Departament bydgoski
Departament bydgoski (franc. Département de Bydgoszcz) – departament Księstwa Warszawskiego istniejący w latach 1807–1815 ze stolicą w Bydgoszczy, w 1815 r. w zasadniczej części włączony do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, w części (powiaty: chełmiński, michałowski i toruński) do prowincji Prus Zachodnich i w pozostałej części (powiat kowalski i częściowo: brzeski i radziejowski) do Królestwa Polskiego (województwo warszawskie)[1]. Największym miastem departamentu był Toruń.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Organizacja departamentu bydgoskiego rozpoczęła się w listopadzie 1806 r., po wkroczeniu wojsk francuskich. Byłe siedziby administracyjnych władz pruskich przekształcono na francuskie Cammer Commision w Kwidzynie i Bydgoszczy.
W mieście utworzono administrację polską oraz powstały oddziały wojska polskiego organizowane przez Amilkara Kosińskiego, przysłanego do Bydgoszczy przez gen. Henryka Dąbrowskiego, przebywającego w Poznaniu[2]. Pierwszym prezesem kamery w Bydgoszczy został mianowany hrabia Franciszek Skórzewski, jednak od grudnia 1806 r. realną władzę administracyjną sprawował intendent francuski Gondot. Na początku 1807 r. z Bydgoszczy wyszła ofensywa polsko-francuska w kierunku Pomorza oraz Gdańska, zakończona oblężeniem tego miasta.
Zgodnie z decyzją Komisji Rządzącej z 14 stycznia 1807 r., departament bydgoski miał obejmować tereny dawnych Prus Zachodnich znajdujące się na lewym brzegu Wisły, włącznie z powiatem chojnickim, kamieńskim i wałeckim.
Jednakże w wyniku decyzji traktatu francusko-rosyjsko-pruskiego w Tylży 9 lipca 1807 r., do Księstwa Warszawskiego nie włączono terenów Pomorza Gdańskiego, natomiast włączono ziemię chełmińską, ale bez Grudziądza, Łasina i Radzynia Chełmińskiego, które pozostały w granicach zaboru pruskiego[3].
Od września do grudnia 1807 r. trwały działania, które miały uniezależnić nowo utworzoną Deputację Administracyjną w Toruniu od departamentu bydgoskiego, które jednak nie przyniosły pozytywnych rezultatów. Dnia 30 grudnia 1807 r. dzięki wpływowemu prefektowi departamentu bydgoskiego Antoniemu Gliszczyńskiemu deputacja w Toruniu została zlikwidowana, a Toruń i ziemia chełmińska włączone do departamentu bydgoskiego. W ten sposób mniejsza Bydgoszcz (ok. 4 tys. mieszk.) stała się siedzibą departamentu, obejmującego na prawach podprefektury większy Toruń (ok. 7 tys. mieszk.). Niezadowolenie mieszkańców Torunia załagodzono przez umieszczenie w tym mieście władz wojskowych i szkolnych departamentu oraz wydzielenie miasta, które zarządzane było przez prezydenta[4].
Ostatecznie według dekretu księcia warszawskiego Fryderyka Augusta z 19 grudnia 1807 roku departament bydgoski objął część terytorium byłego Obwodu Nadnoteckiego (4 powiaty), ziemię chełmińską (3 powiaty) i część Kujaw (3 powiaty).
Departament zamieszkiwało wówczas ok. 200 tys. osób, w tym dość duży udział narodowości niepolskich (Prusacy oraz Żydzi).
Na czele departamentu bydgoskiego od początku 1808 r. stał prefekt Antoni Gliszczyński, który odznaczył się jako postać wybitna.
Podział na powiaty
[edytuj | edytuj kod]Departament dzielił się w latach 1807–1815 na 10 powiatów:
- powiat brzeski (Le district Brzesc)
- powiat bydgoski (Le district Bydgoszcz)
- powiat chełmiński (Le district Chełmno)
- powiat inowrocławski (Le district Inowroclaw) z siedzibą w Gnojnie, od 29 marca 1808 w Inowrocławiu
- powiat kamieński (Le district Kamien) z siedzibą w Łobżenicy, od 29 marca 1808 w Wyrzysku
- powiat kowalski (Le district Kowal)
- powiat michałowski (Le district Michalowo) z siedzibą w Michałowie, od 29 marca 1808 w Brodnicy
- powiat radziejowski (Le district Radziejow)
- powiat toruński (Le district Torun)
- powiat wałecki (Le district Walcz) z siedzibą w Strzelcach, od 29 marca 1808 w Pile
Siedziba
[edytuj | edytuj kod]Urząd Prefektury Departamentu Bydgoskiego mieścił się w gmachu przy Starym Rynku wzniesionym w latach 1775–1778 dla władz Obwodu Nadnoteckiego.
Prefekci departamentu bydgoskiego
[edytuj | edytuj kod]Data urzędowania | Prefekt | Uwagi |
24 stycznia 1808 - styczeń 1813 | Antoni Gliszczyński[5] | wcześniej poseł na Sejm Czteroletni, uczestnik powstania kościuszkowskiego, organizator Towarzystwa Przyjaciół Nauk, organizator władz Księstwa Warszawskiego, później członek Rady Stanu, senator i sędzia Królestwa Polskiego, minister spraw wewnętrznych Rządu Narodowego w czasie powstania listopadowego |
styczeń 1813 - 2 marca 1813 | Franciszek Twarowski[6] | tymczasowy zastępca prefekta do kierowania prefekturą bydgoską, po opuszczeniu Bydgoszczy przez Antoniego Gliszczyńskiego, wcześniej szambelan króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, podprefekt toruński, radca prefektury bydgoskiej |
2 marca 1813 - 10 czerwca 1815 | Jan Ignacy Radoliński[7] | oficjalnie powołany zastępca prefekta do kierowania prefekturą bydgoską; wcześniej poseł na Sejm Księstwa Warszawskiego |
Inni urzędnicy departamentu bydgoskiego
[edytuj | edytuj kod]Osoba | Uwagi |
Jan Ignacy Bocheński[8] | ksiądz katolicki, radca prefektury w Bydgoszczy, organizator szkolnictwa w departamencie bydgoskim, redaktor pierwszej polskiej gazety w Bydgoszczy |
Jakub Winnicki[9] | urzędnik administracji Księstwa Warszawskiego, podprefekt bydgoski, radca Prefektury Departamentu Bydgoskiego, później więzień pruski |
Ignacy Zawadzki[10] | sekretarz generalny prefektury departamentu bydgoskiego, później landrat w Czarnkowie, Śremie i Poznaniu oraz radca regencyjny w Legnicy |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Podział administracyjny Księstwa Warszawskiego
- Prowincje pruskie
- Podział administracyjny Królestwa Polskiego
Przegląd bydgoskich jednostek administracyjnych:
- Kasztelania wyszogrodzka (1145-1314, Wyszogród - warownia zniszczona w 1330 r., w obrębie dzisiejszej Bydgoszczy)
- Kasztelania bydgoska (1238-1793)
- Księstwo bydgosko-wyszogrodzkie (1314-1323)
- Starostwo bydgoskie (1358-1780)
- Obwód Nadnotecki (1772-1807)
- Rejencja bydgoska (1815-1920)
- Rejencja bydgoska (1939-1945)
- Województwo bydgoskie (tzw. duże) (1950-1975)
- Województwo bydgoskie (tzw. małe) (1975-1998)
- Województwo kujawsko-pomorskie (po 1999 r.)
Inne:
- Burmistrzowie i prezydenci Bydgoszczy (od 1362 r.) - organizacja samorządu miejskiego na przestrzeni lat, lista burmistrzów i prezydentów
- Bydgoscy urzędnicy ziemscy - urzędnicy ziemscy na ziemi bydgoskiej od początku XIV wieku do czasu I rozbioru Polski
- Wojewodowie bydgoscy (1945-1998)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Biegański Zdzisław: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku [w.] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001. str. 43
- ↑ Kulwieć Róża. Co robił w Bydgoszczy generał Amilkar Kosiński ? [w.] Kalendarz Bydgoski 1971
- ↑ Dekanat łasiński, [w:] Praca zbiorowa, Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość., t. 12, 1997, s. 12(pol.).
- ↑ Biegański Zdzisław: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku [w.] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001. str. 44
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom I. Bydgoszcz 1994, str. 54-56
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VII. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-85327-70-3, str. 110-111
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom II. Bydgoszcz 1995. ISBN 83-85327-27-4, str. 122-123
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom III. Bydgoszcz 1996. ISBN 83-85327-32-0, str. 43-44
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom VII. Bydgoszcz 2006. ISBN 83-85327-70-3, str. 120-121
- ↑ Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom V. Bydgoszcz 1998. ISBN 83-85327-42-7, str. 125-126
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Atlas historyczny miast polskich. Tom II Kujawy. Zeszyt 1. Bydgoszcz: red. Antoni Czachorowski: Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1997
- Franciszek Mincer. Miasta ziem nadnoteckich (ze szczególnym uwzględnieniem Bydgoszczy) w latach 1772-1815. Problematyka periodyzacyjna, historiograficzna i źródłoznawcza [w.] Zdzisław Biegański, M. Grzegorz red.: Bydgoszcz – 650 lat praw miejskich. Praca zbiorowa. Bydgoszcz 1996
- Franciszek Mincer. Calendarium historyczne (wrzesień-grudzień 1806). [w.] Kalendarz Bydgoski 1974
- Franciszek Mincer. Calendarium historyczne (styczeń 1807). [w.] Kalendarz Bydgoski 1975
- Franciszek Mincer. Calendarium historyczne (luty-lipiec 1807). [w.] Kalendarz Bydgoski 1976
- Zdzisław Biegański, Włodzimierz Jastrzębski red.: Bydgoszcz jako ośrodek administracyjny na przestrzeni wieków, zbiór studiów. Bydgoszcz 1998.
- Marian Biskup red.: Historia Bydgoszczy. Tom I do roku 1920. Warszawa-Poznań: Bydgoskie Towarzystwo Naukowe, 1991
- Dzieje Pomorza Nadwiślańskiego od VII wieku do 1945 r. Praca zbiorowa. Wydawnictwo Morskie Gdańsk 1978
- Zdzisław Biegański: Kształt terytorialno-administracyjny regionu kujawsko-pomorskiego w XIX i XX wieku [w.] Związki Kujaw i Pomorza na przestrzeni wieków. Zbiór studiów pod red. Zdzisława Biegańskiego i Włodzimierza Jastrzębskiego. Prace komisji historii BTN t. XVII: Bydgoszcz 2001
- Róża Kulwieć. Co robił w Bydgoszczy generał Amilkar Kosiński ? [w.] Kalendarz Bydgoski 1971