Niecierpek
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Klad | |
| Klad | |
| Klasa | |
| Klad | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
niecierpek |
| Nazwa systematyczna | |
| {{{nazwa łacińska}}} L. Sp. Pl. 937. 1753 | |
Niecierpek (Impatiens L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny niecierpkowatych. Należy do niego ok. 850 gatunków występujących przede wszystkim na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki (ok. 110 gatunków) i Azji[4][5]. W Europie i Polsce rodzimy jest tylko jeden gatunek – niecierpek pospolity I. noli-tangere[5], ale kilka gatunków rozprzestrzenia się jako rośliny inwazyjne – niecierpek drobnokwiatowy, gruczołowaty i pomarańczowy[6]. Rośliny z tego rodzaju zasiedlają różne siedliska – łąki, lasy, często brzegi wód i miejsca wilgotne. Liczne gatunki uprawiane jako rośliny ozdobne[5].
Morfologia
- Pokrój
- rośliny jednoroczne i byliny o mięsistej łodydze, płożące, prosto wzniesione, czasem kępiaste i bulwiaste[5].
- Liście
- Skrętoległe, naprzeciwległe lub okółkowe, ogonkowe (z dwoma gruczołkami przy ogonku). Blaszka liściowa zwykle ząbkowana[5].
- Kwiaty
- Grzbieciste, odwracające się „do góry nogami” podczas rozwoju. Działki kielicha są trzy, nie są równe i nie są zrośnięte. Dolna działka jest rozdęta woreczkowato lub ma kształt łódeczkowaty, na końcu wyciągnięta jest w ostrogę. Płatków korony jest pięć i one także zwykle są nierówne. Para bocznych płatków jest dwuczęściowa – ich dolna część tworzy wargę. Górny płatek jest często wyraźnie większy lub mniejszy od pozostałych. Pręcików jest pięć. Zalążnia górna, powstaje z pięciu owocolistków. Szyjka słupka jest krótka, na końcu często pięciołatkowa[5].
- Owoce
- Torebki, których mięsiste ściany w stanie dojrzałym pękają i zwijają się gwałtownie, wyrzucając w efekcie nasiona[5].
Biologia i ekologia
Niecierpki są roślinami autochorycznymi – rozsiewają się samoistnie wyrzucając nasiona z dojrzałych owoców na odległość do kilku metrów. Reakcję tę ułatwiają bodźce mechaniczne takie jak podmuch wiatru lub bezpośredni dotyk, stąd nazwa tej rośliny w wielu językach związana jest z niecierpliwością (łac., ang. impatiens, pol. niecierpek) lub nietolerancją dotyku (np. gatunek Impatiens noli-tangere od łac. noli me tangere – "nie dotykaj mnie", ang. touch-me-not).
Kwiaty zapylane są przez błonkoskrzydłe i motyle, rzadko przez ptaki[5].
Systematyka
- Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system system APG IV z 2016)
Należy do rodziny niecierpkowatych Balsaminaceae, rzędu wrzosowców wchodzącego w skład grupy astrowych (asterids) w obrębie dwuliściennych właściwych (eudicots)[1].
- Pozycja w systemie Reveala (1993-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Geranianae, rząd niecierpkowce (Balsaminales Lindl., podrząd Balsaminineae Engl.), rodzina niecierpkowate (Balsaminaceae A. Rich. in Bory), rodzaj niecierpek Impatiens L.)[7].
- Gatunki flory Polski[6]
- niecierpek drobnokwiatowy (Impatiens parviflora DC.) – antropofit zadomowiony
- niecierpek gruczołowaty, n. Roylego (Impatiens glandulifera Royle syn. Impatiens roylei Walp.) – antropofit zadomowiony
- niecierpek pomarańczowy (Impatiens capensis Meerb.) – antropofit zadomowiony
- niecierpek pospolity (Impatiens noli-tangere L.)
- niecierpek balsamina (Impatiens balsamina L., syn. Balsamina hortensis Desp.)
- niecierpek Balfoura (Impatiens balfourii Hook. f.)
- niecierpek szorstki (Impatiens scabrida DC.)
- niecierpek Waleriana (Impatiens walleriana Hook. f. in Oliv., syn. Impatiens sultani)
- niecierpek nowogwinejski (Impatiens hawkeri W. Bull)
Zastosowanie
Ze względu na ozdobne kwiaty niektóre gatunki i odmiany z tego rodzaju uprawiane są często jako rośliny ozdobne.
- ↑ a b Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2017-04-22]. (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-05].
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-08-15].
- ↑ Geoff Burnie i inni: Botanica. Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. ISBN 3-8331-1916-0.
- ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 206. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Impatiens. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-02-05]. (ang.).
- ↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.