: Schoebliidae Verhoeff, 1938
- Rodzina: Styloniscidae Vandel, 1952
- Rodzina: Titaniidae Verhoeff, 1938
- Rodzina: Turanoniscidae Borutzkii, 1969
- Nadodzina: Trichoniscoidea Sars, 1899
- Rodzina: Buddelundiellidae Verhoeff, 1930
- Rodzina: Trichoniscidae Sars, 1899
- Infrarząd: Tylomorpha Vandel, 1943
- Rodzina: Tylidae Dana, 1852
Znanych jest około 3700 gatunków Oniscidea[6]. W Polsce występuje niemal 40 gatunków[14]. Wśród bardziej pospolitych lub znanych warto wymienić takie jak:
- Armadillidium opacum (C. L. Koch, 1841)
- Cylisticus convexus (De Geer, 1778) – skuliczek gładki[10]
- Ligidium hypnorum (Cuvier, 1792) – przystawiec pospolity[10]
- Oniscus asellus Linnaeus, 1758 – stonoga murowa
- Philoscia muscorum (Scopoli, 1763) – podliść zwinny[10]
- Porcellio scaber Latreille, 1804 – prosionek szorstki
- Trachelipus rathkii (Brandt, 1833)
- Trichoniscus pusillus Brandt, 1833
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b Oniscidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Eugeniusz Grabda: 5. Rząd: Isopoda – równonogi. W: Eugeniusz Grabda, Hieronim Dastych, Jadwiga Kaczmarek, Stanisław L. Kazubski, Jan Koteja, Izabella Mikulska, Stanisław Smreczyński, Witold Stefański, Kazimierz Sembrat, Jarosław Urbański, Józef Wilkjalis: Zoologia; Bezkręgowce. Eugeniusz Grabda (red.). Wyd. drugie zmienione. T. 2. Cz. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 164–165, 241–252. ISBN 83-01-05178-7.
- ↑ a b c d e f g Rząd: Równonogi – Isopoda. W: Czesław Jura: Bezkręgowce; Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 326–327. ISBN 83-01-04489-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Richard C. Brusca, Vania R. Coelho, Stefano Taiti: Isopoda. W: The Light and Smith Manual. Intertidal Invertebrates from Central California to Oregon. Editors: James T. Carlton. Wyd. 4th. Oakland, CA: University of California Press, 2007, s. 503-542. ISBN 978-0-520-23939-5. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Jeffrey W. Shultz. A guide to the identification of the terrestrial Isopoda of Maryland, U.S.A. (Crustacea). „ZooKeys”. 801, s. 207–228, 2018. DOI: 10.3897/zookeys.801.24146. [dostęp 2019-09-10]. (ang.). (PDF)
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Elisabeth Hornung. Evolutionary adaptation of oniscidean isopods to terrestrial life: Structure, physiology and behavior. „Terrestrial Arthropod Reviews”. 4, s. 95–130, 2011. Leiden: Koninklijke Brill NV. DOI: 10.1163/187498311X576262. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
- ↑ a b c d e Johann-Wolfgang Wägele: Antarctic Isopoda Valvifera. T. Volume 2: Synopses of the Antarctic Benthos; Editors: J. W. Wägele & J. Sieg. Konigstein/Germany: Koeltz Scientific Books, 1991, seria: THESES ZOOLOGICAE; VOLUME 14; EDITOR: RONALD FRICKE. ISBN 3-87429-324-6. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e B. Kensley: Chapter 3; Isopoda. W: Guides to the Freshwater Invertebrates of Southern Africa. Editors: JA Day, BA Stewart, IJ de Moor & AE Louw. T. Volume 4: Crustacea III; Bathynellacea, Amphipoda, Isopoda, Spelaeogriphacea, Tanaidacea, Decapoda. March 2001, s. 50-74. ISBN 1-86845-676-5. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
- ↑ a b c d e Pasquino Paoli, Franco Ferrara, Stefano Taiti. Morphology and evolution of the respiratory apparatus in the family Eubelidae (Crustacea, Isopoda, Oniscidea). „Journal of Morfology”. 253 (3), s. 272–289, 2002 Sep. DOI: 10.1002/jmor.10008. PMID: 12125066. [dostęp 2019-09-23]. (ang.).
- ↑ a b c d Mieczysław Górny, Andrzej Kaczanowski, Janina Kaczanowska, Jerzy Prószyński, Jan Maciej Rembiszewski, Mirosław Stankiewicz, Wojciech Staręga, Teresa Sulgostowska, Zuzanna Stromenger, Tomasz Umiński, Ludwik Żmudziński: Bezkręgowce. Zbigniew Chrzanowski (red.). Wyd. I. Warszawa: PW Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
- ↑ William Thomas Calman: Life of Crustacea. New York: Macmillan Co., 1911. [dostęp 2019-09-23]. (ang.). Reprodukcja ilustracji: The Freshwater and Marine Image Bank
- ↑ a b c d e Colin Little: The Colonisation of Land: Origins and Adaptations of Terrestrial Animals. Cambridge: Cambridge University Press, 1983, s. 80. ISBN 0-521-25218-0. [dostęp 2019-11-10]. (ang.).
- ↑ Retrieved November 8, 2019 from the Integrated Taxonomic Information System on-line database, http://www.itis.gov
- ↑ Wykaz zwierząt Polski. Razowski J. (red.). T. IV. Kraków: Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, 1997, s. 303. ISBN 978-83-907187-0-5.