Cenotaf

Cenotaf króla Władysława III Warneńczyka na polu bitwy pod Warną

Cenotaf, kenotaf, kenotafium (gr. κενοτάφιον kenotaphion, od κενός, „pusty” i τάφος, „grób”) – symboliczny grobowiec, wznoszony w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie, a w epoce nowożytnej w Indiach.

W Egipcie wznoszono je w Abydos, miejscu kultu Ozyrysa (np. budowla z czasów faraona Senusereta III). W Grecji i w Rzymie wznoszono dwa rodzaje cenotafów:

• tumulus inanis (łac. „pusty grób”) – symboliczny grób dla upamiętnienia zmarłego lub poległego poza granicami kraju;
• tumulus honorarius (łac. „grób zaszczytny”) – wznoszony dla uczczenia bohaterów, np. w miejscu ich śmierci.

Cenotaf jest centralnym punktem Voortrekker Monument w Pretorii w Republice Południowej Afryki.

Cenotafy indyjskie upamiętniały najczęściej przedstawicieli arystokracji. Tworzono również cenotafy dla par małżeńskich, gdy żona zdecydowała się na śmierć w ceremonii sati. Przyjmowały formę grupy kolumn usytuowanych na planie kwadratu lub koła, zwieńczonych dachem lub kopułą. W centrum takiego symbolicznego grobowca ustawiano kolumnę, płytę kwadratową lub lingam.

Europa

W krajach anglosaskich cenotafami są symboliczne groby nieznanego żołnierza, np. w Londynie, Belfaście czy w Auckland. Za cenotaf uważany jest także Pomnik Bitwy Narodów w Lipsku.

Swoje cenotafy mają m.in.: Michał Anioł Buonarroti w Rzymie (właściwy grobowiec we Florencji) i Dante Alighieri we Florencji (właściwy grobowiec w Rawennie).

Cenotaf Andrzeja i Baltazara Batorych z kościoła św. Andrzeja Apostoła w Barczewie

Polska

W Polsce za oryginalną formę cenotafu uznaje się krakowskie kopce: Kopiec Kraka, Kopiec Wandy, Kopiec Kościuszki i Kopiec Piłsudskiego. Typowym przykładem cenotafu jest natomiast Grób Nieznanego Żołnierza w Krakowie oraz Grób Żołnierza Polskiego w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu.

W czasach nowożytnych spotyka się cenotafy świętych, postaci historycznych, np. św. Wojciecha w kształcie tumby w katedrze w Gnieźnie, ustawiony obok relikwiarza.

Ponadto niekiedy na nagrobkach rodzinnych wymienia się jako pochowane symbolicznie osoby, których pochowanie w grobie rodzinnym było niemożliwe (np. osoby zmarłe i zamordowane w obozach koncentracyjnych).

Przykłady cenotafów: Jan Tarło, Michał Kazimierz Ogiński, Jan Paweł II w Panteonie Wielkich Polaków w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, Lech Kaczyński na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie oraz Andrzej i Baltazar Batory w Barczewie.

Zobacz też

• ćhatri