Stanisław August Thugutt

Stanisław August Thugutt

Data i miejsce urodzenia	30 lipca 1873 Łęczyca
Data i miejsce śmierci	15 czerwca 1941 Sztokholm
Wiceprezes Rady Ministrów
Okres	od 17 listopada 1924 do 21 maja 1925
Przynależność polityczna	PSL „Wyzwolenie”
Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego „Wyzwolenie”
Okres	od 1921 do 1924
Przynależność polityczna	PSL „Wyzwolenie”
Poprzednik	Błażej Stolarski
Następca	Andrzej Waleron
Minister spraw wewnętrznych
Okres	od 17 listopada 1918 do 16 stycznia 1919
Przynależność polityczna	PSL „Wyzwolenie”
Poprzednik	Stanisław Ustyanowski (kierownik)
Następca	Stanisław Wojciechowski

Grób Stanisława Augusta Thugutta

Stanisław August Thugutt (ur. 30 lipca 1873 w Łęczycy, zm. 15 czerwca 1941 w Sztokholmie) – polski polityk dwudziestolecia międzywojennego i publicysta. Działał w ruchu ludowym, spółdzielczym, Lidze Obrony Praw Człowieka i Obywatela (której był współzałożycielem) oraz Polskim Towarzystwie Krajoznawczym. W młodości członek, a następnie skarbnik Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), a później żołnierz Legionów Polskich, wolnomularz; działał także na rzecz obrony Pomorza przed germanizacją, w Kole Przyjaciół Kaszub, członek loży wolnomularskiej w Warszawie w czasach II Rzeczypospolitej.

Życiorys

Był najmłodszym z sześciorga dzieci Augustyna Thugutta, lekarza powiatowego w Łęczycy. W Warszawie ukończył szkołę powszechną oraz realną. Nie mogąc rozpocząć studiów w kraju, pracował jako robotnik w łódzkiej fabryce włókienniczej. Następnie podjął pracę inkasenta w zakładzie krawieckim i po wyjeździe do Warszawy został księgowym.

Po wybuchu I wojny świat. działacz Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych ze Związku Patriotów. Członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (VII 1916 - V 1917). Był członkiem Komisji Komisarskiej Tymczasowej Rady Stanu. Był jednym z czołowych działaczy Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych.

Od marca 1917 działał w Stronnictwie Niezawisłości Narodowej a następnie w połowie 1917 roku wstąpił w szeregi PSL „Wyzwolenie”.

W 1918 roku otrzymał tekę ministra spraw wewnętrznych w rządzie Ignacego Daszyńskiego, tę samą funkcję pełnił w rządzie Jędrzeja Moraczewskiego. W endecko-ziemiańskim zamachu pułkownika Januszajtisa na rząd Moraczewskiego, z 4 na 5 stycznia 1919 roku, do Stanisława Thugutta strzelano, a następnie go uwięziono (planowano jego utopienie w Wiśle). Zamach szybko udaremniono, ale już 16 stycznia, w porozumieniu z Józefem Piłsudskim, gabinet Moraczewskiego podał się do dymisji. Po utworzeniu rządu Ignacego Paderewskiego, Thugutt został oddelegowany przez Naczelnika Państwa do składu Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu – członek polskiej delegacji na paryską konferencję pokojową. W czasie wojny polsko bolszewickiej zgłosił się latem 1920 roku na ochotnika w szeregi Wojska Polskiego i uczestniczył w walkach (rezygnując jednocześnie z możliwości otrzymania stopnia oficerskiego). Podczas jednej z potyczek pod Surażem odniósł ciężką ranę (postrzelony w rękę, stracił w niej władanie).

W 1921 roku został prezesem PSL „Wyzwolenie”, a w 1922 roku w wyniku wyborów parlamentarnych został wybrany posłem na Sejm I kadencji. Objął funkcję przewodniczącego klubu PSL „Wyzwolenie”. Był jednym z głównych zwolenników wyboru Józefa Piłsudskiego na prezydenta RP. W 1923 roku był kandydatem na premiera, ale jego kandydatury nie poparło Polskie Stronnictwo Chrześcijańskiej Demokracji. W 1924 roku przestał być przywódcą partyjnym oraz posłem, jednak objął stanowisko ministra bez teki i wicepremiera w gabinecie Władysława Grabskiego. W tym samym roku wystąpił z PSL „Wyzwolenie”, ponieważ nie zezwoliło mu ono na zostanie szefem MSZ. W latach 1925–1926 należał do Partii Pracy, a w 1928 roku powrócił do PSL „Wyzwolenie”. Był współtwórcą Centrolewu i przeciwnikiem sanacji. Od 1931 roku należał do Stronnictwa Ludowego, gdzie w latach 1931–1935 był członkiem rady naczelnej, a od 1936 do 1938 roku prezesem RN. W okresie 1932–1939 kierował Towarzystwem Kooperatystów.

Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę od 1940, aż do swej śmierci, przebywał na uchodźstwie w Szwecji.

Zmarł 15 czerwca 1941 roku. Został pochowany na katolickiej części cmentarza Norra begravningsplatsen (kwatera VII, nr 47).

Życie prywatne

Jego brat stryjeczny to znany polski mineralog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej Stanisław Józef Thugutt (1862–1956). Jego synem był Mieczysław Thugutt.

Odznaczenia

Został odznaczony m.in. estońskim Krzyżem Wolności I klasy.

Stanisław August Thugutt w filmie

Postać Stanisława Augusta Thugutta występuje w polskim filmie historycznym Śmierć prezydenta (1977) w reżyserii Jerzego Kawalerowicza. Rolę tę zagrał Zbigniew Kryński.

Publikacje

• Księstwo Warszawskie, jego utworzenie się i dzieje. Warszawa 1907.
• Przewodnik po Warszawie z planem miasta, Warszawa 1912.
• Krótki Przewodnik po Warszawie i okolicach: z 13 ilustracyami i planem miasta. Warszawa 1914.
• Przewodnik po Królestwie Polskim : Część I. Kieleckie i Radomskie. Warszawa 1914, Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.
• Wybór pism i autobiografia. Warszawa 1939, Wydawnictwo Towarzystwa Kooperatystów.
• Wykłady o spółdzielczości, Londyn 1945
• Autobiografia, Warszawa 1984, ISBN 83-205-3614-6
• Listy do młodego przyjaciela, Warszawa 1939 i 2002, ISBN 83-87838-57-8
• Wyznania demokraty: publicystyka z lat 1917–1939 (oprac. Jan Sałkowski), Warszawa 1986, ISBN 83-205-3786-X
• Stanisław Thugutt o demokracji i ustroju Polski (oprac. Władysław Wic), Warszawa 1998, ISBN 83-7059-370-4

Linki zewnętrzne

• Stanisław August Thugutt – krajoznawca, publicysta, wybitny działacz Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego (Janina Barbara Twaróg)
• Publikacje Augusta Thugutta w serwisie Polona.pl