Pieprznik jadalny
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
pieprznik jadalny |
| Nazwa systematyczna | |
| Cantharellus cibarius Fr. Syst. mycol. (Lundae) 1: 318 (1821) | |
Pieprznik jadalny (Cantharellus cibarius Fr.) – gatunek grzybów z rodziny kolczakowatych (Hydnaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
[edytuj | edytuj kod]Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cantharellus, Hydnaceae, Cantharellales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Ma ok. 50 synonimów naukowych[2].
Nazwę polską podał Józef Jundziłł w 1830 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako kurka, stroczek lisica, kurka żółta, lisiec, pieprzyk jadalny, lisica, kurek, pieprznik pospolity, lisiczka, pieprznik gąska, stągiewka jadalna[3].
Często jako oddzielny gatunek wymieniany jest pieprznik blady (Cantharellus pallens Pilát)[4][3], który jednak według Index Fungorum jest synonimem pieprznika jadalnego[2].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Pieprznik jadalny zaliczany jest do tzw. grzybów wielkoowocnikowych. Część podziemna plechy, grzybnia, jest najczęściej niewidoczna, natomiast owocniki z podstawkami wykształcającymi zarodniki wyrastają ponad warstwę mchów na dnie lasu[5].
Średnicy 1–12 cm. U młodych owocników guzikowaty, okrągłego kształtu, później wypukły z podwiniętym brzegiem, a u starszych okazów rozpostarty, lejkowaty i nieregularny. Barwy jasnożółtej do pomarańczowożółtej. Powierzchnia gładka, matowa[6].
W formie nieregularnie i widlasto rozgałęzionych, grubych listewek daleko zbiegających na trzon. Mają taką samą barwę jak kapelusz. Często połączone są anastomozami[6][5].
Wysokość 3–6 cm, średnica do 2,5 cm. Barwy kapelusza, często o jaśniejszym odcieniu. Podstawa zwężona, powyżej szerszy i łagodnie przechodzący w kapelusz. Pełny, twardy i często wygięty[6].
Barwy białej lub bladożółtej, o zwartej konsystencji, łamliwy, włóknisty w trzonie. Zapach owocowy, korzenny, nieco pieprzowy. Smak łagodny, kwaskowaty lub lekko ostry[6].
Białawy, żółtawy lub jasnoochrowożółty. Zarodniki o wymiarach 7–11 × 4–6,5 µm., bezbarwne, o elipsoidalnym kształcie, gładkie[5].
- Gatunki podobne
- Pieprznik ametystowy (Cantharellus amethysteus), którego kapelusz pokryty jest filcowatymi, fioletowymi łuseczkami (zwłaszcza u młodych egzemplarzy). Występuje głównie w górach pod bukami i jest rzadki[5].
- Pieprznik pomarańczowy (Cantharellus friesii). Jest intensywnie pomarańczowy i rośnie tylko w buczynach[4].
- Lisówka pomarańczowa (Hygrophoropsis aurantiaca), różniąca się przede wszystkim cienkimi i gęstymi blaszkami oraz ciemniejszą, pomarańczową barwą owocników[5].
Pomylenie pieprznika jadalnego z którymkolwiek z innych gatunków pieprzników z punktu widzenia grzybiarzy nie ma znaczenia, gdyż wszystkie one są jadalne[7][4]. Łatwo jednak pomylić go z lisówką pomarańczową, która według niektórych autorów jest niejadalna[5], według innych trująca[4].
Występowanie i siedlisko
[edytuj | edytuj kod]Gatunek kosmopolityczny. Poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach, a także na wielu wyspach[8]. W Polsce jest pospolity i należy do najczęściej występujących grzybów leśnych[7].
Naziemny grzyb mykoryzowy[3]. Rośnie w lasach liściastych i iglastych, często na piaszczystych, kwaśnych glebach. Często pod świerkami pośród mchów[9]. W niektórych rejonach Europy jednak zanika[10]. Coraz rzadszy, wskutek kwaśnych deszczów, jest np. w Niemczech. Długookresowe badania naukowe prowadzone w Holandii wykazały, że na jego liczebność nie wpływa zbieranie jego owocników przez grzybiarzy. Liczebność ta była taka sama na obszarach od dawna penetrowanych regularnie przez grzybiarzy, jak na kontrolnych, nieodwiedzanych przez nich siedliskach[11].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]- Kulinarne i handlowe
Gatunek mikoryzowy. Grzyb jadalny. Dotychczasowe próby uprawy tego gatunku zakończyły się niepowodzeniem[6]. Pieprznik jadalny dopuszczony jest w Unii Europejskiej do obrotu handlowego i eksportu, jego kod w systemie Nomenklatury Scalonej (CN) to 0709 59 10, a określony został jako towar wrażliwy (S)[12].
Pieprznik jadalny ceniony jest ze względu na aromat, smak oraz twardość i chrupkość owocników. Do spożycia zaleca się młode, zdrowe owocniki, które można przyrządzać na wiele sposobów[13]. Smażenie kurek powinno trwać krótko, ponieważ w innym wypadku mocno twardnieją[14]. Marynowane ustępują walorami smakowymi kilku innym popularnym gatunkom grzybów jadalnych, przy tym do przetworów tego rodzaju zaleca się stosować same kapelusze z krótko odciętym trzonem. Kurki duszone i konserwowane dobrze jest mieszać z grzybami zawierającymi duże ilości śluzów (podgrzybkami, opieńkami, maślakami). Ponieważ kurki po suszeniu nie mają atrakcyjnego wyglądu, wskazane jest dosuszenie ich do kruchości i zmielenie na mączkę grzybową. Mączka traci jednak szybciej aromat i szybko bywa atakowana przez molowate[13].
- Filatelistyka
Pierwszy raz pieprznik jadalny znalazł się na znaczku pocztowym wyemitowanym przez Pocztę Polską 8 maja 1959 roku. Ząbkowany znaczek w formie trójkątnej, o nominale 1 zł wydany został w serii Grzyby Polski. Wydrukowano 4 924 000 sztuk, techniką rotograwiury, na papierze niepowlekanym. Autorem projektu znaczka był grafik Czesław Borowczyk. Cała seria pozostawała w obiegu do 31 grudnia 1994 roku[15].
Kolejny znaczek z pieprznikiem jadalnym Poczta Polska wyemitowała 29 sierpnia 2014 r. w serii Grzyby w polskich lasach. Autorem projektu znaczka o nominale 1,75 zł była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 400 000 sztuk[16].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-21] (ang.).
- ↑ a b Species Fungorum [online] [dostęp 2013-11-12] (ang.).
- ↑ a b c Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 98, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 98, ISBN 978-83-245-9550-1.
- ↑ a b c d e f Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 218, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ a b c d e Ewald Gerhardt, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, s. 28, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ a b Albert Pilát, Otto Ušák, Mały atlas grzybów, Warszawa: PWRiL, 1977, s. 80.
- ↑ Discover Life Maps [online] [dostęp 2016-01-10].
- ↑ Ewald Gerhardt, Przewodnik: Grzyby, Warszawa: Multico, Oficyna Wydawnicza, 2001, s. 178, ISBN 83-7073-084-1.
- ↑ Marcus Flück, Atlas grzybów – oznaczanie, zbiór, użytkowanie, Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Delta W-Z”, s. 354, ISBN 83-7175-337-3.
- ↑ Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 310, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Wniosek dotyczący Rozporządzenia Rady wprowadzającego plan ogólnych preferencji taryfowych [online].
- ↑ a b Robert Miernik, Przetwory z płodów leśnych, Warszawa: Wydawnictwo Spółdzielcze, 1989, s. 48–57, ISBN 83-209-0727-6.
- ↑ Elżbieta Wieteska (red.), Kuchnia polska, Warszawa: Bertelsmann Media, 1997, s. 156, ISBN 83-7129-487-5.
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby Polski [online], www.kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak, Grzyby w polskich lasach [online], kzp.pl [dostęp 2023-05-23] (pol.).