Piotr Michałowski

Piotr Michałowski

Autoportret (po 1849)
Data i miejsce urodzenia	2 lipca 1800 Kraków
Data i miejsce śmierci	9 czerwca 1855 Krzysztoforzyce
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	romantyzm

Szarża w wąwozie Somosierra (około 1837), Muzeum Narodowe w Krakowie

Portret chłopa w kapeluszu (około 1846), Muzeum Narodowe w Warszawie

Koński targ Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń

Portret córki artysty Celiny na koniu (około 1853), Muzeum Narodowe w Warszawie

Krótkie uwagi Jerzego Sienkiewicza o malarstwie Piotra Michałowskiego, około 1980

Problem z odtwarzaniem tego pliku? Zobacz strony pomocy.

Tablica upamiętniająca Piotra Michałowskiego na pałacu Ministra Skarbu w Warszawie

Grób Piotra Michałowskiego na cmentarzu Rakowickim w Krakowie

Piotr Michałowski (ur. 2 lipca 1800 w Krakowie, zm. 9 czerwca 1855 w Krzysztoforzycach) – polski malarz, przedstawiciel romantyzmu, portrecista, animalista, batalista; organizator życia społecznego i gospodarczego, mąż stanu. Na pomniku nagrobnym widnieje data urodzenia 25 czerwca 1800 roku.

Życiorys

Piotr Michałowski był synem Józefa Michałowskiego. Odebrał staranne i wszechstronne wykształcenie; w wieku 14 lat zdał egzamin dojrzałości. Studiował nauki matematyczno-przyrodnicze, ekonomiczne i humanistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na uniwersytecie w Getyndze. W latach 1823–1830 zajmował się organizacją hutnictwa w Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu w Warszawie. W tym czasie często bywał w osadzie Tomaszów Mazowiecki, odwiedzając siostrę Antoninę z Michałowskich Ostrowską (1799–1871) i szwagra Antoniego Ostrowskiego, który w latach 1811–1812 pobudował tam dworek w stylu klasycystycznym (obecnie mieści się w nim Muzeum im. Antoniego hr. Ostrowskiego). Rysował kuźnie tomaszowskie, kowali przy pracy, fizjonomie mieszczan tomaszowskich. Malował też portrety Antoniego Ostrowskiego i członków jego rodziny. W Tomaszowie poznał Julię Olimpię Ostrowską (1807–1875), córkę hr. Antoniego Ostrowskiego z pierwszego małżeństwa, którą poślubił 1 lutego 1831 roku w Warszawie. Miał z nią siedmioro dzieci.

Po powstaniu listopadowym, podczas którego zajmował się nadzorem produkcji broni i amunicji, wyjechał do Paryża. Tam poznał malarstwo najlepszych mistrzów hiszpańskich, flamandzkich i holenderskich; m.in. Diego Velázqueza i Fransa Halsa. Fascynował się malarstwem Théodore’a Géricaulta. Znaczący wpływ wywarł też na niego Aleksander Orłowski. Po powrocie do Polski, w 1837, zamieszkał w Krzysztoforzycach. W latach 1848–1853 był prezesem Rady Administracyjnej Wielkiego Księstwa Krakowskiego. W roku 1848 ufundował Zakład Św. Józefa dla Osieroconych Chłopców w Krakowie, działający do roku 1950. W latach 1853–1854 był prezesem Towarzystwa Gospodarczo-Rolniczego Krakowskiego.

Był znakomitym malarzem koni, scen batalistycznych (kilka wersji bitwy pod Somosierrą, epizody z powstania listopadowego) oraz portretów (wizerunki polskich hetmanów, chłopów, Żydów, członków rodziny i przyjaciół). Tworzył też sceny rodzajowe z życia wsi. Wiele kompozycji poświęcił epopei napoleońskiej, postaci cesarza Napoleona i dziejom oręża polskiego. Pozostawił ponad 1000 szkiców (rysunki, akwarele). Jego obrazy odznaczają się dużą ekspresją, znakomitą kolorystyką, doskonałym rysunkiem i szkicową fakturą malarską. Jego obrazami zachwycał się Pablo Picasso, kiedy odwiedził Muzeum Narodowe podczas swojego pobytu w Warszawie.

Został pochowany na krakowskim cmentarzu Rakowickim, w grobowcu rodzinnym, w kwaterze Ka.

Przez cały wiek XIX był niemal zupełnie nieznany. Odkryciem i zaskoczeniem stał się pierwszy wielki pokaz jego dzieł w czasie polskiej Wystawy Krajowej we Lwowie w 1894 r. W XX w. uznano go za jedynego polskiego malarza europejskiego formatu. W 1917 Muzeum Narodowe w Krakowie otrzymało 82 prace artysty od jego córki Józefy. Pierwsza monografia artysty (zawierająca cenne listy i teksty źródłowe) ukazała się anonimowo w 1911 roku. Jej autorką była córka malarza Celina, która odziedziczyła po ojcu talent malarski, wybrała jednak powołanie zakonne.

Wybrane dzieła

• Amazonka (po 1850), 55 × 45 cm, Muzeum Podlaskie w Białymstoku
• Amazonka (1853-1855), 63 × 49,5 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Apoteoza Napoleona (ok. 1846), 259 × 204,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Autoportret (po 1849), 54 × 45 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Bitwa krakusów i studium konia (ok. 1830), 60 × 86 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Błękitni huzarzy (ok. 1837), 53 × 65 cm, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
• Błękitny chłopiec (1850–1855), 76 × 59,5 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach
• Jazda austriacka (1836), 49 × 63,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Jeździec polski (Lisowczyk) (1841-45), 61 × 47,5 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu
• Kardynał lub Mężczyzna w birecie (1846-48), 70 × 57 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Kobiety wiejskie (1840–1848), 59 × 76,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Konny pocztylion (1832–1835), 46 × 53 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Maksymilian Oborski na koniu (1824), 89 × 62 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Maksymilian Oborski w fezie (1840–1848), 68 × 55,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Napoleon konno wydający rozkazy (1835-37), 71,5 × 57,5 cm, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
• Napoleon na koniu (1830–1840), 53 × 44 cm, Muzeum Sztuki w Łodzi (Pałac Herbsta)
• Paweł Popiel na koniu (1831–1832), 53 × 44 cm, Muzeum Narodowe w Kielcach
• Portret chłopa w kapeluszu (1846–1848), 52,7 × 35,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret córki artysty Celiny na koniu (ok. 1853), 123 × 84,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret syna artysty z psem (1845–1848), 94,3 × 68,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Portret syna na kucu (ok. 1842), 82 × 61 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Przejazd artylerii przez rzekę (ok. 1844), 69,3 × 90 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Rajtar (po 1840), 53,5 × 44 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie
• Samosierra (1844–1855), 106 × 71 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Samosierra (po 1843), 50,5 × 44 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Seńko (1846-48), 62 × 46,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Starzec siedzący na stopniach (1837–1840), 48 × 36 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Studium chłopca żydowskiego (1840–1848), 60 × 40 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Studium głowy końskiej lub Łeb siwego konia (ok. 1846), 94 × 72 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Szarża w wąwozie Somosierra (ok. 1837), 81 × 65,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Wiarus I (1846), 82 × 65 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Wiarus II (1846), 82 × 66 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie
• Wjazd do stajni (1844–1846), 43 × 54 cm, Muzeum Narodowe w Gdańsku
• Żydzi (1845–1855), 72 × 118 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie

W oczach krytyków

• „Polski romantyzm – ta wielka rewolucja sztuki, która zrodziła genialnych poetów, miał także swojego malarza. I to nie ów romantyzm wyrosły na niemieckim malarstwie sentymentalnym, idealizującym historię, mdłym, suchym, rysunkowym, pracownianym – ale romantyzm bohaterski, rewolucyjny, dynamiczny, czerpiący swą prawdę nie z teorii estetycznych, ale z natury i życia – ten sam, który wydał Mickiewicza, Słowackiego i Szopena – ten sam właśnie wyrzucił, jak dymiący wulkan epoki, gorącą lawę sztuki Piotra Michałowskiego do dzisiaj nie zastygłą.” (Maciej Masłowski, 1957)
• „Ci, co go z bliska znali, dzielili go w mniemaniu swym na kilka jakby osób… to wielki filolog, to odznaczony w górnictwie krajowym zwierzchnik, to znowu znakomity administrator, to wiejski gospodarz, wreszcie pierwszego rzędu malarz”. (Edward Rastawiecki, 1857)
• „Michałowski był jednym z pierwszych artystów polskich, który „odkrył” wieś jako temat malarski, który zainteresowania te zmaterializował w dziełach sztuki wysokiej klasy”. (Jan K. Ostrowski, 1985)
• „Tak czysto malarskiego stylu, w którym walory chromatyczne i świetlne powiązane są ze swobodą fakturalną, nie było jeszcze w malarstwie polskim”. (Stanisław Kozakiewicz, 1976)
• „Zwierzęta przez niego malowane są zawsze doskonale związane, kapitalne w ruchu; jeźdźcy wybornie siedzą w siodłach. W każdym calu znać talent z bożej łaski, odświeżający się wciąż z tej krynicy krynic, jaką jest dla artysty – natura”. (Feliks Jasieński)
• „Mechaniczne przygotowanie pracy nie leżało w technice jego talentu… Jest w tym zacięciu pędzla, w tym rąbaniu farbami, coś, co przywodzi na pamięć legendę o potężnej klasycznej rzeźbie wykutej w marmurze z pominięciem modelowania w glinie”. (Celina Michałowska, 1911)
• „Osobisty, liryczny stosunek Michałowskiego do historii i do współczesności nie znajduje analogii w całym malarstwie romantycznym. (Mieczysław Porębski)
• „Główną cechą życia Michałowskiego było wyprzedzanie swej epoki. Wyprzedzał ją inteligencją, instynktem konstrukcji, jasną obserwacją, widzeniem bez ogródek świata zewnętrznego i pozbywaniem się z wolna fałszywego romantyzmu; realistycznym patrzeniem i zrozumieniem idei plastycznej… Michałowski naprawdę zrozumiany został dopiero przez nasze młode pokolenie artystów”. (Tytus Czyżewski, 1933)
• „Prawdziwy i chyba pierwszy geniusz w rozwoju sztuki polskiej”. (Jan Bołoz Antoniewicz)
• "Stała się [...] rzecz nieoczekiwana i niespodziewana. Na firmamencie młodocianego malarstwa polskiego ukazała się gwiazda pierwszej wielkości, odosobniona, bo nie związana niczym z mgławicami, zalegającymi ówczesne horyzonty, a której było danem w dziedzinie plastyki nie charakteryzować, lecz wyprzedzić epokę. Gwiazdą tą był Piotr Michałowski. Stanowisko Michałowskiego w malarstwie polskim zarysowuje się w właściwym świetle dopiero teraz i potęguje się coraz bardziej; [...] w malarstwie europejskim Michałowski jest może najsamodzielniejszym artystą, gdyż twórczością swoją o wiele wyprzedza panujące prądy, a wcale nie poddaje się wpływom mody i haseł chwili[...] U Michałowskiego nigdy nie ma anegdoty ani treści nie mogącej być malarsko wyrażoną. Michałowski w ciągu swej kariery malarskiej nie splamił się ani jednym ustępstwem na rzecz zepsutego smaku lub braku tegoż śród szerokich mas. Malował to tylko, co czuł i tak jak chciał, nie zważając, czy to się komu podoba. Są jego obrazy, gdzie obok zupełnie skończonych szczegółów pozostało białe płótno lub papier, na innych obok głównego motywu znajdują się po kilkakroć powtórzone takie szczegóły, jak np. fałdy rękawa lub noga końska. Żadnego ustępstwa dla gustu publiczności. >>Chcesz - to bierz tak jak jest, nie zmienię ani poprawię nic<<, zdaje się przemawiać artysta z każdego swego utworu." (Henryk Piątkowski, 1902)
• "Już samo to, że pracuje tylko szkicowo, że szkic uważa za dzieło skończone, mówi o nim wiele. Gdyż prawdę rzecząc, błędnie do wielu dzieł jego zastosowanem zostało słowo: szkic. Słuszniej użyć by tu należało słowa: impresja, w znaczeniu nie wrażenia, ale metody, więc szerokości techniki w znaczeniu wielkich plam,[...] w jakim się to słowo odnosi do Velasqueza. Na lata jeszcze przed Manetem przejął się był Michałowski tym mistrzem i na lata przed nim stał się twórcą i niestety jedynym wówczas wyznawcą rysunkowego impresjonizmu."[...] (Marian Olszewski, 1907)
• [...]"Spojrzenie Michałowskiego na chłopa nic w sobie nie ma z konwencji. Studia chłopów to nie tylko dokument czasu, lecz także świadectwo głębokiego humanizmu artysty, który w ludzkim obliczu odczytuje ludzkie sprawy. Człowieczeństwa nie przesłania mu ani chłopska siermięga, ani chałat żydowski. I na pewno nie maskaradę stroił dziedzic Krzyżtoporzyc i gospodarz Bolestraszyc, gdy Seńkę ubierał w balwierską miskę, innego zaś chłopa w kardynalską czerwień lub połyskujący pancerz rycerza. Coś mu w nich także przypomni dawne wędrówki po muzeach, twarze ze starych obrazów, ludzi minionych czasów w swej prawdzie odczytanych przez wielkich jego poprzedników. Spojrzeć także w siebie umiał malarz. Zostawił wstrząsający swój portret własny. Z monochromii zatartych tonacji brązowych i szarych barw o spokojnej gradacji półtonów w rozproszonym świetle - spogląda jego twarz, smutkiem i zmęczeniem oczu mówiąca o życiu pracowitym, pełnym troski i upartego dążenia, o tej doli, na którą czterdziestokilkoletni artysta dobrowolnie skazał siebie i na długie lata swą sztukę, oddalając się do własnej samotni."[...] (Jerzy Sienkiewicz, 1959)

Upamiętnienie

Poczta Polska wydała 28 września 1972 roku znaczek o nominale 0,30 zł z reprodukcją Amazonki Piotra Michałowskiego w serii Malarstwo polskie – Dzień Znaczka 1972. Nakład liczył 8 515 045 sztuk. Druk wykonano techniką rotograwiury na papierze kredowanym. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek wyszedł z obiegu w 1994 roku. W 2000 r. z okazji 200-lecia urodzin malarza Poczta Polska wyemitowała serię czterech znaczków pocztowych projektu Alojzego Balcerzaka przedstawiających reprodukcje obrazów Michałowskiego. Nakład serii liczył 400 tys. sztuk.

W dniu 28 listopada 2012 r. Narodowy Bank Polski wprowadził do obiegu monety z serii „Polscy Malarze XIX/XX Wieku”, upamiętniając Piotra Michałowskiego, o nominałach:

• 20 zł wykonaną stemplem lustrzanym w srebrze (z tampondrukiem)
• 2 zł wykonaną stemplem zwykłym ze stopu Nordic Gold.

Bibliografia

• Magdalena Czapska-Michalik, Piotr Michałowski 1800-1855, Warszawa: Edipresse Polska, 2007 (Ludzie, Czasy, Dzieła ; 29), ISBN 978-83-7477-208-2.
• Krystyna Czerni, Piotr Michałowski, Siechnice: Eaglemoss Polska, 2001 (Wielcy Malarze ; nr 156)
• Tadeusz Dobrowolski, Stattler a Michałowski. Ze studiów nad problemem dwóch nurtów romantyzmu. Kraków: Wyd. Literackie, 1955.
• Joanna Kurzymska, Piotr Michałowski, Warszawa: KAW, 1981 (ABC Sztuki)
• MarekM. Kwiatkowski MarekM., Polscy malarze koni, TadeuszT. Pietrzyk (ilustr.), Warszawa: KAW, 1991, ISBN 83-03-03437-5, OCLC 830075469 . Brak numerów stron w książce
• Maciej Masłowski: Piotr Michałowski, Warszawa, 1957, Wydawnictwo „Sztuka”
• Maciej Masłowski, Piotr Michałowski, Warszawa: Arkady, 1974 (W Kręgu Sztuki)
• Maciej Masłowski, Piotr Michałowski, Warszawa: Arkady, 1986 (Mała Encyklopedia Sztuki ; 81), ISBN 83-213-3277-3.
• Celina Michałowska, Piotr Michałowski. Rys życia, zawód artystyczny, działalność w życiu publicznym, Kraków: Druk W. L. Anczyc, 1911.
• Hanna Mortkowicz-Olczakowa, Piotr Michałowski. Opowieść o życiu i twórczości, Kraków: Wyd. Literackie, 1956.
• Jan K. Ostrowski, Pięć studiów o Piotrze Michałowskim, Kraków: Wyd. Literackie, 1998. ISBN 83-08-01763-0.
• Jan KJ.K. Ostrowski Jan KJ.K., Piotr Michałowski, Warszawa: KAW, 1985, ISBN 83-03-00868-4, OCLC 835892839 . Brak numerów stron w książce
• Piotr Michałowski, Poznań: Oxford Educational, 2008 (Wielka Kolekcja Sławnych Malarzy; 52), ISBN 978-83-252-0207-1.
• Jerzy Sienkiewicz, Piotr Michałowski, Warszawa: Auriga, 1964.
• Jerzy Sienkiewicz, Piotr Michałowski z 312 ilustracjami i 12 tablicami barwnymi poprzedzonymi portretem własnym artysty oraz wstępem Jerzego Sienkiewicza, 1959 "Auriga Oficyna Wydawnicza w Warszawie".
• JoannaJ. Szpor JoannaJ., Michałowski nieznany, Warszawa: PWN, 1991, ISBN 83-01-09069-3, OCLC 834084559 . Brak numerów stron w książce
• IgnacyI. Witz IgnacyI., Polscy malarze, polskie obrazy, Warszawa: Nasza Księgarnia, 1970 .
• Jerzy Zanoziński, Piotr Michałowski. Życie i twórczość 1800-1855, Wrocław: Ossolineum, 1965.
• Anna Zeńczak, Piotr Michałowski, Olszanica: Bosz ; Kraków: Muzeum Narodowe, 2008 (Kolekcja Muzeum Narodowego w Krakowie), ISBN 978-83-89747-78-5.
• Anna Zeńczak, Piotr Michałowski, Wrocław: Wyd. Dolnośląskie, 2001 (W Zwierciadle Sztuki), ISBN 83-7023-905-6.

Linki zewnętrzne

• Piotr Michałowski. zwoje-scrolls.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-03)].
• Piotr Michałowski – biografia, na portalu NiezlaSztuka.net
• Piotr Michałowski, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .