Endre Ady
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data i miejsce śmierci | |
Narodowość |
węgierska |
Dziedzina sztuki |
poezja |
Endre Ady de Diósad (ur. 22 listopada 1877 w Érmindszent, zm. 27 stycznia 1919 w Budapeszcie) – węgierski poeta[1][2][3]; dzięki jego twórczości rozpoczęło się odrodzenie poezji w literaturze tego kraju[4].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Ady pochodził ze szlacheckiej, choć zbiedniałej, siedmiogrodzkiej rodziny[3] i był starszym z dwojga rodzeństwa[4]. W latach 1892–1896 uczęszczał do kalwińskiego gimnazjum[5] w Zilah[4][5] po którego ukończeniu kontynuował naukę na uniwersytecie w Debreczynie[6] na kierunku prawo. Jednak po trzech latach porzucił studia[5]. Podjął pracę jako dziennikarz[3], publikując jednocześnie swój debiutancki tomik „Versek” (1899)[5]. Krótko potem przeniósł się do Nagyváradu, gdzie poznał swą kochankę, Adél Brüll (zamężną kobietę, którą nazywał w swych wierszach „Léda”). Wspólnie z nią odbył podróż do Paryża, poznając tam najnowsze prądy europejskiej literatury. Po powrocie na Węgry rozpoczął pracę dla czasopisma „Budapesti Napló”, w którym opublikował ponad 500 artykułów i wierszy. W tym okresie rozpoczął również swą działalność polityczną, wstępując do radykalnej grupy o nazwie Huszadik Század (Dwudziesty Wiek). Literacko zaś, będąc ciągle jeszcze pod wrażeniem literatury paryskiej, stworzył nowy styl literacki, zwany Krytycznym Patriotyzmem. W swych wierszach starał się ujawnić społeczne problemy Węgier i dzięki temu zainicjować niezbędne jego zdaniem przemiany. Po opublikowaniu tomików poezji Új versek (1906)[1][3][2][6] i Vér és arany (1907)[6][2] musiał, ze względu na spowodowane nimi wzburzenie, zakończyć pracę dla „Budapesti Napló” i udał się ponownie do Paryża. Po powrocie założył w 1908 roku koło literackie A Holnap (Poranek) w Nagyváradzie i rozpoczął współpracę z literackim czasopismem „Nyugat” (Zachód), z którym był związany do końca życia, od 1912 został nawet jego wydawcą. Z powodu swej politycznej (niepatriotycznej) postawy oraz ze względu na podejmowaną tematykę erotyczną Ady był częstokroć krytykowany i atakowany przez konserwatystów[1], co jednak przysporzyło mu zainteresowania i uznania wśród młodych twórców literatury, dla których był on wyznacznikiem nowego kierunku[3]. Po zachorowaniu na syfilis[4] aktywność literacka Adyego znacznie zmalała, nie omieszkał jednak po wybuchu I wojny światowej krytykować rosnącego węgierskiego nacjonalizmu. Do śmierci poety przyczynił się jego alkoholizm[3].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Liryka Endrego Adyego pozostawała pod silnym wpływem francuskiego symbolizmu, między innymi Charlesa Baudelaire’a i Paula Verlaine’a, których wiersze tłumaczył na węgierski[1]. W jego utworach można wyraźnie ujrzeć dekadenckiego ducha, schyłkowość monarchii i chęć politycznej odnowy i zakończenia niesprawiedliwości społecznej. Ogółem Ady napisał ponad 1000 wierszy, wiele opowiadań i artykułów[7].
Dzieła
[edytuj | edytuj kod]- Versek (Wiersze), 1899
- Még egyszer (Jeszcze raz), 1903[5]
- Új versek (Nowe wiersze), 1906[8]
- Vér és arany (Krew i złoto), 1907[8]
- Az Illés szekerén (Eliaszowe wozy), 1908[8]
- Szeretném, ha szeretnének (Chciałbym, żeby mnie kochali – tłum. Tadeusz Fangrat), 1910[8]
- A Minden Titkok versei (Wiersze o tajemnicach), 1911[2]
- A menekülő Élet (Uciekające życie), 1912[2]
- A magunk szerelme (Nasza miłość), 1913[2]
- Ki látott engem? (Kto mnie widział?), 1914[2]
- A halottak élén (Polowanie na śmierć), 1918[2]
Wydania polskie
[edytuj | edytuj kod]- Endre Ady, Popiołem i płomieniem: wybór poezji, Budapeszt 1943[6].
- Endre Ady, Wybór poezji, Budapeszt 1943[6].
- Endre Ady, Złoto i krew, Kraków 1977[6].
- Endre Ady, Poezje, Kraków 1981[6].
- Endre Ady, Poezje, Warszawa 1997, 1999[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Ady Endre, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-09-30] .
- ↑ a b c d e f g h Ady Endre. tekstualia.pl. [dostęp 2017-09-30]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Endre Ady, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-09-30] (ang.).
- ↑ a b c d Endre Ady Bio. mypoeticside.com. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e Ady Endre, [w:] Bożena Chicińska (red.), Mały Słownik Pisarzy Węgierskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 9 .
- ↑ a b c d e f g h Endre Ady. biuroliterackie.pl. [dostęp 2017-09-30]. (pol.).
- ↑ Endre Ady. textetc.com. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
- ↑ a b c d Ady Endre, [w:] Bożena Chicińska (red.), Mały Słownik Pisarzy Węgierskich, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1977, s. 10 .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Termer , Leksykon Poetów, Warszawa: Iskry, 1999, ISBN 83-207-1618-7, OCLC 830215677 .
- Joseph Remenyi: Endre Ady, Hungary’s Apocalyptic Poet (1877-1919). jstor.org, 1944. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
- Maxwell Staley: The Social Context of a Modernist Poet: Endre Ady. fulbright.hu. [dostęp 2017-09-30]. (ang.).
- ISNI: 0000000083438171
- VIAF: 56604836
- LCCN: n80126280
- GND: 118643894
- NDL: 01032584
- LIBRIS: qn246sq846zhcw8
- BnF: 11888143t
- SUDOC: 026678241
- SBN: RAVV030061
- NKC: jn19990000040
- DBNL: ady_001
- BNE: XX880400
- NTA: 070225613
- BIBSYS: 1560455416036, 90206163
- CiNii: DA03662282
- Open Library: OL50356A
- PLWABN: 9810553164905606
- NUKAT: n95004373
- J9U: 987007257440305171
- LNB: 000178327
- NSK: 000072794
- CONOR: 34089571
- BLBNB: 000592407
- KRNLK: KAC2020L3572
- LIH: LNB:PDC;=rE
- NSZL: 33577