Tyraspol

Tyraspol
*Tiraspol*, Тирасполь
	; Dniestr w Tyraspolu
Herb	Flaga
Państwo	Naddniestrze; / Mołdawia
Miasto wydzielone	Tyraspol
Burmistrz	Andriej Biezbabczenko
Powierzchnia	55,56 km²
Populacja (2023); • liczba ludności; • gęstość	; 128 807; 2318,34 os./km²
Nr kierunkowy	+ 373 533
Kod pocztowy	MD 3300
Tablice rejestracyjne	Т --- --
	Położenie na mapie Mołdawii Tyraspol
	Położenie na mapie Naddniestrza Tyraspol
	46°51′N 29°38′E/46,850000 29,633333
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Tyraspol (rum. Tiraspol, ros. Тирасполь, ukr. Тирасполь) – miasto na terenie Mołdawii, położone na lewym brzegu Dniestru, od 1991 roku stolica samozwańczej republiki Naddniestrza, stanowi miasto wydzielone na prawach rejonu. Wraz z 128.807 mieszkańców w 2023 było trzecim co do wielkości miastem Mołdawii (po Kiszyniowie i Bielcach)^[3].

Historia

Nazwa ośrodka wywodzi się od rzeki Dniestr, w czasach rzymskich nazywanej Tiras. Współczesny gród założony został jednak dopiero w 1792 roku przez Aleksandra Suworowa jako rosyjska fortyfikacja – twierdza obronna przed agresją ze strony Turcji, na bazie zamieszkiwanej przez Mołdawian oraz sprowadzonych przez Rosjan osadników różnej narodowości wsi Sucleia^[4]. Po rewolucji październikowej należał do marionetkowej Ukrainy radzieckiej, po 1922 roku zaś do ZSRR. Od 1924 w składzie Mołdawskiej Autonomicznej SRR, której stolicą został w 1929 roku. Po aneksji Besarabii przez ZSRR w 1940 roku miasto przyłączono do radzieckiej Mołdawii. W latach 1941–1944 pod zarządem Rumunii jako część tzw. Transnistrii.

Historyczna i sowiecka zabudowa w mieście

W 1991 roku Tyraspol stał się stolicą nieuznawanej przez żadne państwo na świecie Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej.

Osobny artykuł: Wojna o Naddniestrze.

Rezyduje tu prezydent, jest też siedzibą organów władzy i administracji centralnej oraz banku centralnego (emisyjnego) republiki. W Tyraspolu znajduje się stała placówka misji OBWE – jedynej międzynarodowej organizacji akceptującej (acz nie uznającej) istnienie NRM. Tyraspol to ośrodek przemysłu maszynowego, elektromaszynowego, obronnego, spożywczego.

Od lat 30. XX w. był siedzibą XIV Armii Radzieckiej – najsilniejszej, najlepiej wyposażonej i wyszkolonej^{[potrzebny przypis]} armii której celem było zajęcie rumuńskich pól roponośnych. Jednym z ostatnich dowódców XIV AR był generał Aleksandr Lebied´.

Demografia

Skład etniczny Tyraspola przedstawia się następująco: Rosjanie 41%, Ukraińcy 32%, Rumuni (Mołdawianie) 18%, Żydzi 1,4%.

Opiekę konsularną nad Polakami przebywającymi w Tyraspolu sprawuje polska placówka konsularna w Kiszyniowie.

W Tyraspolu mieszka kilkaset osób narodowości polskiej. Tyraspol jest jednym z głównych skupisk Polaków w Mołdawii.

Żydzi w Tyraspolu

1847: żydowska populacja wyniosła 1406.
1897: żydowska populacja urosła do 8668 osób (27% populacji miasta)
1910: w Tyraspolu znajdują się dwie prywatne żydowskie szkoły, pierwsza dla chłopców, druga dla dziewcząt.
1926: żydowska populacja zmalała do 6398 osób (29,1% populacji miasta)
1959: zamknięcie jedynej czynnej synagogi w mieście, populacja żydowska nie przekroczyła 1500 osób.
2007: żydowska populacja wynosi 2200 osób.

Antysemityzm

14–15 kwietnia 2001 – atak bombowy na synagogę tyraspolską, budynek został znacznie uszkodzony. Nikt nie ucierpiał.
13–30 marca 2004 – zniszczenie oraz pomalowanie około 70 nagrobków na cmentarzu żydowskim. Lokalne władze odmówiły pomocy oraz wsparcia finansowego na oczyszczenie antysemickich napisów na nagrobkach.
4 maja 2004 – próba podpalenia tyraspolskiej synagogi koktajlem Mołotowa. Pożar nie wyrządził większych szkód, gdyż został natychmiast ugaszony przez przypadkowego przechodnia.

Zabytki żydowskie

Sport

W Tyraspolu mają siedziby kluby piłkarskie Sheriff Tyraspol (wielokrotny mistrz Mołdawii) i Dinamo-Auto Tyraspol.

Religia

Od 1998 miasto jest siedzibą prawosławnej eparchii tyraspolskiej i dubosarskiej (jurysdykcja Mołdawskiego Kościoła Prawosławnego)^[5]. Przed rewolucją październikową w mieście znajdowało się trzy cerkwie wojskowe, sobór św. Mikołaja oraz jednowiercza cerkiew Opieki Matki Bożej. Wszystkie te budowle w okresie radzieckim zostały zniszczone i od początku lat 30. XX wieku do 1988 w Tyraspolu nie było żadnej czynnej świątyni prawosławnej^[6]. Obecnie (pocz. XXI w.) w mieście czynnych jest osiem świątyń^[7], z których najważniejszą jest sobór Narodzenia Pańskiego, wzniesiony w latach 1998–1999^[8]. Jedna z cerkwi, kaplica św. Jerzego, stanowi część Pomnika Chwały Wojennej, upamiętniającego poległych w II wojnie światowej, wojnie w Afganistanie oraz wojnie o Naddniestrze^[9].

W Tyraspolu znajduje się także cerkiew staroobrzędowa pod wezwaniem Opieki Matki Bożej. Miejscowa parafia podlega eparchii kiszyniowskiej i całej Mołdawii Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej^[10].

Do roku 1929 Tyraspol był siedzibą rzymskokatolickiej diecezji tyraspolskiej, która zanikła w wyniku przemian politycznych i prześladowania Kościoła przez władze radzieckie.