Egzemplarz obowiązkowy
Egzemplarz obowiązkowy – nałożony na wydawców obowiązek dostarczania do określonych bibliotek nieodpłatnie druków, książek oraz dokumentów dźwiękowych i audiowizualnych.
Ustawę o egzemplarzu obowiązkowym najwcześniej wprowadziła Francja, w XVI wieku[1]. W jej ślady poszły również Anglia (1610), Szwecja (1661) i Rosja (1683)[2].
Europa
[edytuj | edytuj kod]Bułgaria
[edytuj | edytuj kod]Biblioteka Narodowa w Sofii otrzymuje egzemplarz obowiązkowy od 1897 roku[3].
Dania
[edytuj | edytuj kod]
Bibliotece Królewskiej w Kopenhadze nadano przywilej egzemplarza obowiązkowego w 1697 roku[4].
Francja
[edytuj | edytuj kod]W 1537 roku we Francji król Franciszek I ustanowił pierwsze na świecie prawo przekazywania egzemplarza obowiązkowego Bibliotece Królewskiej w Paryżu[2].
Niemcy
[edytuj | edytuj kod]W Niemczech egzemplarz obowiązkowy otrzymuje Deutsche Nationalbibliothek[5].
Polska
[edytuj | edytuj kod]Twórcą idei egzemplarza obowiązkowego w Polsce był Michał Jerzy Wandalin Mniszech, twórca pierwszej ustawy tego typu uchwalonej w 1780 roku. Na mocy tego aktu wszyscy drukarze w Koronie mieli obowiązek wysłać za darmo jeden egzemplarz każdego wydanego przez siebie tytułu do Biblioteki Rzeczypospolitej – dawnej Biblioteki Załuskich – oraz do Biblioteki Wileńskiej z terenu Litwy[2].
W trakcie zaborów obowiązek egzemplarza obowiązkowego egzekwowany był przez biblioteki państw zaborczych. Po odzyskaniu niepodległości sprawy te regulowało Prawo Prasowe z 1919 roku.
Kolejną ustawą dotyczącą egzemplarza obowiązkowego w Polsce była ustawa z dnia 18 marca 1928 roku o bezpłatnem dostarczaniu druków dla celów bibljotecznych i urzędowej rejestracji[2].
Po II wojnie światowej przywrócono obowiązek dostarczania egzemplarzy obowiązkowych rozporządzeniem Kierownika Resortu Oświaty z 30 listopada 1944 r., a inicjatywa zainteresowania się Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego związana jest z działaniami Kazimierza Zieleniewskiego[6].
Od marca 1997 roku w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych[7] oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia Ministra Kultury i Sztuki[8] (zmienionego w czerwcu 1999 roku[9]), prawo egzemplarza obowiązkowego obowiązuje wobec wydawnictw wydawanych w kraju lub za granicą przez polskie placówki. Drukarnie polskie działające na zlecenie wydawcy zagranicznego powinny przekazać po jednym egzemplarzu do Biblioteki Narodowej i Biblioteki Jagiellońskiej. Przechowują one wieczyście jeden z otrzymywanych egzemplarzy. Pozostałe biblioteki mają obowiązek przechowywania egzemplarza obowiązkowego przez co najmniej pięćdziesiąt lat[2].
Egzemplarze obowiązkowe w Polsce otrzymują[10]:
| Egzemplarz obowiązkowy ogólnopolski | |||
|---|---|---|---|
| Zdjęcie | Nazwa biblioteki | Data nadania prawa | Liczba egzemplarzy |
 |
Biblioteka Narodowa | 4 lipca 1927[11] | 2 |
.jpg) |
Biblioteka Jagiellońska | 2 | |
 |
Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego | 1 | |
 |
Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy | 1 | |
 |
Biblioteka Śląska w Katowicach | 1 | |
 |
Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu | 1 | |
 |
Biblioteka Uniwersytecka w Poznaniu | 1 | |
 |
Biblioteka Uniwersytecka w Warszawie | 1 | |
 |
Biblioteka Główna Uniwersytetu Gdańskiego | 1 | |
.JPG) |
Biblioteka Uniwersytetu im. M. Curie-Skłodowskiej w Lublinie | 1954[12] | 1 |
 |
Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego | 1 | |
 |
Biblioteka Główna Uniwersytetu Opolskiego | 1 | |
 |
Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu | 1 | |
 |
Książnica Podlaska w Białymstoku | 1 | |
.jpg) |
Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica w Szczecinie | 1 | |
 |
Biblioteka Sejmowa | 1 (dzienniki urzędowe) | |
 |
Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny | 1 (filmy) | |
Słowacja
[edytuj | edytuj kod]
Zgodnie z ustawą z 1997 Słowacka Biblioteka Narodowa ma prawo do egzemplarza obowiązkowego. Wydawcy mają obowiązek przekazać nieodpłatnie bibliotece dwa egzemplarze wszystkich druków, czasopism w ciągu dziesięciu dni od dnia rozpoczęcia sprzedaży wydawnictwa. Dodatkowo wydawcy mają obowiązek dostarczenia kopii wydawnictw elektronicznych i audiobooków[13].
Wielka Brytania
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie ustawy o egzemplarzu obowiązkowym (ang. The Legal Deposit Libraries Act 2003) jeden egzemplarz każdej książki, mapy lub periodyku, wydanych na terenie Zjednoczonego Królestwa powinien być w ciągu miesiąca od dnia publikacji przekazany Bibliotece Brytyjskiej. Ponadto 5 innych bibliotek (Biblioteka Bodlejańska, Biblioteka Uniwersytetu Cambridge, Narodowa Biblioteka Walijska, Biblioteka Narodowa Szkocji oraz Biblioteka Trinity College w Dublinie) ma prawo do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych na żądanie wyrażone w ciągu roku od daty publikacji (żądania takie są wyrażane w sposób skoordynowany przez zajmującą się tym agencję – Agency for the Legal Deposit Libraries. Poprawka z roku 2013 rozciąga te uprawnienia na utwory wydane w formie innej niż drukowana: stron internetowych, blogów oraz płyt.
Ameryka Południowa
[edytuj | edytuj kod]Brazylia
[edytuj | edytuj kod]
Biblioteka Narodowa w Rio de Janeiro od 1907 roku otrzymuje portugalski egzemplarz obowiązkowy[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ O książce : mała encyklopedia dla nastolatków. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1987, s. 110. ISBN 83-04-01898-5.
- ↑ a b c d e Magdalena Gomułka. Egzemplarz obowiązkowy na przestrzeni wieków. „Biuletyn EBIB”. nr 2 (138), 2013. ISSN 1507-7187. (pol.).
- ↑ EWOK ↓, s. 354.
- ↑ EWOK ↓, s. 489.
- ↑ EWOK ↓, s. 516.
- ↑ A. Albiniak, E. s. M. Albiniak CSDP, Początki egzemplarza obowiązkowego druków w realiach pierwszych miesięcy funkcjonowania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego w 1944 roku, "Roczniki Biblioteczne" 65: 2021, s. 145-161; https://wuwr.pl/rbibl/article/view/13649/12369
- ↑ Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-03-05].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 6 marca 1997 r. w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu ich przekazywania. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-03-05].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 maja 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu i ich przekazywania. [online], isap.sejm.gov.pl [dostęp 2023-03-05].
- ↑ Wykaz bibliotek uprawnionych do otrzymywania bibliotecznych egzemplarzy obowiązkowych
- ↑ EWOK ↓, s. 192.
- ↑ EWOK ↓, s. 278.
- ↑ ZÁKON z 3. júla 1997 o povinných výtlačkoch periodických publikácií, neperiodických publikácií a rozmnoženín audiovizuálnych diel [online] [dostęp 2022-08-29].
- ↑ EWOK ↓, s. 42.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Aleksander Birkenmajer (red. nacz.): Encyklopedia wiedzy o książce. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1971.
- Legal Deposit Libraries Act 2003. The National Archives. [dostęp 2017-05-21]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 24 maja 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu i ich przekazywania (Dz.U. z 1999 r. nr 50, poz. 513).
- Rozporządzenie Ministra Kultury i Sztuki z dnia 6 marca 1997 r. w sprawie wykazu bibliotek uprawnionych do otrzymywania egzemplarzy obowiązkowych poszczególnych rodzajów publikacji oraz zasad i trybu ich przekazywania (Dz.U. z 1997 r. nr 29, poz. 161).
- Ustawa z dnia 7 listopada 1996 r. o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych (Dz.U. z 2018 r. poz. 545).