Józef Grekowicz
| Pełne imię i nazwisko |
Józef Adam Grekowicz |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Małżeństwo |
Kamila z domu Wasylewska |
| Odznaczenia | |
| |
Józef Adam Junosza Grekowicz[1] ps. „Gronostajski” (ur. 13 lipca 1834 w Michalewie koło Mińska, zm. 26 lipca 1912 we Lwowie) – polski pułkownik, dowódca oddziału swojego imienia w powstaniu styczniowym, naczelnik wojenny województwa kaliskiego[2], naczelnik sił zbrojnych województwa krakowskiego.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Urodził się w 1834 w Michalewie[3]. Ukończył Akademię Wojskową w Petersburgu. Był porucznikiem instruktorem pułku Witebskiego[3]. Doszedł do stopnia kapitana w wojsku rosyjskim. W Kaliszu wziął udział w spisku w wojsku carskim, brał udział w przygotowaniach powstania.
18 stycznia 1863 mianowany przez Rząd Narodowy pułkownikiem. Początkowo był naczelnikiem sił zbrojnych województwa kaliskiego[3][4]. W nocy z 23/24 stycznia na czele oddziału uderzył na załogę rosyjską w Radomsku. Odparty połączył się z Apolinarym Kurowskim[4]. 17 lutego wziął udział w bitwie pod Miechowem, gdzie odniósł rany ręki[3][4]. Ranny przeszedł do Krakowa, ale uniknął internowania przez Austriaków. Organizował oddziały na ziemi krakowskiej i lubelskiej[4]. Jako naczelnik sił zbrojnych województwa krakowskiego organizował nowe formacje[3]. Na czele oddziału 230 piechoty i 32 jazdy wkroczył do Królestwa i 5 kwietnia 1863 roku stoczył zwycięską bitwę pod Szklarami[3]. Walczył też pod Żółkiewką[3]. Później wycofał się do Galicji. Postawiony przed sądem wojennym w Krakowie za niewykorzystanie zwycięstwa. 4 maja 1863 roku wziął udział w bitwie pod Igołomią, w lubelskiem stworzył oddział i 24 sierpnia stoczył przegraną bitwę pod Fajsławicami[4]. Po niej przeszedł do Galicji[4]. Tam został organizatorem sił zbrojnych obwodu sanockiego i samborskiego. Od 15 lutego 1864 do około 27 lutego 1864 chronił się w domu Celiny i Kajetana Dominikowskich w Orelcu, skąd następnie wobec zagrożenia rewizją przez tego ostatniego został przewieziony w inne bezpieczne miejsce[5]. W odpowiedzi na ogłoszony przez władze austriackie stan oblężenia w Galicji płk Grekowicz 4 marca 1864 ogłosił stan oblężenia od siebie („contre coup rozkazowi rządowemu”), wzywając mieszkańców do posłuszeństwa władzom powstańczym[6].
Po upadku powstania wyemigrował do Turcji, Szwajcarii i Francji. W Paryżu skończył studia inżynierskie. Wyjechał do Turcji, gdzie pracował w biurze budowy kolei. W 1877 przybył w imieniu koła spiskowego do Stambułu z projektem wywołania dywersyjnego powstania górali kaukaskich na tyłach wojsk rosyjskich. Pomagał także w próbach polsko-węgierskiej dywersji na Bałkanach.
W latach 1881–1882 z ramienia paryskiej Compagnie Transatlantique budował linię kolejową na San Domingo, później pracował w kolejnictwie na Martynice, budował linię kolejową w Bułgarii. Od 1886 przez 21 lat pełnił funkcję inżyniera Wydziału Powiatowego w Buczaczu[7][8][3].
Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie w honorowym miejscu na tzw. "górce powstańców styczniowych" w rzędzie X (w rzędzie tym spoczywają także m.in. Ignacy Żegota Grzybiński i Władysław Kozłowski).
Zmarli powstańcy 1863 roku zostali odznaczeni przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego 21 stycznia 1933 roku Krzyżem Niepodległości z Mieczami[9].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był żonaty z Kamilą z domu Wasylewską, z którą miał córki: Marię (dziennikarka, artystka malarka, żona Artura Hausnera, zm. 1939), Michalinę (także po mężu Hausner) i Zofię (po mężu Bętkowska)[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Z żałobnej karty. „Kurjer Lwowski”. Nr 344, s. 3, 30 lipca 1912.
- ↑ Organizacja władz powstańczych w roku 1863 [Spis obejmuje Komitet Centralny oraz naczelników wojennych i cywilnych powiatów z województw: mazowieckiego, podlaskiego, lubelskiego, sandomierskiego, krakowskiego, kaliskiego, płockiego, augustowskiego, wileńskiego, kowieńskiego, grodzieńskiego, mińskiego, mohylewskiego, witebskiego, kijowskiego, wołyńskiego, podolskiego oraz z Galicji, Wielkopolski i Prus Zachodnich. AGAD, nr zespołu 245, s. 8.
- ↑ a b c d e f g h Nieco szczegółów biograficznych dotyczących uczestników organizacyi i partyzantki r. 1863/64. W: Józef Białynia Chołodecki: Księga pamiątkowa opracowana staraniem Komitetu Obywatelskiego w czterdziestą rocznicę powstania r. 1863/1864. Lwów: 1904, s. 224.
- ↑ a b c d e f Marian Terlecki. Śladami 1863 r. na Podkarpaciu. „Widnokrąg”. Nr 10, s. 1, 10 marca 1963.
- ↑ Celina Dominikowska: X. Indagacye. Zasługi żydów. Anegdota o ks. Adamie Sapieże. W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 121.
- ↑ Celina Dominikowska: XI. Okólnik Grekowicza. W: Jakub Gordon: Obrazki galicyjskie. Sanok: Drukarnia Karola Pollaka, 1869, s. 139-141.
- ↑ Reychman, s. 573.
- ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na rok 1887. Lwów: drukarnia Władysława Łozińskiego, 1887, s. 217.
- ↑ Zarządzenie o nadaniu Krzyża Niepodległości z mieczami poległym i zmarłym Powstańcom 1863 r. (M.P. z 1933 r. nr 24, poz. 32).
- ↑ Śp. red. Maria z Grekowiczów Hausnerowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, Nr 67 z 23 marca 1939.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Reychman: Grekowicz Józef Adam. W: Polski Słownik Biograficzny. T. VIII. 1959–1960, s. 573–574.
- Członkowie władz powstania styczniowego w województwie kaliskim
- Członkowie władz powstania styczniowego w województwie krakowskim
- Członkowie władz powstania styczniowego w zaborze austriackim
- Dowódcy oddziałów powstania styczniowego
- Działacze polistopadowych organizacji rewolucyjnych i niepodległościowych
- Junoszowie
- Ludzie związani z Buczaczem
- Odznaczeni Krzyżem Niepodległości z Mieczami
- Organizatorzy w powstaniu styczniowym
- Polacy – oficerowie Imperium Rosyjskiego
- Polscy inżynierowie
- Pochowani na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie
- Pułkownicy powstania styczniowego
- Urodzeni w 1834
- Wojewódzcy naczelnicy wojenni powstania styczniowego
- Wojskowi związani z Sanokiem
- Zmarli w 1912