Dziwonos szaroboczny

Dziwonos szaroboczny
	Sarkidiornis melanotos
	(Pennant, 1769)
	; Samiec
	; Samica
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	kaczki
Rodzaj	Sarkidiornis
Gatunek	dziwonos szaroboczny
Synonimy
	Anser melanotos Pennant, 1769; Sarkidiornis melanotus (Pennant, 1769);
	Anser melanotos Pennant, 1769; Sarkidiornis melanotus (Pennant, 1769);
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Dziwonos szaroboczny^[5] (Sarkidiornis melanotos) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zasiedla subsaharyjską Afrykę (łącznie z Madagaskarem) oraz południową i południowo-wschodnią Azję.

Systematyka

Jest to gatunek monotypowy^[6]. Do niedawna za podgatunek S. melanotos uznawano dziwonosa czarnobocznego (S. sylvicola), zamieszkującego Amerykę Południową i Panamę^[7]^[8], został on jednak wydzielony jako odrębny gatunek^[5]^[6].

Morfologia

Samiec jest większy od samicy. Ogólna długość ciała gatunku waha się pomiędzy 640 a 790 mm^[7]^[9]. Rozpiętość skrzydeł wynosi 122–145 cm^[10]. Masa ciała samców wynosi 1300–2610 g, natomiast samic 1230–2325 g^[9].

Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Dziwonos szaroboczny sylwetką przypomina gęś^[7]. Dziób czarny, z charakterystycznym, okrągłym wyrostkiem na początku. Jest zbudowany z tłuszczu, znacznie powiększa się przed okresem lęgowym^[11]. Wierzch i tył głowy czarny, żółto odgraniczony od białej reszty głowy, która jest czarno nakrapiana. Pierś i spód ciała czysto białe. Skrzydła i ogon czarne, z fioletowym, niebieskim i zielonym opalizowaniem. Boki ciała szare, nogi czarne. Samica ma więcej białego na bokach ciała, głowa jest cała biała w czarne kropki. Nie posiada też wyrostka na dziobie.

Występowanie

Środowisko

Środowiskiem życia tego gatunku są bagna, rzeki i jeziora w otwartych i świetlistych, zalesionych obszarach. Przebywa także na łąkach, obszarach popowodziowych, w zalanych lasach, na pastwiskach oraz na polach ryżowych. Występuje do wysokości 1200 m n.p.m.^[4] Jeżeli ma wybór, woli czyste wody^[12].

Zasięg występowania

Ma ogromny zasięg występowania, o powierzchni około 53,3 miliona km²^[13]. Obejmuje on Afrykę na południe od Sahary (łącznie z Madagaskarem) oraz południową i południowo-wschodnią Azję^[4]. Występował również na Sri Lance, ale został wytępiony^[14].

Pożywienie

Większość pożywienia dziwonos szaroboczny znajduje na lądzie. W wodzie zjada prawie wyłącznie rośliny, są to: rdestnica kędzierzawa (Potamogeton crispus), Nymphaea nouchali (owoce), Nymphoides indica (nasiona), cibora jadalna (Cyperus esculentus) (kłącza), Echinochloa colona (liście) oraz Vossia cuspidata. Zjada także drobne owady wodne, ale stanowią one najwyżej 0,1% diety^[15].

Na uprawach zjada pszenicę i orzechy ziemne. Poza tym na lądzie odżywia się nasionami i owocami następujących gatunków roślin: Brachiaria xantholeuca, Echinochloa colona, palusznik krwawy (Digitaria sanguinalis), Sorghum verticilliflorum (odmiana latiglume), Sacciolepis africana, Aeschynomene fluitans, Aeschynomene nilotica oraz ambrozja bylicolistna (Ambrosia artemisifolia). Zjada także termity^[15].

Tryb życia i zachowanie

W okresie lęgowym przebywa w parach lub małych grupach, poza okresem lęgowym w dużych stadach liczących od 30 do 40 ptaków^[7]. W trakcie sezonowych migracji lecą albo w bezładnej grupie, albo w kluczu o kształcie podobnym do litery V. Dzięki silnym pazurom dziwonosy potrafią przytrzymać się drzewa^[16]. Gatunek bardzo wrażliwy na zimno^[12]. Najwyższy zanotowany wiek wynosił 21 lat i 6 miesięcy^[15].

Głos

Głosy bardzo zróżnicowane, wydawane przez obie płcie. Odzywa się m.in. chrapliwym gwizdem. W trakcie lotu skrzydła wydają głośny odgłos, podobny do miękkiego gwizdania^[16].

Rozród

Lęgi wyprowadza w porze deszczowej, pomiędzy grudniem a marcem^[16]. Przy sprzyjających warunkach samiec ma własny harem samic, przy złych warunkach ma jedną partnerkę. Gniazdo zbudowane jest na drzewie (lub na ziemi, w wysokiej trawie^[16]), 4–12 m nad ziemią, czasami buduje swoje gniazdo na starym gnieździe warugi. Sarkidiornis melanotos zawsze umieszcza gniazdo blisko wody, najwyżej 2 km od niej^[15]. Na budulec składają się źdźbła traw, trzciny, pióra i inne delikatne materiały^[16]. Samica składa od 6 do 20 jaj^[11], ale zazwyczaj 8–11. Są one żółtobiałe, mają wymiary 60x44 mm^[16]. Inkubacja trwa 28–30 dni^[15]. Młode mają bardzo ostre szpony, aby mogły wspinać się po pionowych powierzchniach. Po 65–70 dniach młode mają już całkowicie rozwinięte lotki i mogą ich w pełni używać^[15].

Status, zagrożenia i ochrona

Dziwonos szaroboczny klasyfikowany jest przez IUCN jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern)^[4]. Liczebność populacji po podziale taksonomicznym gatunku nie jest znana. Zagrożenia dla gatunku stanowią polowania (np. na Madagaskarze), niszczenie środowisk (np. wylesianie) oraz nieuzasadnione zatruwanie pól ryżowych^[13].

Przypisy

↑ Sarkidiornis melanotos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ Carboneras 1992 ↓, s. 594.
↑ Sarkidiornis melanotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-10] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d BirdLife International, Sarkidiornis melanotos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-11-07] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Anatidae Leach, 1820 - kaczkowate - Ducks, geese, swans (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-07].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Comb duck (Sarkidiornis melanotos). ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)]. (ang.).
↑ Comb Duck (Sarkidiornis melanotos). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-22)]. (ang.).
↑ ^a ^b C. Carboneras & G.M. Kirwan: African Comb Duck (Sarkidiornis melanotos). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2019. [dostęp 2019-11-07]. (ang.).
↑ Malcolm Alexander Ogilvie, Steve Young: Wildfowl of the world. Londyn: New Holland, 2002, s. 70. ISBN 1-84330-328-0.
↑ ^a ^b Jenni Bruce, Karen McGhee, Luba Vangelova, Richard Vogt: Encyklopedia Zwierząt Świata. T. 3: Ptaki. Warszawa: PWN, 2005, s. 224, seria: Encyklopedia Zwierząt Świata. ISBN 978-83-7552-605-9.
↑ ^a ^b African Comb Duck (Sarkidiornis melanoos). The Big Zoo. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-26)]. (ang.).
↑ ^a ^b Species factsheet: Sarkidiornis melanotos. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).
↑ Denis Lepage: Dziwonos (Sarkidiornis melanotos). Avibase. Światowa Baza Danych o Ptakach. [dostęp 2010-08-30]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Biodiversity Explorer. The Web of Life in Southern Africa. 2020-07-23. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Comb Duck. Honolulu Zoo. [dostęp 2010-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-25)]. (ang.).

Bibliografia

Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Sarkidiornis melanotos, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[CITEREFCarboneras1992594-2] Carboneras 1992 ↓, s. 594.

[itis2-3] Sarkidiornis melanotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2013-11-10] (ang.).

[iucn-4] BirdLife International, Sarkidiornis melanotos, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2019-11-07] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Anatidae Leach, 1820 - kaczkowate - Ducks, geese, swans (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-11-07].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 10.1. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).

[arkive-7] Comb duck (Sarkidiornis melanotos). ARKive. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-05)]. (ang.).

[ibc-8] Comb Duck (Sarkidiornis melanotos). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-06-22)]. (ang.).

[hbwalive-9] C. Carboneras & G.M. Kirwan: African Comb Duck (Sarkidiornis melanotos). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2019. [dostęp 2019-11-07]. (ang.).

[wildfowl-10] Malcolm Alexander Ogilvie, Steve Young: Wildfowl of the world. Londyn: New Holland, 2002, s. 70. ISBN 1-84330-328-0.

[ezś-11] Jenni Bruce, Karen McGhee, Luba Vangelova, Richard Vogt: Encyklopedia Zwierząt Świata. T. 3: Ptaki. Warszawa: PWN, 2005, s. 224, seria: Encyklopedia Zwierząt Świata. ISBN 978-83-7552-605-9.

[bigzoo-12] African Comb Duck (Sarkidiornis melanoos). The Big Zoo. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-26)]. (ang.).

[birdlife-13] Species factsheet: Sarkidiornis melanotos. BirdLife International. [dostęp 2020-07-23]. (ang.).

[avibase-14] Denis Lepage: Dziwonos (Sarkidiornis melanotos). Avibase. Światowa Baza Danych o Ptakach. [dostęp 2010-08-30]. (pol.).

[bio-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Biodiversity Explorer. The Web of Life in Southern Africa. 2020-07-23. (ang.).

[honolulu-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Comb Duck. Honolulu Zoo. [dostęp 2010-08-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-11-25)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]