Halina Krahelska
Imię i nazwisko urodzenia |
Helena Maria Śleszyńska |
---|---|
Data i miejsce urodzenia |
12 maja 1886 |
Data i miejsce śmierci |
19 kwietnia 1945 |
Miejsce spoczynku | |
Stanowisko |
zastępca Głównego Inspektora Pracy (1919–1921; 1927–1931) |
Partia |
Polska Partia Socjalistyczna – Frakcja Rewolucyjna, Partia Socjalistów-Rewolucjonistów, |
Rodzice |
Jan Sleszyński, Helena z Augustynowiczów |
Małżeństwo |
Józef Grabianka (1917–1918) |
Odznaczenia | |
Halina Krahelska, właśc. Helena Maria Krahelska ze Śleszyńskich, primo voto Grabiańczyna (ur. 12 maja 1886 w Odessie, zm. 19 kwietnia 1945 w obozie koncentracyjnym KL Ravensbrück[1]) – polska działaczka społeczna, socjolog, publicystka i pisarka. Tworzyła używając pseudonimów Agata, Sabina, Zofia.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Córka Jana Śleszyńskiego, profesora matematyki Uniwersytetu Noworosyjskiego w Odessie i Heleny z Augustynowiczów. Ukończyła gimnazjum w Odessie. Od 1908 w Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcji Rewolucyjnej[2], od 1912 w rosyjskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów. W latach 1912–1917 na zesłaniu – najpierw w Kiszyniowie, w 1913 w Kijowie, a od listopada 1914 we wschodniej Syberii, w okolicach Kańska. Po rewolucji lutowej i obaleniu caratu powróciła z zesłania poprzez Smoleńsk do Odessy. W 1918 członek Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) w Odessie. Po odzyskaniu niepodległości przyjechała w 1919 do Polski. W latach 1919–1921 i 1927–1931 była zastępcą Głównego Inspektora Pracy, zajmując się głównie systemem ochrony pracy i opieki społecznej - zwłaszcza zaś ochroną macierzyństwa i zdrowia kobiet pracujących i pracowników młodocianych. W latach 1921–1925 na urlopie wychowawczym[3]. W 1928 lub 1929 w ramach Stypendium Rockefellera odbyła podróż przez Szwajcarię, Francję, Austrię i Niemcy, badając systemy pracy i opieki społecznej w Europie Zachodniej. Brała udział w wielu społecznych akcjach politycznych lewicy. Od 1931 była ekspertem do spraw pracy, reprezentując Polskę w Międzynarodowym Biurze Pracy w Genewie.
Działaczka Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Stowarzyszenia Wolnomyślicieli Polskich i Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom.
Publikowała zarówno wiersze i beletrystykę, jak i opracowania naukowo-społeczne. W 1932 ukazała się jej książka Praca kobiet w przemyśle włókienniczym wydana nakładem Instytutu Gospodarstwa Społecznego. W tym czasie przeprowadziła wstępną selekcję rękopisów nadesłanych do Instytutu na konkurs zatytułowany „Pamiętniki bezrobotnych”. W komisji konkursowej zasiedli, m.in. Tadeusz Boy-Żeleński i Bronisław Ziemięcki. Na temat finalnej publikacji pokonkursowej w prasie ukazało się ponad 200 recenzji, w tym 21 w zagranicznych. W 1933 we Lwowie wydano kolejną publikację Krahelskiej pt. Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. W swojej dalszej pracy Krahelska razem z dwoma pisarzami: Leonem Kruczkowskim i Andrzejem Strugiem podjęła się oceny bardzo obszernego materiału nadesłanego w konkursie na „Pamiętniki chłopów”, którego organizatorem był Instytut Gospodarstwa Społecznego[4]. Z obu publikacji powstałych w efekcie tych konkursów pamiętnikarskich do dziś obszernie korzystają badacze i badaczki historii społecznej Polski.
Od 1933 związana była z grupą literacką „Przedmieście”[5]. Została oskarżona o zniesławienie władz i policji w swojej powieści pt. Strajk polski z 1937, po czym uniewinniona (jej obrońcą był Mieczysław Jarosz)[6][7]. W 1937 była współzałożycielką Klubu Demokratycznego w Warszawie.
Po agresji III Rzeszy na Polskę we wrześniu 1939 była w czasie obrony Warszawy komendantką Obrony Przeciwlotniczej na Mokotowie, gdzie koordynowała gaszenie pożarów, ratowanie ludzi i organizację posiłków[3]. Pracowała też w Wojskowym Biurze Historycznym i Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ-AK. W 1941 uległa ciężkiemu wypadkowi, potrącona przez niemiecki samochód wojskowy straciła nogę. Niosła wtedy ważne meldunki i mimo cierpienia udało jej się przekazać je w odpowiednie ręce unikając dekonspiracji. W uznaniu tego czynu odznaczono ją Krzyżem Walecznych. Autorka broszury Oświęcim – pamiętnik więźnia (później okazało się, że pamiętniki powstały w znaczącej części na podstawie relacji Władysława Bartoszewskiego[8]). W lipcu 1944 została wydana „…przez «nieznanych sprawców» w ręce Gestapo…”[9], a następnie uwięziona w obozie koncentracyjnym w Ravensbrück, gdzie zginęła lub zmarła prawdopodobnie 19 kwietnia 1945. Przed śmiercią napisała Tezy do działalności inspekcji pracy w odrodzonej Polsce.
Na nowym cmentarzu na Służewie przy ul. Wałbrzyskiej znajduje się jej grób symboliczny (grób rodzinny).
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Latem 1917, w Smoleńsku, podczas powrotu z Syberii, zawarła związek małżeński ze swoim wieloletnim partnerem Józefem Grabianką. Rok później Grabianka zmarł na gruźlicę. 22 maja 1920 wyszła za Antoniego Krahelskiego (1892–1948)[10], urzędnika ministerialnego. Mieli trójkę dzieci: bliźnięta Halinę i Mariana (ur. 1920) oraz Lecha (ur. 1923)[11].
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Order Krzyża Grunwaldu III klasy (pośmiertnie, 11 lipca 1946)[12][13]
- Krzyż Walecznych
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]Główny Inspektor Pracy ustanowił w 1989 nagrodę imienia Haliny Krahelskiej przyznawaną za „wybitne osiągnięcia w dziedzinie prewencji zagrożeń zawodowych, nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, wynalazczości, projektowania i wdrażania bezpiecznych technik i technologii w zakresie ochrony pracy, a także popularyzacji prawa pracy i ochrony zdrowia oraz bezpieczeństwa pracy[14]”.
Patronka XXXIII promocji Krajowej Szkoły Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego[15].
W 2021 r. wydany został reportaż Krahelska, Krahelskie autorstwa Olgi Gitkieiwcz[16], który otrzymał nominację do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy w kategorii książka o tematyce warszawskiej[17].
W 2024 r. jednej z sal w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej nadano imię Haliny Krahelskiej[18].
Opracowania naukowe i społeczne
[edytuj | edytuj kod]- Łódzki przemysł włókienniczy wobec ustawodawstwa pracy, Przedmowa: L. Krzywicki, Warszawa 1927.
- Ochrona macierzyństwa robotnicy w przedsiębiorstwach państwowych polskich, Warszawa 1928.
- Ochrona pracy w Polsce. Stan obecny i drogi dalszego rozwoju, [Współautor: W. Landau], Warszawa 1928.
- Praca dzieci i młodocianych w Polsce, Warszawa 1928.
- Praca młodzieży a zadania służby społecznej, Warszawa 1930.
- Przedmowa do: E. Frelkowa: Praca młodzieży w przemyśle drukarskim w Polsce, Warszawa 1929.
- Czynnik ludzki w produkcji. Pięć lat na froncie gospodarczym, Warszawa 1931.
- Praca kobiet w przemyśle współczesnym, Przedmowa L. Krzywicki. Warszawa 1932.
- Przeobrażenia w rodzinie współczesnej i w roli kobiety. Życie gospodarcze i ekonomika społeczna, Lwów 1933.
- Życie bezrobotnych. Badania ankietowe, [Współautor: S. Pruss], Warszawa 1933.
- Odpłatność pracy jako jedyna racjonalna podstawa zatrudnienia młodzieży, Warszawa 1934.
- Prawda o stosunkach pracy, Lwów 1934.
Twórczość literacka
[edytuj | edytuj kod]- Pochodnia, Warszawa 1920.
- Przedmowa do: Przedmieście, Warszawa 1934.
- Wspomnienia rewolucjonistki, Warszawa 1934.
- Ze wspomnień inspektora pracy, [Współautorzy: M. Kirstowa, S.Wolski], T. 1–2, Warszawa 1936.
- Polski strajk, Warszawa 1936 lub 1937.
- Zdrada Heńka Kubisza, Warszawa 1938.
- Oświęcim, pamiętnik więźnia 1942.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1945 T.1. Warszawa: 1987, s. 103-104.
- ↑ Nowa Gazeta Praska. www.ngp.pl. [dostęp 2015-09-21].
- ↑ a b Rafał Łętocha, Dla świata pracy i poprzez świat pracy [online], nowyobywatel.pl, 2019 [dostęp 2019-11-21] (pol.).
- ↑ Tomasz Kozłowski. Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014.. [dostęp 2019-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
- ↑ Lewicowo, Literatura proletariacka
- ↑ Jubileusz Mieczysława Jarosza. „Palestra”. Nr 6/7 (55), s. 3, 11, 1962.
- ↑ Kronika. 50 lat pracy zawodowej adwokata Mieczysława Jarosza. „Palestra”. Nr 6/6 (54), s. 90, 1962.
- ↑ Olga Gitkiewicz, Legendarna a nieznana, „Niezbędnik współczesny” („Polityka”) 1/2019, 2 kwietnia 2019 r.
- ↑ Władysław Minkiewicz; Wspomnienia (I) 1939–1954, Zeszyty Historyczne 80/1987. Instytut Literacki, s. 125
- ↑ Antoni Krahelski [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-01-05] .
- ↑ "Mbret Laluś - Zogu" czyli Witkacego portret [online], Muzeum Historii Katowic [dostęp 2022-01-05] (pol.).
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 34, poz. 286 „za działalność konspiracyjną w czasie okupacji na terenie całego Kraju”.
- ↑ Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. MON, 1988, s. 97.
- ↑ Tomasz Kozłowski, Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014 [dostęp 2015-09-21]
- ↑ Zakończenie kształcenia Słuchaczy XXXII Promocji Rudolf Weigl | KSAP [online], ksap.gov.pl [dostęp 2022-06-26] .
- ↑ KRAHELSKA. KRAHELSKIE [online], Dowody na Istnienie [dostęp 2022-06-26] (pol.).
- ↑ Poznaliśmy nominacje do Nagrody Literackiej m.st. Warszawy [online], instytutksiazki.pl, 27 kwietnia 2022 [dostęp 2022-06-26] (pol.).
- ↑ Prof. Karol Modzelewski i Halina Krahelska uhonorowani w MRPiPS - Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej - Portal Gov.pl [online], Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej [dostęp 2024-05-01] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 157. [dostęp 2021-08-04].
- Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945 T.1. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1987, s. 103–104. ISBN 83-211-0758-3.
- Nowa Gazeta Praska, Patroni naszych ulic Helena (Halina) Maria Krahelska (1886–1945)
- Urząd Dzielnicy Warszawa Targówek, kalendarz 2010 s. 44. targowek.waw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)].
- Tomasz Kozłowski. Inspektor pracy. Halina Krahelska, Warszawa 2014.. pip.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
- Olga Gitkiewicz, Legendarna a nieznana, „Niezbędnik współczesny” (Polityka) 1/2019, 2 kwietnia 2019 r.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Członkowie Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK
- Członkowie Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej ZWZ
- Członkowie Klubów Demokratycznych (1937–1939)
- Członkowie Polskiej Partii Socjalistycznej – Frakcja Rewolucyjna
- Działacze społeczni i kulturalni związani z Warszawą
- Ludzie urodzeni w Odessie
- Obrońcy Warszawy (1939)
- Odznaczeni Krzyżem Walecznych
- Odznaczeni Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy
- Ofiary KL Ravensbrück
- Pisarze związani z Odessą
- Pochowani na nowym cmentarzu na Służewie w Warszawie
- Polacy w rewolucji październikowej
- Politycy Stronnictwa Demokratycznego
- Polscy autorzy pamiętników i dzienników
- Polscy socjolodzy
- Polscy zesłańcy na wschodni Sybir
- Polskie ofiary niemieckich obozów koncentracyjnych
- Urodzeni w 1886
- Urzędnicy administracji stosunków pracy II Rzeczypospolitej
- Zastępcy Głównego Inspektora Pracy
- Zmarli w 1945