Metropolia gnieźnieńska

Metropolia gnieźnieńska
*Metropoli Gnesnensis*
	; Bazylika Prymasowska; (główna świątynia metropolii)
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Siedziba	Gniezno
Data powołania	1000
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Metropolita	abp Wojciech Polak
Sufragan	Krzysztof Wętkowski; Krzysztof Włodarczyk
	Dane statystyczne
Liczba diecezji	3
Liczba dekanatów	81
	Położenie na mapie Gniezna Gniezno
	Położenie na mapie Polski Gniezno
	Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Gniezno
	Położenie na mapie powiatu gnieźnieńskiego Gniezno
	52°32′12,52″N 17°35′33,29″E/52,536811 17,592581
	Strona internetowa

Metropolia gnieźnieńska – jedna z 14 metropolii obrządku łacińskiego w polskim Kościele katolickim. Jest najstarsza w Polsce, gdyż została powołana w 1000 roku przez papieża Sylwestra II.

Historia

Metropolia gnieźnieńska jest pierwszą w Polsce. Powołana została w 1000 roku w trakcie zjazdu gnieźnieńskiego, kiedy to cesarz Otton III odbył pielgrzymkę do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie. W jej skład weszły:

Lata 1000–1386

Około 1007–1015 upadła diecezja kołobrzeska. Na jej miejsce powołano diecezję kruszwicką, którą zastąpiła diecezja kujawska ze stolicą we Włocławku. Ponadto powstały diecezja płocka (1075), lubuska (ok. 1124) i kamieńska (1140). W latach 1243–1246 metropolii podlegała diecezja chełmińska, która następnie weszła do metropolii ryskiej.

Około roku 1031 upadła diecezja wrocławska w wyniku reakcji pogańskiej (1031/1032) i najazdu czeskiego księcia Brzetysława I (1038). Na synodzie w Moguncji w październiku 1049 papież Leon IX zgodził się na reaktywowanie diecezji na Śląsku, prawdopodobnie podporządkowując ją metropolii magdeburskiej. W roku 1051 Kazimierz Odnowiciel restytuował diecezję śląską najprawdopodobniej w Ryczynie. Jej siedzibę przeniesiono z powrotem do Wrocławia w roku 1075^[1].

Po napadzie księcia Brzetysława I na Gniezno w roku 1039 upadła metropolia gnieźnieńska. Najprawdopodobniej w roku 1075 król Polski Bolesław Śmiały przywrócił metropolię oraz reorganizował Kościół polski^[2].

archidiecezja gnieźnieńska
diecezja krakowska
diecezja wrocławska (od 1000 do ok. 1031, restytuowana w 1051)
diecezja płocka (od 1075)
diecezja kruszwicka (ok. 1015 do przełomu XI i XII w.)
diecezja kujawska (od ok. 1123)
diecezja chełmińska (1243–1246)
diecezja kamieńska (po 1373 podległa bezpośrednio papieżowi)
diecezja lubuska

Lata 1386–1569

Po unii polsko-litewskiej w skład metropolii weszły nowe diecezje z Wielkiego Księstwa Litewskiego: wileńska (1388) i żmudzka (1421). W 1566 sekularyzowano diecezję lubuską, w tym samym roku metropolii podporządkowano diecezję chełmińską. Od XVI w. pod metropolię podlegała też diecezja łucka (wcześniej pod metropolię lwowską). Skład metropolii od 1569:

Lata 1569–1772

Od 1621 metropolii podlegała powołana w 1583 diecezja inflancka. W 1618 powstała diecezja smoleńska. Skład metropolii do 1772:

Lata 1772–1815

W wyniku rozbiorów Polski i zmian terytorialnych zanikły diecezje smoleńska i inflancka. Diecezje łucka, wileńska, żmudzka weszły w skład metropolii mohylewskiej, a krakowska przejściowo w skład metropolii lwowskiej. Skład metropolii od 1815:

Lata 1815–1918

W 1821 zawiązano unię personalną aeque principaliter archidiecezji gnieźnieńskiej i poznańskiej. W tym samym roku diecezja wrocławska została podporządkowana Stolicy Apostolskiej. Diecezje płocka i kujawska (od 1818 kujawsko-kaliska) znalazły się w Królestwie Polskim w metropolii warszawskiej. Skład metropolii od 1821:

Lata 1918–1945

Po zmianach granicznych i podpisaniu konkordatu w 1925 metropolii gnieźnieńskiej podporządkowano diecezję włocławską. metropolie gnieźnieńska i poznańska w unii personalnej aeque principaliter

Lata 1945–1972

W 1946 rozwiązano unię personalną metropolii gnieźnieńskiej i poznańskiej zawiązując unię in persona episcopi archidiecezji gnieźnieńskiej i warszawskiej , tworząc w ten sposób metropolię w składzie:

Lata 1972–1992

Po zmianach terytorialnych i powołaniu nowych diecezji na Ziemiach Zachodnich w skład metropolii weszły diecezje: gdańska, szczecińsko-kamieńska, koszalińsko-kołobrzeska. Skład metropolii:

Od roku 1992

Bullą papieską Totus Tuus Poloniae populus rozwiązano unię personalną i utworzono metropolię gnieźnieńską w składzie:

Diecezje wchodzące w skład metropolii

Biskupi metropolii

Biskupi diecezjalni

Metropolita prymas: ks. abp Wojciech Polak (Gniezno)
Sufragan: ks. bp Krzysztof Wętkowski (Włocławek)
Sufragan: ks. bp Krzysztof Włodarczyk (Bydgoszcz)

Biskup pomocniczy

bp Radosław Orchowicz (Gniezno)

Biskupi seniorzy

abp Józef Kowalczyk (prymas senior) (Gniezno)
abp Henryk Muszyński (prymas senior) (Gniezno)
bp Wiesław Mering (Włocławek)
bp Stanisław Gębicki (Włocławek)
bp Jan Tyrawa (Bydgoszcz)

Biskup rezydent

abp Jan Paweł Lenga (Licheń Stary)

Główne świątynie metropolii

Bazylika prymasowska w Gnieźnie

Bazylika katedralna we Włocławku

Katedra w Bydgoszczy

Zobacz też

Przypisy

↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.
↑ Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 56, 1994.

Bibliografia

Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, Warszawa 2000.

[1] Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 44, 45, 1994.

[2] Tomasz Jurek. Ryczyn biskupi. Studium z dziejów Kościoła polskiego w XI wieku. „Roczniki historyczne”. LX, s. 56, 1994.

[1]

[2]

rzymskokatolickie	białostocka częstochowska gdańska gnieźnieńska katowicka krakowska lubelska łódzka poznańska przemyska szczecińsko-kamieńska warmińska warszawska wrocławska
greckokatolickie	przemysko-warszawska