(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Oniscidea: Różnice pomiędzy wersjami – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Oniscidea: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
przypisy
dodanie obrazka
Linia 37: Linia 37:


Samce równonogów mają sztylet kopulacyjny uformowany przez pleopodia. U ''Oniscidea'' są to pierwsza i druga para, u pozostałych równonogów pierwsza<ref name="Kensley01" />.
Samce równonogów mają sztylet kopulacyjny uformowany przez pleopodia. U ''Oniscidea'' są to pierwsza i druga para, u pozostałych równonogów pierwsza<ref name="Kensley01" />.

[[Plik:Armadilloniscus ellipticus, Scyphacella arenicola, Oniscidea.png|420px|thumb|none|Obrys boków może zwężać się stopniowo (a) lub gwałtownie (b) na granicy pereonu i pleonu. Inne oznaczenia: en – endopodit, ep – epimer, ex – egzopodit, fl – flagellum, tg – tergit, pe – podstawowa część (''peduncle'') czułka II pary, pr – protopodit, pt – pleotelson, ur – uropodium. Pasek skali: 1 mm{{#tag:ref|Autor ilustracji: Jeffrey W. Shultz, Figure 1.D,E w: Shultz 2018<ref name="Shultz18" />.|group="uwaga"}}.]]


== Środowisko życia ==
== Środowisko życia ==

Wersja z 19:27, 16 lis 2019

Oniscidea[1]
Latreille, 1802
Ilustracja
Stonoga murowa (Oniscus asellus)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Podtyp

skorupiaki

Gromada

pancerzowce

Rząd

równonogi

Podrząd

Oniscidea

Multimedia w Wikimedia Commons
Prosionki szorstkie (Porcellio scaber)

Oniscidea – podrząd lądowych skorupiaków z rzędu równonogów[1]. Znane są również jako stonogi[2].

Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu[3] i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia[4]. W porównaniu do innych równonogów mają szczątkowe czułki I pary[5][4][3]. Wyróżniają się jednak przede wszystkim przystosowaniami do życia na lądzie takimi jak płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa[3][2] (marsupium[6][7]) czy system przewodzący wodę[6]. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków[8][6].

Należą do nich na przykład stonoga murowa (Oniscus asellus) i prosionek szorstki (Porcellio scaber).

Budowa

Ogólny plan budowy Oniscidea
Pustynny Hemilepistus reaumuri
Ligia dilatata

Podobnie jak większość lub wszystkie równonogi są spłaszczone grzbietobrzusznie, nie posiadają karapaksu[3][2] i mają głowę zlaną z pierwszym segmentem tułowia[4]. Wyróżniają się bardzo krótkimi czułkami I pary (antennae I)[4].

  • Głowa (głowotułów, cefalotoraks[5])
    Głowa tutaj to tak naprawdę głowotułów będący połączeniem głowy i pierwszego segmentu tułowia[4].
    Na głowie znajdują się oczy złożone lub oczy, w skład których wchodzą 1-3 oczka (ocelli). Niektóre gatunki nie mają oczu[5]. U równonogów oczy nigdy nie są umieszczone na słupkach[5].
    Czułki I pary (antennae I) są szczątkowe[5][4][3].
    Czułki II pary (antennae II) są dobrze rozwinięte. Flagellum czyli ich końcowy odcinek zbudowane jest na ogół z 2 lub 3 segmentów, rzadziej z 10 lub większej ich ilości[5].
    Na głowie znajdują się też narządy gębowe - mandibulae (żuwaczki[2]), maxillulae (szczęki pierwszej pary[2]) i słabo rozwinięte maxillae (szczęki drugiej pary[2])[2][4][8], a oprócz nich szczękonóża – pierwsza para odnóży tułowiowych[5][2][4][8] pochodząca z segmentu zlanego z głową[4].
  • Pereon (tułów, toraks[5])
    Zbudowany jest z 7 wolnych[4] segmentów (czyli nie licząc zlanego z głową[4]), z których każdy ma 1 parę pereopodiów (odnóży)[5][4]. Segmenty te nadają zwierzęciu charakterystyczny wygląd[2].
    Grzbietowa powierzchnia każdego segmentu nosi nazwę tergitu. Boczne przedłużenia tergitów czyli epimery wspólnie osłaniają od góry odnóża[5].
  • Pleon (odwłok, abdomen[5])
    Ma 6 segmentów, w tym 5 wolnych[5][4].
    Każdy wolny segment ma od spodu parę pleopodiów[5][4], czyli spłaszczonych wyrostków będących przekształconymi odnóżami odwłokowymi[2]. Każde pleopodium składa się z endopoditu (gałęzi wewnętrznej[2]) i egzopoditu (gałęzi zewnętrznej[2])[5][2]. Na egzopoditach zlokalizowane są płuca pleopodialne[6][9][5].
    Tergity pierwszych 2 segmentów pleonu nie mają epimerów, kolejne 3 mogę mieć epimery normalne, zredukowane lub ich nie mieć[5].
    • Pleotelson
      Połączenie ostatniego (6–go[4]) segmentu pleonu i telsonu[5][4].
      Ma on parę uropodiów (odnóży ogonowych[10])[5], pochodzących z ostatniego segmentu pleonu[4].

Samce równonogów mają sztylet kopulacyjny uformowany przez pleopodia. U Oniscidea są to pierwsza i druga para, u pozostałych równonogów pierwsza[8].

Obrys boków może zwężać się stopniowo (a) lub gwałtownie (b) na granicy pereonu i pleonu. Inne oznaczenia: en – endopodit, ep – epimer, ex – egzopodit, fl – flagellum, tg – tergit, pe – podstawowa część (peduncle) czułka II pary, pr – protopodit, pt – pleotelson, ur – uropodium. Pasek skali: 1 mm[a].

Środowisko życia

Większość Oniscidea jest lądowa, część amfibiotyczna (np. rodzaje Ligia, Tylos), niektóre wtórnie stały się wodne lub zasiedliły jaskinie[6]. Opanowały one ląd lepiej niż jakakolwiek inna grupa skorupiaków[8][6].

Niektóre gatunki występują nawet na pustyniach (np. Hemilepistus reaumuri), na ogół jednak zasiedlają wilgotne siedliska, kryją się pod kamieniami, kawałkami drewna, w ściółce[6].

Przystosowania do życia na lądzie

Oniscidea wykazują wiele przystosowań do życia na lądzie. Są to m. in. płuca pleopodialne, bardziej lub mniej zamknięta komora lęgowa[3][2] (marsupium[6][7]) czy system przewodzący wodę (WCS)[6].

Płuca pleopodialne

Porcellio laevis, płuca pleopodialne widoczne jako białe łaty na pleopodiach, tutaj na dwóch pierwszych parach
Prosionek szorstki (Porcellio scaber), płuco pleopodialne[11]. A – widok egzopoditu pierwszego pleopodium, B – przekrój poprzeczny egzopoditu, C – powiększenie fragmentu przekroju, tr – rozgałęziające się rureczki powietrzne, o – przetchlinka, gr – „obszar wokółprzedchlinkowy”
 Osobny artykuł: Płuca pleopodialne.

Oniscidea oddychają powietrzem atmosferycznym dzięki narządom wymiany gazowej o nazwie płuca pleopodialne, występującym na egzopoditach pleopodiów[6][9][5].

Płuca pleopodialne w zależności od gatunku wykazują różny stopień złożoności budowy – od odkrytej pofałdowanej powierzchni aż do przykrytych struktur zawierających rozgałęziające się rureczki powietrzne[6][9].

Te rureczki powietrzne ze względu na kojarzenie się z tchawkami[2] znane są jako pseudotracheae (pseudotchawki[2])[2][5].

U części gatunków płuca są widoczne gołym okiem jako pogrubione białe łatki na powierzchni pleopodiów[5]+[9]. Z tego powodu płuca pleopodialne znane są też jako ciała białe[3].

Gatunki słabo przystosowane do środowiska lądowego mogą oddychać przy pomocy skrzeli[2], których funkcję pełnią endopodity pleopodiów[9]. Na przykład gatunki z rodzajów Ligia i Ligidium oddychają przy pomocy skrzeli (endopoditów), a w razie potrzeby na lądzie przez pofałdowaną powierzchnię egzopoditów[2]. Funkcja endopoditów jako skrzeli została jednak zachowana u większości lądowych równonogów[6].

Zamknięta komora lęgowa

Samice równonogów posiadają komorę lęgową (marsupium[6][7]), w której noszą jaja rozwijające się do stadium larw manka (manca). Larwy te są podobne do postaci dorosłych[7][2]. Komora lęgowa znajduje się pod pereonem (tułowiem). Od góry jest ograniczona jego ścianą, od spodu oostegitami czyli płytkami na pereopodiach (odnóżach tułowiowych) samic[7]. Wyrastają one z przednich pereopodiów w liczbie 5 par[6].

Marsupium Oniscidea jest częściowo lub całkowicie zamknięte. U gatunków typowo lądowych (np. u rodzaju Porcellio) jest ono całkowicie zamknięte i wypełnione płynem wydzielanym przez zwisające z tułowia specjalne wyrostki (kotyledony). Zaopatrują one w ten sposób jaja i larwy manka w substancje odżywcze, wodę i tlen. Wyrostków tych nie mają formy wodne i amfibiotyczne, na przykład Ligiidae i Trichoniscidae. U form amfibiotycznych (np. u rodzaju Ligia), mniej zaawansowanych ewolucyjnie, marsupium jest otwarte na obydwu końcach i przepływa przez nie woda z systemu przewodzcego wodę[6].

System przewodzący wodę

Oniscidea rozwinęły system przewodzący wodę (ang. water conducting system, WCS). Są to rowki w niektórych rejonach powierzchni ciała, utrzymujące wodę dzięki siłom kapilarnym. Bierze on udział w termoregulacji, wydalaniu i osmoregulacji na lądzie[6].

Oniscidea podobnie jak typowe organizmy wodne są amonioteliczne - wydalają zbędne i szkodliwe produkty przemiany związków azotowych w postaci amoniaku. Jest on usuwany u nich przez szczękowe nefrydium i gruczoły do systemu przewodzącego wodę, skąd wyparowuje do atmosfery. Tylko 10% amoniaku wydalają one z kałem[6].

System przewodzący wodę nawilża również płuca pleopodialne - jest rozwinięty tym bardziej im mniej zaawansowane są pluca[6].

Zwijanie się w kulkę

Armadillidium vulgare zwinięta w kulkę.

Niektóre Oniscidea potrafią zwinąć się w kulkę[6][12]. Są to Armadillidae, Armadillidiidae[6][12], Eubelidae, Sphaeroniscidae, Tylidae[6], rodzaj Cylisticus (skuliczek)[12] z rodziny Cylisticidae.

Może to być kulka idealna, z czułkami schowanymi do środka (np. kulanka Armadillidium[b]), lub pozostawionymi na zewnątrz (np. skuliczek Cylisticus)[5].

Zwinięcie się w kulkę chroni przed drapeżnikami oraz zmniejsza utratę wody[6][12][13][15].

W kulkę mogą zwijać się nie tylko gatunki lądowe, ale też wodne z rodzaju Sphaeroma (z rodziny Sphaeromatidae) oraz żyjące w strefie pływów Campecopea (Sphaeromatidae) i Tylos (Tylidae)[12].

Systematyka

W podrzędzie Oniscidea wyróżnia się około 40 rodzin[16]:

Znanych jest około 3700 gatunków Oniscidea[6]. W Polsce występuje niemal 40 gatunków[17]. Wśród bardziej pospolitych lub znanych warto wymienić takie jak:

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Autor ilustracji: Jeffrey W. Shultz, Figure 1.D,E w: Shultz 2018[5].
  2. ↑ Według jednych źródeł Armadillidium (kulanka) zwija się w idealną kulkę, z czułkami schowanymi do środka[5][13][14][15], według innych pozostawia je na zewnątrz[12].

Przypisy

  1. ↑ a b Oniscidea, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Eugeniusz Grabda: 5. Rząd: Isopoda – równonogi. W: Eugeniusz Grabda, Hieronim Dastych, Jadwiga Kaczmarek, Stanisław L. Kazubski, Jan Koteja, Izabella Mikulska, Stanisław Smreczyński, Witold Stefański, Kazimierz Sembrat, Jarosław Urbański, Józef Wilkjalis: Zoologia; Bezkręgowce. Eugeniusz Grabda (red.). Wyd. drugie zmienione. T. 2. Cz. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985, s. 164–165, 241–252. ISBN 83-01-05178-7.
  3. ↑ a b c d e f g Rząd: Równonogi – Isopoda. W: Czesław Jura: Bezkręgowce; Zarys morfologii, systematyki, filogenezy. Wyd. drugie zmienione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 326–327. ISBN 83-01-04489-6.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Richard C. Brusca, Vania R. Coelho, Stefano Taiti: Isopoda. W: The Light and Smith Manual. Intertidal Invertebrates from Central California to Oregon. Editors: James T. Carlton. Wyd. 4th. Oakland, CA: University of California Press, 2007, s. 503-542. ISBN 978-0-520-23939-5. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Jeffrey W. Shultz. A guide to the identification of the terrestrial Isopoda of Maryland, U.S.A. (Crustacea). „ZooKeys”. 801, s. 207–228, 2018. DOI: 10.3897/zookeys.801.24146. [dostęp 2019-09-10]. (ang.).  (PDF)
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w Elisabeth Hornung. Evolutionary adaptation of oniscidean isopods to terrestrial life: Structure, physiology and behavior. „Terrestrial Arthropod Reviews”. 4, s. 95–130, 2011. Leiden: Koninklijke Brill NV. DOI: 10.1163/187498311X576262. [dostęp 2019-09-23]. (ang.). 
  7. ↑ a b c d e Johann-Wolfgang Wägele: Antarctic Isopoda Valvifera. T. Volume 2: Synopses of the Antarctic Benthos; Editors: J. W. Wägele & J. Sieg. Konigstein/Germany: Koeltz Scientific Books, 1991, seria: THESES ZOOLOGICAE; VOLUME 14; EDITOR: RONALD FRICKE. ISBN 3-87429-324-6. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
  8. ↑ a b c d e B. Kensley: Chapter 3; Isopoda. W: Guides to the Freshwater Invertebrates of Southern Africa. Editors: JA Day, BA Stewart, IJ de Moor & AE Louw. T. Volume 4: Crustacea III; Bathynellacea, Amphipoda, Isopoda, Spelaeogriphacea, Tanaidacea, Decapoda. March 2001, s. 50-74. ISBN 1-86845-676-5. [dostęp 2019-10-24]. (ang.).
  9. ↑ a b c d e Pasquino Paoli, Franco Ferrara, Stefano Taiti. Morphology and evolution of the respiratory apparatus in the family Eubelidae (Crustacea, Isopoda, Oniscidea). „Journal of Morfology”. 253 (3), s. 272–289, 2002 Sep. DOI: 10.1002/jmor.10008. PMID: 12125066. [dostęp 2019-09-23]. (ang.). 
  10. ↑ a b c d Mieczysław Górny, Andrzej Kaczanowski, Janina Kaczanowska, Jerzy Prószyński, Jan Maciej Rembiszewski, Mirosław Stankiewicz, Wojciech Staręga, Teresa Sulgostowska, Zuzanna Stromenger, Tomasz Umiński, Ludwik Żmudziński: Bezkręgowce. Zbigniew Chrzanowski (red.). Wyd. I. Warszawa: PW Wiedza Powszechna, 1976, seria: Mały słownik zoologiczny.
  11. ↑ William Thomas Calman: Life of Crustacea. New York: Macmillan Co., 1911. [dostęp 2019-09-23]. (ang.). Reprodukcja ilustracji: The Freshwater and Marine Image Bank
  12. ↑ a b c d e f Colin Little: The Colonisation of Land: Origins and Adaptations of Terrestrial Animals. Cambridge: Cambridge University Press, 1983, s. 80. ISBN 0-521-25218-0. [dostęp 2019-11-10]. (ang.).
  13. ↑ a b Jacob T. Smigel, Allen G. Gibbs. Conglobation in the Pill Bug, Armadillidium vulgare, as a Water Conservation Mechanism. „Journal of insect science (Online)”. 8 (44), s. 1-9, 2008. DOI: 10.1673/031.008.4401. ISSN 1536-2442. PMID: 20233103. [dostęp 2019-11-16]. (ang.). 
  14. ↑ Gergely Horváth, László Zsolt Garamszegi, Judit Bereczki, Tamás János Urszán, Gergely Balázs, Gábor Herczeg. Roll with the fear: environment and state dependence of pill bug (Armadillidium vulgare) personalities. „The Science of Nature”. 106 (7), 2019. DOI: 10.1007/s00114-019-1602-4. [dostęp 2019-11-16]. (ang.). 
  15. ↑ a b Matsuno, T. Moriyama. Behavioral Evidence for Internal Factors Affecting Duration of Conglobation iN Pill Bugs (Armadillidium vulgare, Isopoda, Crustacea)* SHORT COMMUNICATION. „Acta Biologica Hungarica”. 63 (Suppl. 2), s. 80–82, 2012. Budapest: Akadémiai Kiadó. DOI: 10.1556/ABiol.63.2012.Suppl.2.9. [dostęp 2019-11-16]. (ang.). 
  16. ↑ Retrieved November 8, 2019 from the Integrated Taxonomic Information System on-line database, http://www.itis.gov
  17. ↑ Wykaz zwierząt Polski. Razowski J. (red.). T. IV. Kraków: Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierząt PAN, 1997, s. 303. ISBN 978-83-907187-0-5.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Oniscidea&oldid=57975244”