Kolej wilanowska
| Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rozstaw szyn |
1891-1936: 800 mm, | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Stacja początkowa Warszawa Belweder w latach 50. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok otwarcia |
1891 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok zawieszenia ruchu |
1971 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kolej wilanowska[1], zwyczajowo kolejka wilanowska[2] – nieistniejąca kolej wąskotorowa łącząca warszawski Mokotów z Wilanowem.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Kolej wilanowską uruchomiono na początku lat 90. XIX w. jako kolej konną, o nazwie Kolej Konna Wilanowska[3]. Jej powstanie miało związek z coraz popularniejszym w tamtym czasie wśród mieszkańców dużych miast spędzaniem wolnego czasu w podmiejskich miejscowościach letniskowych. W chwili otwarcia 16 maja 1891 roku trasa jej biegła od Rogatek Belwederskich do Czerniakowa[3]. 1 maja 1892 roku przedłużono ją do Wilanowa, w lipcu 1895 roku do Klarysewa, a w następnym roku do Piaseczna[3][a]. W 1894 roku zbudowano odcinek między Rogatką Belwederską a Mokotowską (Plac Unii Lubelskiej, wówczas Keksholmski), a w 1900 roku połączono go dalej z dworcem towarowym Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, dla uruchomienia na kolei ruchu towarowego[3]. Już w 1896 r. konie zastąpiono lokomotywami[4]. Kolej prowadziło Towarzystwo Akcyjne Drogi Żelaznej Wąskotorowej Wilanowskiej[3]. W celu ułatwienia wjazdu na skarpę wiślaną na fragmencie linii z ulicy Belwederskiej na Plac Keksholmski dla cięższych pociągów towarowych, wykorzystano kolej zębatą z zębatką Abta i jednym parowozem firmy SLM Winterthur, co było jedynym wykorzystaniem tego mechanizmu na kolejach na ziemiach polskich pod polskim zarządem[5]. Parowóz zębaty eksploatowano od września 1902 roku prawdopodobnie do uszkodzenia w pożarze warsztatów przy Belwederze w 1912 roku (starsze publikacje podawały, że do wywiezienia go przez cofające się wojska rosyjskie w 1915 roku)[3][5].
W 1932 roku kolej wilanowską, grójecką i jabłonowską połączono pod wspólnym zarządem jako Warszawskie Koleje Dojazdowe[6]. Kolej wilanowska została wówczas włączona do Kolei Grójeckiej[7]. Pierwotnie rozstaw szyn wynosił 800 mm, w 1936 wymieniono na rozstaw 1000 mm[8]. Po 1935 roku zlikwidowano odcinek miejski kolei powyżej Belwederu[5]. W 1957 roku zamknięto ruch od stacji Belweder do stacji Wilanów[8]. Infrastruktura po linii kolejowej została zlikwidowana w roku 1971[8].
Pozostałością po linii są m.in. budynki dworców zaprojektowane przez Konstantego Jakimowicza w Wilanowie (Warszawa Wilanów) oraz w Klarysewie[9].
Kolej została upamiętniona na warszawskiej Sadybie, gdzie przy ul. Okrężnej znajduje się pomnik lokomotywy autorstwa Jarosława Urbańskiego[10].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Połączenia dla ruchu towarowego z Klarysewa do Piaseczna oraz do stacji towarowej Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej zbudowała założona w 1895 roku osobna spółka jednego z udziałowców Kolei Wilanowskiej – Droga Żelazna Grójecka H. Huss i A.J. Rodys (nie należy jej mylić ze spółką akcyjną kolei grójeckiej), która zbankrutowała w 1901 roku (Michał Jerczyński. Jeszcze o kolei Wilanowskiej. „Świat Kolei”. Nr 4/1998. s. 2.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bogdan Pokropiński: Kolej wilanowska. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2001. ISBN 83-206-1405-8.
- ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 61. ISBN 978-83-61253-51-8.
- ↑ a b c d e f Michał Jerczyński. Jeszcze o kolei Wilanowskiej. „Świat Kolei”. Nr 4/1998, s. 2. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Dawna stacja w Wilanowie zabytkiem. To jedna z ostatnich pozostałości kolei wilanowskiej.
- ↑ a b c Michał Jerczyński. Koleje zębate (2). „Świat Kolei”. Nr 2/1997, s. 23. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Bogdan Pokropiński. Parowóz Tyb6-3406. „Świat Kolei”. Nr 1/2012, s. 36. Łódź: EMI-Press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Rafał Jabłoński: Wilanowskie lokomotywki jak zabaweczki. Życie Warszawy, 2009-03-26. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ a b c Agnieszka Marianowicz-Szczygieł: Kolejka wilanowska i grójecka – echa komunikacyjnej przeszłości Ursynowa. haloursynow.pl, 2018-06-03. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ Jerzy S. Majewski: Kolejka wilanowska. warszawa.wyborcza.pl, 2003-11-13. [dostęp 2018-12-30].
- ↑ Jolanta Głodowska: Warszawa. Ciuchcia nie ruszy z Okrężnej. krajoznawcy.info.pl, 2010-02-24. [dostęp 2018-12-30].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Włodzimierz Winek: Z kieliszkiem szampana po cegłę. transport-publiczny.pl, 2021-07-24. [dostęp 2021-07-25].
- Wilanowski Park Kulturowy – kolejka wilanowska. zabytki.um.warszawa.pl, 2021-02-02. [dostęp 2021-02-03].
- Dawna stacja Kolei Wilanowskiej została wpisana do rejestru zabytków. mwkz.pl, 29 kwietnia 2021. [dostęp 2021-05-04].
- Kolej wilanowska. trasbus.com. [dostęp 2018-12-30].
- Kolej wilanowska w Ogólnopolskiej Bazie Kolejowej – bazakolejowa.pl