Spica

Spica
	αあるふぁ Virginis
	; Spica (Kłos) w konstelacji Panny
	Dane obserwacyjne (J2000)
Gwiazdozbiór	Panna
Rektascensja	13h 25m 11,579s
Deklinacja	−11° 09′ 40,75″
Paralaksa (πぱい)	0,01306 ± 0,00070″
Odległość	250 ± 14 ly; 76,6 ± 4,3 pc
Wielkość obserwowana	0,97m
Ruch własny (RA)	−42,35 ± 0,62 mas/rok
Ruch własny (DEC)	−30,67 ± 0,37 mas/rok
Prędkość radialna	1,0 ± 0,9 km/s
	Charakterystyka fizyczna
Rodzaj gwiazdy	spektroskopowo podwójna
Typ widmowy	B0,5 III-IV / B2,5-B3 V
Masa	10,25 ± 0,68 / 6,97 ± 0,46 M☉
Promień	7,40 ± 0,57 / 3,64 ± 0,28 R☉
Metaliczność [Fe/H]	−0,01
Wielkość absolutna	–3,43m
Jasność	12 100 / 1500 L☉
Prędkość obrotu	161 ± 2 / 87 ± 6 km/s
Temperatura	24 000 K / 19 500
	Charakterystyka orbitalna
Krąży wokół	Centrum Galaktyki
Półoś wielka	7205 pc
Mimośród	0,0409
Alternatywne oznaczenia
	Oznaczenie Flamsteeda: 67 Vir
	2MASS: J13251158-1109404
	Bonner Durchmusterung: BD−10°3672
	Fundamentalny katalog gwiazd: FK5 498
	Boss General Catalogue: GC 18144
	Katalog Henry’ego Drapera: HD 116658
	Katalog Hipparcosa: HIP 65474
	Katalog jasnych gwiazd: HR 5056
	SAO Star Catalog: SAO 157923
	Kłos, Kłos Panny, Azimech
	Multimedia w Wikimedia Commons

Spica (Kłos, Alfa Virginis, αあるふぁ Vir) – najjaśniejsza gwiazda w gwiazdozbiorze Panny. Odległa od Słońca o około 250 lat świetlnych.

Nazwa

Tradycyjna nazwa gwiazdy, Spica, wywodzi się od łac. spīca virginis, co oznacza „kłos Panny” (zazwyczaj kłos pszenicy) i odnosi się do wyobrażenia postaci Panny z kłosem w dłoni^[4]^[5]. Grecy używali dla jej określenia nazwy stgr. Στάχυς Stachys, o tym samym znaczeniu^[5]. Polska nazwa Kłos (lub Kłos Panny), podobnie jak wiele innych, jest tłumaczeniem nazwy łacińskiej^[6]. Rdzenną arabską nazwą tej gwiazdy było ‏السماك الأعزل‎ al-simāk al-a‘zal, „bezbronna”, „nieuzbrojona”, co odnosi się do faktu, że na niebie w jej pobliżu nie są widoczne inne jasne gwiazdy. Od tego określenia wywodzi się m.in. nazwa Azimech^[5]^[6]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Spica dla określenia tej gwiazdy^[7].

W chińskiej astronomii znana jako chiń. 角すみ宿やど一いち; pinyin Jiǎosuyī, co oznacza „pierwszą [gwiazdę] rogu” Błękitnego Smoka^[8].

Charakterystyka obserwacyjna

Jest to jedna z najjaśniejszych gwiazd na nocnym niebie, o wielkości obserwowanej 0,97^m^[1]. Jej wielkość absolutna to −3,43^m^[3]. Obserwacje Spiki i Regulusa przyczyniły się do odkrycia zjawiska precesji. Starożytny grecki astronom Hipparchos z Nikei, porównując swoje obserwacje z dokonanymi 150 lat wcześniej przez Timocharisa z Aleksandrii, zauważył przesunięcie gwiazd na sferze niebieskiej^[5].

Spica leży w pobliżu płaszczyzny ekliptyki i jest regularnie zasłaniana przez Księżyc^[4].

Podwójność tej gwiazdy stwierdził w 1891 roku Hermann Karl Vogel^[9]. Gwiazda ma też dwóch optycznych towarzyszy, oznaczonych B i C, o wielkości obserwowanej 12 i 10,5^m^[10].

Spica wchodzi w skład asteryzmu zwanego Diamentem Panny^[5]^[11].

Charakterystyka fizyczna

Spica to gwiazda spektroskopowo podwójna, której składniki obiegają wspólny środek masy w ciągu zaledwie 4 dni^[2], w średniej odległości 0,12 au^[4].

Główny składnik to błękitna gwiazda należąca do typu widmowego B^[1]^[4]. Jest ona różnorodnie klasyfikowana: jako gwiazda ciągu głównego^[1]^[4], bądź obiekt z pogranicza podolbrzymów i olbrzymów^[2]. Jej masa jest około 10,25 raza większa od masy Słońca, a promień około 7,4 raza większy niż promień Słońca^[2]. Temperatura jej bieguna jest szacowana na 24 000 K^[2].

Drugi składnik jest błękitną gwiazdą ciągu głównego (karłem) o typie widmowym B2,5-B3 V^[2]. Ma masę około 7 razy większą niż Słońce, a jej promień jest 3,6 razy większy od słonecznego^[2]. Jej temperatura to około 19 500 K^[2].

Astronomowie zaobserwowali ruch perycentrum w układzie Spiki, co oznacza, że gwiazdy nie mogą być sferycznie symetryczne. Za deformację gwiazd odpowiadają dwa efekty: bardzo szybka rotacja wokół osi, powodująca wybrzuszenie wokół równika, oraz działanie sił pływowych – stwierdzono, że Alfa Virginis A jest wydłużona w osi łączącej ją ze składnikiem B. Precesja apsyd występuje w okresie 139 ± 6 lat^[9]. Odkształcenie gwiazd odpowiada też za zmiany jasności układu o 0,03^m; w układzie tym nie dochodzi do zaćmień jednego składnika przez drugi. Znacznie szybsze wahania jasności o 0,015^m, występujące co około 4 godziny, wiążą się z pulsacjami jaśniejszego składnika, który jest gwiazdą zmienną typu Beta Cephei^[4]^[12].

Spica jest silnym źródłem promieniowania rentgenowskiego, które przynajmniej w części powstaje w wyniku zderzenia wiatrów emitowanych przez obie gwiazdy^[4].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Spica w bazie SIMBAD (ang.)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l M. Palate, G. Koenigsberger, G. Rauw, D. Harrington, E. Moreno. Spectral modelling of the αあるふぁ Virginis (Spica) binary system. „Astronomy & Astrophysics”. 556 (A49), sierpień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321909. arXiv:1307.1970. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Anderson E., Francis C.: HIP 65474. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: SPICA (Alpha Virginis). [w:] STARS [on-line]. 2009-07-03. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 466–469. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
↑ ^a ^b Spica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-19] .
↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-19].
↑ 地理ちり学がく词典. 上海しゃんはい: 上海しゃんはい辞じ书出版しゅっぱん社しゃ, 1983, s. 378.
↑ ^a ^b Timothy M. Robinette, Jason Aufdenberg. Refining the Spectroscopic Orbit of the Massive Binary Star Spica. „McNair Scholars Research Journal”. 6. 2 (1), 2015.
↑ Mason et al.: WDS J13252-1110A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
↑ Joe Rao: Four-Star Sight: The Celestial Diamond. Space.com, 2006-05-19. [dostęp 2014-05-15]. (ang.).
↑ Jason P. Aufdenberg, et al.. The Interferometric Orbit and Fundamental Parameters for Spica from the CHARA and SUSI Arrays. „Binary Stars as Critical Tools & Tests in Contemporary Astrophysics, Proceedings of IAU Symposium”. 240, s. 271-280, 2006. DOI: 10.1017/S1743921307004164. Bibcode: 2009AAS...21341019A. (ang.).

[simbad-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Spica w bazie SIMBAD (ang.)

[palate-2] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l M. Palate, G. Koenigsberger, G. Rauw, D. Harrington, E. Moreno. Spectral modelling of the αあるふぁ Virginis (Spica) binary system. „Astronomy & Astrophysics”. 556 (A49), sierpień 2013. DOI: 10.1051/0004-6361/201321909. arXiv:1307.1970. (ang.).

[xhip-3] Anderson E., Francis C.: HIP 65474. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).

[kaler-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Jim Kaler: SPICA (Alpha Virginis). [w:] STARS [on-line]. 2009-07-03. [dostęp 2017-07-19]. (ang.).

[allen-5] Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 466–469. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).

[pwn-6] Spica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-19] .

[iau-7] Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-07-19].

[Dilixue_Cidian-8] 地理ちり学がく词典. 上海しゃんはい: 上海しゃんはい辞じ书出版しゅっぱん社しゃ, 1983, s. 378.

[spectro-9] Timothy M. Robinette, Jason Aufdenberg. Refining the Spectroscopic Orbit of the Massive Binary Star Spica. „McNair Scholars Research Journal”. 6. 2 (1), 2015.

[WDS-10] Mason et al.: WDS J13252-1110A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.

[diament-11] Joe Rao: Four-Star Sight: The Celestial Diamond. Space.com, 2006-05-19. [dostęp 2014-05-15]. (ang.).

[CHARA-12] Jason P. Aufdenberg, et al.. The Interferometric Orbit and Fundamental Parameters for Spica from the CHARA and SUSI Arrays. „Binary Stars as Critical Tools & Tests in Contemporary Astrophysics, Proceedings of IAU Symposium”. 240, s. 271-280, 2006. DOI: 10.1017/S1743921307004164. Bibcode: 2009AAS...21341019A. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]