SMS Möwe (1914)

SMS Möwe

Klasa	Krążownik pomocniczy
Historia
Stocznia	Tacklenburg
Wodowanie	1914 jako „Pungo”
Kaiserliche Marine
Wejście do służby	1 listopada 1915
Zatopiony	7 kwietnia 1945 w Vadheim (Sognefjord, Norwegia) jako „Oldenburg”
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	9800 t
Długość	123,7 m
Szerokość	14,4 m
Zanurzenie	7,2 m
Napęd
jedna 3-cylindrowa maszyna parowa potrójnego rozprężania 5 kotłów parowych 3200 KM
Prędkość	13 węzłów (24 km/h)
Zasięg	8700 Mm (16 112 km) przy prędkości 12 węzłów (22 km/h)
Uzbrojenie
4 × działo SK kal. 150 mm L/45 1 × działo SK kal. 105 mm L/40 500 min morskich
Wyrzutnie torpedowe	2 × 500 mm
Załoga	235

SMS Möwe – krążownik pomocniczy Kaiserliche Marine, działający przeciwko alianckim statkom w czasie I wojny światowej.

Upozorowany na neutralny statek handlowy, okręt mógł podpływać na małe odległości do swoich celów. W czasie rajdów podczas I wojny zatopił sporą liczbę alianckich statków.

Wczesna historia

Model SMS „Möwe”

Został zbudowany w 1914 roku w stoczni Tacklenburg w Geestemünde jako frachtowiec „Pungo”. Na początku operował dla Afrikanische Fruchtkompanie firmy F. Laeisz z Hamburga. W czasie tej spokojnej kariery okręt transportował banany z niemieckiej kolonii Kamerunu do Niemiec. Następnie okręt został zarekwirowany przez niemiecką marynarkę i przerobiony na stawiacz min. Przebudowa odbyła się w imperialnej stoczni w Wilhelmshaven jesienią 1915 roku, a 1 listopada okręt wszedł do służby pod dowództwem Nikolausa zu Dohna-Schlodiena.

Pierwszy rajd

„Möwe” wypłynął z portu w Wilhelmshaven 29 grudnia 1915 roku na swoje pierwsze zadanie, którym było postawienie pola minowego w Pentland Firth, niedaleko głównej bazy brytyjskiej Home Fleet Scapa Flow. Zadanie wykonano pomimo trudnych warunków pogodowych. Kilka dni później przeddrednot HMS „King Edward VII” wpłynął na jedną z min; pomimo prób odholowania go do bazy, okręt zatonął. Następnie „Möwe” popłynął na południe wzdłuż zachodniego wybrzeża Irlandii do Francji. Tam postawił drugie pole minowe, w pobliżu Żyrondy, na którym zatonęły kolejne dwa statki. Po ukończeniu tego zadania, „Möwe” wypłynął na Atlantyk, gdzie najpierw operował pomiędzy Hiszpanią a Wyspami Kanaryjskimi, a następnie wzdłuż wybrzeża Brazylii. 16 stycznia 1916 roku krążownik zaatakował lekko uzbrojony brytyjski statek handlowy, który po krótkiej bitwie został zatopiony.

W ciągu trzech miesięcy „Möwe” zaatakował 15 statków, z czego dwa zostały wysłane razem z frachtem i jeńcami do portów jako pryzy, a pozostałe zatopione. 4 kwietnia 1916 okręt powrócił do Niemiec, a jego załoga witana była jak bohaterowie. Richard Stumpf podaje, że wśród załogi w tym czasie znajdowało się kilku Afrykańczyków. Na „Möwe” służył Felix von Luckner, zanim w 1916 roku objął dowodzenie na SMS „Seeadler”.

Interludium jako „Vineta”

W celu zachowania bezpieczeństwa, „Möwe” został przemianowany na „Vineta”, po innym krążowniku pomocniczym, który został wycofany ze służby. Latem 1916 roku okręt wykonał serię krótkich rejsów w cele ataku alianckiej żeglugi w pobliżu Norwegii. Rejsy te przyniosły jedynie pojedynczy sukces, a niedługo potem krążownik został wysłany na kolejny rajd po Atlantyku.

Drugi rajd

23 listopada 1916 roku „Möwe” wyruszył na swój drugi rajd po Atlantyku, który miał przynieść jeszcze więcej sukcesów niż pierwszy.

6 grudnia 1916 roku przejął i zatopił frachtowiec Canadian Pacific Steamship SS „Mount Temple” na jego drodze z Halifaxu do Liverpoolu. Na kanadyjskim statku znajdowało się 700 koni dla Canadian Expeditionary Force we Francji i skamieniałości dinozaurów wydobyte w dolinie rzeki Red Deer w Albercie przez Charlesa H. Sternberga, przeznaczone dla Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. 12 grudnia krążownik zatopił transportowiec SS „Georgic” z 1200 końmi przeznaczonymi na front zachodni na pokładzie.

W ciągu czterech miesięcy „Möwe” zatopił lub zdobył 25 statków o łącznym tonażu 123 265 GRT. Jeden z przejętych statków, SS „Yarrowdale” został wysłany do Niemiec jako pryz i, jak zasugerował Dohna-Schlodien, został przerobiony na krążownik pomocniczy SMS „Leopard”. „Möwe” zatrzymał również węglowiec SS „Sain Theodore”, który został uzbrojony i przemianowany na krążownik pomocniczy „Geier”. „Geier” służył w tej roli przez 6 tygodni, zatapiając w tym czasie dwa statki, po czym został rozbrojony i zatopiony przez „Möwe” z powodu zakończenia jego rajdu po Atlantyku. 10 marca „Möwe” został uszkodzony w akcji przeciwko nowozelandzkiemu statkowi transportowemu. Zginęło pięciu członków załogi, a kolejnych dziesięciu zostało rannych. Uszkodzenia zmusiły okręt do powrotu do Niemiec. W marcu 1917 roku „Möwe” ponownie skutecznie przerwał brytyjską blokadę, w tym samym czasie, gdy krążownik pomocniczy SMS „Leopard”, jego ówczesna zdobycz, został osaczony i zatopiony przez te same brytyjskie siły. „Möwe” powrócił bezpiecznie do domu 22 marca 1917 roku.

Dalsze losy

Po swoim powrocie „Möwe” został wycofany ze służby rajdera, będąc uważanym za zbyt ważne narzędzie propagandowe, by ryzykować jego utratę. Służył na Bałtyku jako tender okrętów podwodnych, a w 1918 roku przerobiono go na pomocniczy stawiacz min „Ostsee”. Zgodnie z postanowieniami traktatu wersalskiego, okręt został przekazany Wielkiej Brytanii i służył tam jako frachtowiec „Greenbrier” firmy Elders and Fyffes. W 1933 roku został sprzedany niemieckiej firmie transportowej. W czasie drugiej wojny, jako frachtowiec „Oldenburg”, kursował pomiędzy Niemcami a okupowaną Norwegią.

7 kwietnia 1945 roku został zaatakowany przez Beaufightery z RAF Coastal Command, będące na misji przeciwko wrogiej żegludze, gdy cumował w pobliżu wsi Vadheim w okręgu Sogn og Fjordane. Ostrzelany ogniem rakietowym i działek pokładowych, spłonął, a następnie zatonął.

Kariera rajdowa

Podczas trzech wypraw rajdowych „Möwe” zatopił lub zdobył 40 statków o łącznym tonażu 180 000 GRT. Postawił również miny, które zatopiły dwa kolejne statki i okręt wojenny. Tym samym uzyskał więcej zatopień niż jakikolwiek inny niemiecki rajder zarówno w pierwszej, jak i w drugiej wojnie światowej.

Statki zatopione lub zdobyte przez „Möwe” w czasie pierwszego rajdu

Data	Statek	Typ	Państwo	Tonaż GRT	Los
11 stycznia 1916	„Corbridge”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,687	Zdobyty jako pryz; zezłomowany 30 stycznia 1916
11 stycznia 1916	„Farringford”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,146	zatopiony
13 stycznia 1916	„Dromonby”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,627	zatopiony
13 stycznia 1916	„Author”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,496	zatopiony
13 stycznia 1916	„Trader”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,608	zatopiony
15 stycznia 1916	„Ariadne”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,035	zatopiony
15 stycznia 1916	„Appam”	Statek transportowy	Wielka Brytania	7,781	Zdobyty jako pryz; odłączył się 17 stycznia 1916; powrócił 28 marca 1917
16 stycznia 1916	„Clan Mactavish”	Statek transportowy	Wielka Brytania	5,816	zatopiony w akcji
20 stycznia 1916	„Edinburgh”	Żaglowiec	Wielka Brytania	1,473	zatopiony
4 lutego 1916	„Luxembourg”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,322	zatopiony
6 lutego 1916	„Flamenco”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,540	zatopiony
8 lutego 1916	„Westburn”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,300	Zdobyty jako pryz; odłączył się 9 lutego 1916 i popłynął na Santa Cruz de Tenerife
9 lutego 1916	„Horace”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,109	zatopiony
24 lutego 1916	„Maroni”	Statek transportowy	Francja	3,109	zatopiony
25 lutego 1916	„Saxon Prince”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,471	zatopiony

Zatopione przez miny podczas pierwszego rajdu

data	Statek	Typ	Państwo	Tonaż GRT	Location
6 stycznia 1916	„King Edward VII”	Przeddrednot	Royal Navy	16,350 t wyporności	Szkocja
13 stycznia 1916	„Bayo”	Statek transportowy	Hiszpania	2,776	Żyronda
13 stycznia 1916	„Belgica”	Statek transportowy	Hiszpania	2,068	Żyronda

Statki zatopione przez „Möwe”, pływającego jako „Vineta”

data	Statek	Typ	Państwo	Tonaż GRT	Los
27 lipca 1916	„Eskimo”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,326	Zdobyty jako pryz

Statki zatopione lub zdobyte przez „Möwe” w czasie drugiego rajdu

data	Statek	Typ	Państwo	Tonaż GRT	Los
2 grudnia 1916	„Voltaire”	Statek transportowy	Wielka Brytania	8,618	zatopiony
4 grudnia 1916	„Hallbjørg”	Statek transportowy	Norwegia	2,586	zatopiony
6 grudnia 1916	„Mount Temple”	Statek transportowy	Wielka Brytania	9,792	zatopiony
8 grudnia 1916	„Duchess of Cornwall”	Żaglowiec	Wielka Brytania	152	zatopiony
8 grudnia 1916	„King George”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,852	zatopiony
9 grudnia 1916	„Cambrian Range”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,235	zatopiony
10 grudnia 1916	„Georgic”	Statek transportowy	Wielka Brytania	10,077	zatopiony
11 grudnia 1916	„Yarrowdale”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,652	Zdobyty jako pryz; odpłynął do Swinemunde, 31 grudnia 1916. Przerobiony na krążownik pomocniczy „Leopard”
12 grudnia 1916	„Saint Theodore”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,992	Przerobiony na krążownik pomocniczy „Geier”; zatopiony 14 lutego 1917
18 grudnia 1916	„Dramatist”	Statek transportowy	Wielka Brytania	5,415	zatopiony
26 grudnia 1916	„Nantes”	Żaglowiec	Francja	2,679	zatopiony
2 stycznia 1917	„Asnieres”	Żaglowiec	Francja	3,103	zatopiony
5 stycznia 1917	„Hudson maru”	Statek transportowy	Japonia	3,798	zatopiony/wypuszczony
7 stycznia 1917	„Radnorshire”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,310	zatopiony
9 stycznia 1917	„Minteh”	Statek transportowy	Wielka Brytania	2,890	zatopiony
10 stycznia 1917	„Netherby Hall”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,461	zatopiony
15 lutego 1917	„Brecknockshire”	Statek transportowy	Wielka Brytania	8,423	zatopiony
16 lutego 1917	„French Prince”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,766	zatopiony
16 lutego 1917	„Eddie”	Statek transportowy	Wielka Brytania	2,652	zatopiony
24 lutego 1917	„Katherine”	Statek transportowy	Wielka Brytania	2,926	zatopiony
4 marca 1917	„Rhodanthe”	Statek transportowy	Wielka Brytania	3,061	zatopiony
10 marca 1917	„Esmeraldas”	Statek transportowy	Wielka Brytania	4,678	zatopiony
10 marca 1917	„Otaki”	Statek transportowy	Wielka Brytania	9,575	zatopiony w akcji
13 marca 1917	„Demeterton”	Statek transportowy	Wielka Brytania	6,048	zatopiony
14 marca 1917	„Governor”	Statek transportowy	Wielka Brytania	5,524	zatopiony

Film

W 1917 roku imperialny Bild- und Filmamt w Berlinie wyprodukowało film Graf Dohna und seine Möwe, jeden z najbardziej znanych filmów propagandowych I wojny światowej. Dystrybutorem był niemiecki producent filmowy Paul Davidnson; film został wyprodukowany przez Projektions-AG „Union” w Berlinie. Premiera miała miejsce 2 maja 1917 roku w Deutsches Opernhaus w Berlinie.

Bibliografia

• Paul Schmalenbach: German raiders: A history of auxiliary cruisers of the German Navy, 1895–1945. Naval Institute Press, 1979. ISBN 0-87021-824-7.
• Hoyt, Edwin P. Elusive Seagull (Frewin 1970). ISBN 0-09-101570-7.
• Hoyt, Edwin P. The Phantom Raider (Ty Crowell Co. 1969). ISBN 0-690-61732-1.
• Nikolaus zu Dohna-Schlodien: S.M.S. „Möwe”, Gotha 1916.
• Nikolaus zu Dohna-Schlodien: Der „Möwe” zweite Fahrt, Gotha 1917.
• Nikolaus zu Dohna-Schlodien: El Moewe. Relato de la prim. campaña de este crucero alem. en el Atlantico, por su command., el Cap. de corbeta Conde de Dohna-Schlodien, Ciudad Mexico ok. 1917.
• Conde de Dohna-Schlodien: El Moewe, Buenos Aires 1917.
• Nikolaus zu Dohna-Schlodien: A „Möwe” kalandjai, Budapeszt 1917.
• Reinhard Roehle: Graf Dohnas Heldenfahrt auf S.M.S. „Möwe”. Nach Berichten von Teilnehmern dargestellt. Mit 4 Einschaltbildern, 4 Textabbildungen und 1 Kartenskizze, Stuttgart/Berlin/Lipsk 1916.
• Hans E. Schlüter: S.M.S. „Möwe”: ihre Heldenfahrt und glückliche Heimkehr. Nach Berichten von Augenzeugen und anderen Meldungen, Lipsk 1916.
• Graf Dohna: Der „Möwe” Fahrten und Abenteuer, Stuttgart/Gotha 1927.
• Kapitän zur See a. D. Hugo von Waldeyer-Hartz: Der Kreuzerkrieg 1914–1918. Das Kreuzergeschwader. Emden, Königsberg, Karlsruhe. Die Hilfskreuzer, Oldenburg i. O. 1931.
• Eberhard von Mantey: Die deutschen Hilfskreuzer, Berlin 1937.
• John Walter: Die Piraten des Kaisers. Deutsche Handelszerstörer 1914–1918, Stuttgart 1994.
• Albert Semsrott: Der Durchbruch der „Möwe”. Selbsterlebte Taten und Fahrten von Kapitän Albert Semsrott, Stuttgart 1928.
• Otto Mielke: S M Hilfskreuzer „Möwe”. Der erste Blockade-Durchbruch. SOS Schicksale deutscher Schiffe, Vol. 125, Monachium 1957.
• Otto Mielke: Hilfskreuzer „Möwe” (2. Teil). SOS Schicksale deutscher Schiffe, Vol. 130, Monachium 1957.

Linki zewnętrzne

• Count Dohna and His SeaGull. smsmoewe.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-07-24)].
• Marauders of the Sea, German Armed Merchant Raiders During World War I – Moewe
• What Lies Beneath: The D/S Oldenburg Expedition, Vadheim, Norway 2005. ssmounttemple.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-07-14)].
• Count Dohna and his „Moewe”, niemiecki film z 1917 roku z angielskimi tytułami [1]
• Audacity & Gold Bars – The First Voyage Of The SMS Möve I THE GREAT WAR Special