Płatkonóg płaskodzioby

Płatkonóg płaskodzioby
	Phalaropus fulicarius
	(Linnaeus, 1758)
	; Szata godowa
	; Szata spoczynkowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Rodzina	bekasowate
Podrodzina	brodźce
Plemię	Phalaropodini
Rodzaj	Phalaropus
Gatunek	płatkonóg płaskodzioby
Synonimy
	Phalaropus fulicaria (Linnaeus, 1758); Tringa Fulicaria Linnaeus, 1758; Phalaropus platyrhynchus Pennant, 1776; Tringa glacialis J.F. Gmelin, 1789; Phalaropus rufus Bechstein, 1809; Phalaropus griseus T. Forster, 1817; Phalaropus rufescens Blasius & Keyserling, 1840; Phalaropus fulicarius jourdaini Iredale, 1921;
	Phalaropus fulicaria (Linnaeus, 1758); Tringa Fulicaria Linnaeus, 1758; Phalaropus platyrhynchus Pennant, 1776; Tringa glacialis J.F. Gmelin, 1789; Phalaropus rufus Bechstein, 1809; Phalaropus griseus T. Forster, 1817; Phalaropus rufescens Blasius & Keyserling, 1840; Phalaropus fulicarius jourdaini Iredale, 1921;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Płatkonóg płaskodzioby^[5] (Phalaropus fulicarius) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Nie jest zagrożony wyginięciem.

Występowanie

Płatkonóg płaskodzioby zamieszkuje północną Syberię, Alaskę i północną Kanadę, Islandię, Grenlandię oraz Svalbard i Nową Ziemię. Zimuje na otwartym morzu u wybrzeży Ameryki Południowej oraz zachodniej i południowo-zachodniej Afryki^[2], w Ameryce nielicznie także dalej na północ – aż po Kalifornię oraz na środkowo-zachodnim Atlantyku po Karolinę Północną^[6]. Czasem zostaje spychany przez sztormy na lądy Zachodniej i Środkowej Europy.

Do Polski zalatuje sporadycznie – do 2021 roku odnotowano 132 stwierdzenia, łącznie zaobserwowano 137 osobników^[7].

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku Karol Linneusz w 10. edycji Systema Naturae, uznawanej za początek nomenklatury zoologicznej. Autor nadał gatunkowi nazwę Tringa Fulicaria. Jako miejsce występowania wskazał Amerykę^[3]^[8]; później miejsce typowe ograniczono do Zatoki Hudsona – taką lokalizację podał George Edwards w cytowanej przez Linneusza publikacji z 1750 roku^[3]^[9]. Obecnie płatkonóg płaskodzioby umieszczany jest w rodzaju Phalaropus^[5]^[10]. Nie wyróżnia się podgatunków^[2]^[10].

Morfologia

Wygląd: Samica nieco większa i bardziej jaskrawo ubarwiona niż samiec. W szacie godowej wierzch głowy, potylica, czoło i gardziel czarne, boki głowy (policzki) białe – otaczające oczy, wierzch ciała pokryty ciemnobrązowymi piórami o płowych brzegach. Reszta ciała rdzawokasztanowata. Dziób mocny, na końcu spłaszczony, żółty o czarnym końcu. Nogi zielonoszare. Samce na głowie mają mniej wyraźny wzór, a na piersi i brzuchu są białe plamy. W upierzeniu spoczynkowym jesienią obie płci ubarwione jednakowo. Wierzch popielatoszary, spód biały. Potylica i pas przechodzący przez oko ciemne. Osobniki młodociane mają wierzch ciała pokryty ciemnymi piórami o rdzawych brzegach. Spód ciała biały.

W locie widać szeroki biały pasek skrzydłowy. Gdy pływa, podobny jest do mewy, ale znacznie mniejszy. W porównaniu z płatkonogiem szydłodziobym jest nieco większy i mocniej zbudowany. Dziób ma grubszy i latem staje się on żółty z czarnym końcem, podczas gdy u jego krewniaka jest cały czarny.

Wymiary średnie: długość ciała ok. 20–23 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 35–40 cm
masa ciała ok. 35–70 g

Ekologia i zachowanie

Biotop: Brzegi jezior i wilgotne partie tundry. Zimuje na otwartym morzu u wybrzeży, wzdłuż których wędruje.
Toki: Dominującą rolę w tokach odgrywa samica. To ona ubiega się o względy samca.
Gniazdo: Na ziemi, przy brzegu. Zakładają go oboje partnerzy, ale wyścieła je samiec.

Okres lęgowy: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg (choć zdarzają się przypadki poliandrii), składając w czerwcu–lipcu 3–6 (zwykle 4) jaj. Są one wysiadywane przez okres 18–20 dni przez samca (jednak w przypadku monogamii samica może mu pomagać). Pisklętami, które opuszczają gniazdo tuż po wykluciu, opiekuje się wyłącznie samiec aż do usamodzielnienia w wieku 18 dni. Ze względu na małą rolę samicy w tym okresie, stara się ona wtedy założyć lęg z innym samcem. W ten sposób zwiększa swój sukces rozrodczy. Z kolei gdy drugim lęgiem zajmuje się drugi partner, samica w lipcu odlatuje z lęgowisk.
Pożywienie: Bezkręgowce morskie i małe ryby uzupełniane pokarmem roślinnym. Poza okresem lęgowym ptaki te żerują na morzu.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje płatkonoga płaskodziobego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 1,35–2,98 milionów osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany^[4].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[11].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ ^a ^b Phalaropus fulicarius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Red Phalarope (Phalaropus fulicaria). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D. Lepage: Red Phalarope Phalaropus fulicarius. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-18]. (ang.).
↑ ^a ^b Phalaropus fulicarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 - brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-19].
↑ N. Bouglouan: Red Phalarope. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-04-19]. (ang.).
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
↑ K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 148–149 (łac.).
↑ G.G. Edwards G.G., A Natural History Of Uncommon Birds : And Of Some Other Rare and Undescribed Animals..., t. 3, Londyn 1750, ilustr. 142, s. 142 (ang.).
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-19]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Phalaropus fulicarius, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[ibc-2] Red Phalarope (Phalaropus fulicaria). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]. (ang.).

[avibase-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h D. Lepage: Red Phalarope Phalaropus fulicarius. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-18]. (ang.).

[iucn-4] Phalaropus fulicarius, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 - brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-19].

[oiseaux-6] N. Bouglouan: Red Phalarope. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-04-19]. (ang.).

[kf2021-7] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.

[oryg-8] K.K. Linneusz K.K., Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis, wyd. 10, t. 1, Holmiae 1758, s. 148–149 (łac.).

[edwards-9] G.G. Edwards G.G., A Natural History Of Uncommon Birds : And Of Some Other Rare and Undescribed Animals..., t. 3, Londyn 1750, ilustr. 142, s. 142 (ang.).

[ioc-10] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Sandpipers, snipes, Crab-plover, coursers. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-19]. (ang.).

[11] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]