(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Halina Krahelska – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Halina Krahelska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Halina Krahelska
Agata, Sabina, Zofia
Ilustracja
Imię i nazwisko urodzenia

Helena Maria Śleszyńska

Data i miejsce urodzenia

12 maja 1886
Odessa, gubernia chersońska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1945
KL Ravensbrück, Ravensbrück, III Rzesza

Miejsce spoczynku

Nowy cmentarz na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej

Stanowisko

zastępca Głównego Inspektora Pracy (1919–1921; 1927–1931)

Partia

Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna, Partia Socjalistów-Rewolucjonistów,
Klub Demokratyczny
Stronnictwo Demokratyczne

Rodzice

Jan Sleszyński, Helena z Augustynowiczów

Małżeństwo

Józef Grabianka (1917–1918)
Antoni Krahelski (od 1920)

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Walecznych (1920–1941)

Halina Krahelska, właśc. Helena Maria Krahelska ze Śleszyńskich, primo voto Grabiańczyna (ur. 12 maja 1886 w Odessie, zm. 19 kwietnia 1945 w obozie koncentracyjnym KL Ravensbrück[1]) – polska działaczka społeczna, socjolog, publicystka i pisarka. Tworzyła używając pseudonimów Agata, Sabina, Zofia.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Córka Jana Śleszyńskiego, profesora matematyki Uniwersytetu Noworosyjskiego w Odessie i Heleny z Augustynowiczów. Ukończyła gimnazjum w Odessie. Od 1908 w Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej[2], od 1912 w rosyjskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów. W latach 1912–1917 na zesłaniu – najpierw w Kiszyniowie, w 1913 w Kijowie, a od listopada 1914 we wschodniej Syberii, w okolicach Kańska. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu powróciła z zesłania poprzez Smoleńsk do Odessy. W 1918 członek Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Odessie. Po odzyskaniu niepodległości przyjechała w 1919 do Polski. W latach 1919–1921 i 1927–1931 była zastępcą Głównego Inspektora Pracy, zajmując się głównie systemem ochrony pracy i opieki społecznej - zwłaszcza zaś ochroną macierzyństwa i zdrowia kobiet pracujących i pracowników młodocianych. W latach 1921–1925 na urlopie wychowawczym[3]. W 1928 lub 1929 w ramach Stypendium Rockefellera odbyła podróż przez Szwajcarię, Francję, Austrię i Niemcy, badając systemy pracy i opieki społecznej w Europie Zachodniej. Brała udział w wielu społecznych akcjach politycznych lewicy. Od 1931 była ekspertem do spraw pracy, reprezentując Polskę w Międzynarodowym Biurze Pracy w Genewie.

Działaczka Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich i Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.

Publikowała zarówno wiersze i beletrystykę, jak i opracowania naukowo-społeczne. W 1932 ukazała się jej książka Praca kobiet w przemyśle włókienniczym wydana nakładem Instytutu Gospodarstwa Społecznego. W tym czasie przeprowadziła wstępną selekcję rękopisów nadesłanych do Instytutu na konkurs zatytułowany „Pamiętniki bezrobotnych”. W komisji konkursowej zasiedli, m.in. Tadeusz Boy-Żeleński i Bronisław Ziemięcki. Na temat finalnej publikacji pokonkursowej w prasie ukazało się ponad 200 recenzji, w tym 21 w zagranicznych. W 1933 we Lwowie wydano kolejną publikację Krahelskiej pt. Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. W swojej dalszej pracy Krahelska razem z dwoma pisarzami: Leonem Kruczkowskim i Andrzejem Strugiem podjęła się oceny bardzo obszernego materiału nadesłanego w konkursie na „Pamiętniki chłopów”, którego organizatorem był Instytut Gospodarstwa Społecznego[4]. Z obu publikacji powstałych w efekcie tych konkursów pamiętnikarskich do dziś obszernie korzystają badacze i badaczki historii społecznej Polski.

Od 1933 związana była z grupą literacką „Przedmieście[5]. Została oskarżona o zniesławienie władz i policji w swojej powieści pt. Strajk polski z 1937, po czym uniewinniona (jej obrońcą był Mieczysław Jarosz)[6][7]. W 1937 była współzałożycielką Klubu Demokratycznego w Warszawie.

Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 była w czasie obrony Warszawy komendantką Obrony Przeciwlotniczej na Mokotowie, gdzie koordynowała gaszenie pożarów, ratowanie ludzi i organizację posiłków[3]. Pracowała też w Wojskowym Biurze Historycznym i Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK. W 1941 uległa ciężkiemu wypadkowi, potrącona przez niemiecki samochód wojskowy straciła nogę. Niosła wtedy ważne meldunki i mimo cierpienia udało jej się przekazać je w odpowiednie ręce unikając dekonspiracji. W uznaniu tego czynu odznaczono ją Krzyżem Walecznych. Autorka broszury Oświęcim – pamiętnik więźnia(inne języki) (później okazało się, że pamiętniki powstały w znaczącej części na podstawie relacji Władysława Bartoszewskiego[8]). W lipcu 1944 została wydana „…przez «nieznanych sprawców» w ręce Gestapo…”[9], a następnie uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, gdzie zginęła lub zmarła prawdopodobnie 19 kwietnia 1945. Przed śmiercią napisała Tezy do działalności inspekcji pracy w odrodzonej Polsce.

Na nowym cmentarzu na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej znajduje się jej grób symboliczny (grób rodzinny).

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Latem 1917, w Smoleńsku, podczas powrotu z Syberii, zawarła związek małżeński ze swoim wieloletnim partnerem Józefem Grabianką. Rok później Grabianka zmarł na gruźlicę. 22 maja 1920 wyszła za Antoniego Krahelskiego (1892–1948)[10], urzędnika ministerialnego. Mieli trójkę dzieci: bliźnięta Halinę i Mariana (ur. 1920) oraz Lecha (ur. 1923)[11].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Główny Inspektor Pracy ustanowił w 1989 nagrodę imienia Haliny Krahelskiej przyznawaną za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie prewencji zagrożeń zawodowych, nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, wynalazczości, projektowania i wdrażania bezpiecznych technik i technologii w zakresie ochrony pracy, a także popularyzacji prawa pracy i ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa pracy[14]”.

Patronka XXXIII promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego[15].

W 2021 r. wydany został reportaż Krahelska, Krahelskie autorstwa Olgi Gitkieiwcz[16], który otrzymał nominację do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy w kategorii książka o tematyce warszawskiej[17].

W 2024 r. jednej z sal w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nadano imię Haliny Krahelskiej[18].

Opracowania naukowe i społeczne

[edytuj | edytuj kod]
Spisany przez Krahelską w 1942 raport z Auschwitz pt. Oświęcim, pamiętnik więźnia.
  • Łódzki przemysł włókienniczy wobec ustawodawstwa pracy, Przedmowa: L. Krzywicki, Warszawa 1927.
  • Ochrona macierzyństwa robotnicy w przedsiębiorstwach państwowych polskich, Warszawa 1928.
  • Ochrona pracy w Polsce. Stan obecny i drogi dalszego rozwoju, [Współautor: W. Landau], Warszawa 1928.
  • Praca dzieci i młodocianych w Polsce, Warszawa 1928.
  • Praca młodzieży a zadania służby społecznej, Warszawa 1930.
  • Przedmowa do: E. Frelkowa: Praca młodzieży w przemyśle drukarskim w Polsce, Warszawa 1929.
  • Czynnik ludzki w produkcji. Pięć lat na froncie gospodarczym, Warszawa 1931.
  • Praca kobiet w przemyśle współczesnym, Przedmowa L. Krzywicki. Warszawa 1932.
  • Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. Życie gospodarcze i ekonomika społeczna, Lwów 1933.
  • Życie bezrobotnych. Badania ankietowe, [Współautor: S. Pruss], Warszawa 1933.
  • Odpłatność pracy jako jedyna racjonalna podstawa zatrudnienia młodzieży, Warszawa 1934.
  • Prawda o stosunkach pracy, Lwów 1934.

Twórczość literacka

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T.1. Warszawa: 1987, s. 103-104.
  2. Nowa Gazeta Praska. www.ngp.pl. [dostęp 2015-09-21].
  3. a b Rafał Łętocha, Dla świata pracy i poprzez świat pracy [online], nowyobywatel.pl, 2019 [dostęp 2019-11-21] (pol.).
  4. Tomasz Kozłowski. Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014.. [dostęp 2019-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
  5. Lewicowo, Literatura proletariacka
  6. Jubileusz Mieczysława Jarosza. „Palestra”. Nr 6/7 (55), s. 3, 11, 1962. 
  7. Kronika. 50 lat pracy zawodowej adwokata Mieczysława Jarosza. „Palestra”. Nr 6/6 (54), s. 90, 1962. 
  8. Olga Gitkiewicz, Legendarna a nieznana, „Niezbędnik współczesny” („Polityka”) 1/2019, 2 kwietnia 2019 r.
  9. Władysław Minkiewicz; Wspomnienia (I) 1939–1954, Zeszyty Historyczne 80/1987. Instytut Literacki, s. 125
  10. Antoni Krahelski [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-01-05].
  11. "Mbret Laluś - Zogu" czyli Witkacego portret [online], Muzeum Historii Katowic [dostęp 2022-01-05] (pol.).
  12. M.P. z 1947 r. nr 34, poz. 286 „za działalność konspiracyjną w czasie okupacji na terenie całego Kraju”.
  13. Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. MON, 1988, s. 97.
  14. Tomasz Kozłowski, Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014 [dostęp 2015-09-21]
  15. Zakończenie kształcenia Słuchaczy XXXII Promocji Rudolf Weigl | KSAP [online], ksap.gov.pl [dostęp 2022-06-26].
  16. KRAHELSKA. KRAHELSKIE [online], Dowody na Istnienie [dostęp 2022-06-26] (pol.).
  17. Poznaliśmy nominacje do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy [online], instytutksiazki.pl, 27 kwietnia 2022 [dostęp 2022-06-26] (pol.).
  18. Prof. Karol Modzelewski i Halina Krahelska uhonorowani w MRPiPS - Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej [dostęp 2024-05-01] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]