(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Stosunki polsko-niemieckie – Wikipedia, wolna encyklopedia Przejdź do zawartości

Stosunki polsko-niemieckie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Stosunki polsko-niemieckie – wzajemne relacje polityczne, kulturalne i gospodarcze między Polską i Niemcami od średniowiecza do współczesności, a także dzieje Niemców i mniejszości niemieckiej w Polsce oraz Polaków i mniejszości polskiej w Niemczech.

Położenie Polski i Niemiec w granicach w XXI w.
Osadnictwo i podboje niemieckie na wschodzie do 1400

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Średniowiecze

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Stosunki polsko-niemieckie od X do XII wieku, Kolonizacja na prawie niemieckim i Stosunki polsko-krzyżackie.

Nowożytność

[edytuj | edytuj kod]
Herb Rzeczypospolitej na budynku ratusza w saskim Wilsdruff – pamiątka po czasach unii

W Polsce, począwszy od 1697 roku, panowało dwóch królów z dynastii Wettynów: August II Mocny i August III Sas. Konstytucja 3 maja powierzała tron polski tej właśnie niemieckiej dynastii[1].

Rzeczpospolita Obojga Narodów co do zasady dystansowała się od spraw Cesarstwa Rzymsko-Niemieckiego; nie zmieniła tej postawy nawet unia personalna z Saksonią[2].

Królestwo Prus wzięło udział we wszystkich trzech rozbiorach Polski.

Zabór pruski

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Zabór pruski, Germanizacja Polaków w okresie zaborów i Rugi pruskie.

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Powstanie wielkopolskie, Powstania śląskie, Wojna celna między Polską a Niemcami, Deklaracja polsko-niemiecka o niestosowaniu przemocy z 26 stycznia 1934 i Wolne Miasto Gdańsk.

Niemcy jako pierwsze państwo uznały niepodległość Polski – 20 listopada 1918 roku[3]. Kolejne miesiące i lata upłynęły pod znakiem sporów terytorialnych: o Wielkopolskę, Górny Śląsk, a przede wszystkim – o Pomorze Gdańskie (zwane przez Niemców „korytarzem”) i sam Gdańsk; ponadto źródło konfliktów stanowiła sytuacja mniejszości narodowych[4][5]. Jedynie lata 1934–1938 stanowiły okres pozornego ocieplenia stosunków[6].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Kampania wrześniowa, Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945) i Zbrodnie niemieckie w Polsce (1939–1945).

II wojna światowa w Europie rozpoczęła się napaścią Niemiec hitlerowskich na Polskę 1 września 1939 roku. Od tego momentu walkę z Niemcami prowadziło regularne Wojsko Polskie, formacje konspiracyjne (przede wszystkim Armia Krajowa), Polskie Siły Zbrojne związane z aliantami zachodnimi oraz Armia Polska w ZSRR. 1 Armia Wojska Polskiego uczestniczyła w zdobyciu Berlina wiosną 1945 roku.

Polska Ludowa

[edytuj | edytuj kod]
 Osobne artykuły: Granica na Odrze i Nysie Łużyckiej, Wysiedlenia Niemców po II wojnie światowej, Układ zgorzelecki, Układ PRL-RFN i Orędzie biskupów polskich do biskupów niemieckich.

Na konferencji poczdamskiej przekazano Polsce tereny będące dotychczas częścią Niemiec. Postanowienie to nie miało być ostateczne, choć w praktyce takim się okazało. Jego teoretycznie tymczasowy charakter stanowił przez lata podstawę postulatu rewizji granicy, pojawiającego się po stronie niemieckiej[7].

W okresie powojennym państwo polskie nosiło nazwę Polska Rzeczpospolita Ludowa, państwa niemieckie były natomiast dwa: Republika Federalna Niemiec oraz Niemiecka Republika Demokratyczna.

Lata 1989–1990

[edytuj | edytuj kod]

Dążenia Polski do integracji ze strukturami zachodnimi sformułowano po przełomie roku 1989, zaznaczając jednocześnie, że najlepszym rozwiązaniem byłoby uzyskanie wsparcia ze strony Republiki Federalnej Niemiec[8]. W tych warunkach jako rację stanu określono budowanie przyjaznych stosunków z państwem niemieckim[8]. Politykę otwarcia na zachód i zbliżenia z Niemcami podjął już rząd Tadeusza Mazowieckiego w 1989 roku, rozpoczynając etap przełomu we wzajemnych stosunkach[9].

Zjednoczenie a problem granicy

[edytuj | edytuj kod]
Premier Tadeusz Mazowiecki i kanclerz Helmut Kohl podczas spotkania w Krzyżowej (1989)
 Osobny artykuł: Polsko-niemiecki traktat graniczny.

9 listopada 1989 rozpoczęła się wizyta Helmuta Kohla w Polsce[9]. Szefowie rządów obu państw wzięli m.in. udział we mszy świętej w Krzyżowej[9]. Wizyta zaowocowała również podpisaniem 11 umów i porozumień oraz Wspólnym oświadczeniem – najobszerniejszą od 1970 roku deklaracją dotyczącą relacji polsko-niemieckich[9]. Niepokój w Polsce budziły jednak sprzeciwy kanclerza wobec dodania do dokumentu sformułowań dotyczących granic uchwalonych przez Bundestag 8 listopada 1989[10]. Udało się jednak stworzyć podstawy dla regulacji kwestii mniejszości niemieckiej oraz upamiętnienia miejsc związanych z historią Niemiec[10]. Ponadto rząd federalny zobowiązał się do finansowego wsparcia polskich przemian[10]. Przywódcy obu państw byli jednak we wspomnianym okresie mocno ograniczeni uwarunkowaniami międzynarodowymi – kanclerz Kohl nie mógł jeszcze reprezentować całych Niemiec[10], zaś premier Mazowiecki stał na czele rządu państwa należącego do Układu Warszawskiego[11]. Przebieg wizyty został również zakłócony poprzez wydarzenia z 9 na 10 listopada w Berlinie[11].

Granica polsko-niemiecka

Wsparcie strony polskiej dla zjednoczenia Niemiec wiązało się jednocześnie z obawami o nienaruszalność granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej[11]. Już od lata 1989 trwała tzw. rewolucja trabantów, a rząd Polski nie czynił nic, by ją utrudniać[12]. Przyspieszenie wydarzeń po stronie niemieckiej wymogło na rządzie Mazowieckiego przedstawienie oficjalnego stanowiska w kwestii zjednoczenia – opowiedziano się za zjednoczeniem, ale pod warunkiem, że Wielkie Niemcy nie staną się zagrożeniem dla żadnego państwa w Europie[12]. Polska stała się tym samym pierwszym krajem Układu Warszawskiego, który wyraził poparcie dla likwidacji podziału Niemiec[12]. Stanowisko takie wynikało z trzech zasadniczych przyczyn[12]:

  • poszanowanie dla zasady samostanowienia narodów;
  • uznanie zjednoczenia Niemiec jako kroku na drodze do przełamania zimnowojennego podziału kontynentu;
  • dostrzeżenie możliwości uzyskania bezpośredniej granicy z Zachodem.

Zaskoczeniem, nie tylko dla strony polskiej, było tempo procesów zachodzących w Niemczech[12]. Już 28 listopada 1989 kanclerz Kohl przedstawił plan zjednoczenia Niemiec, w którym pominięto jednak kwestię granic, co wzbudziło niepokój w Polsce i Europie[13]. Od planu pomijającego sprawę nienaruszalności granic zdystansowały się SPD i FDP[13]. Ogólnie kwestia zjednoczenia nie spotykała się z poparciem części aparatu PZPR-owskiego, zaś solidarnościowa część rządu popierała ten proces, ale podnosiła liczne zastrzeżenia – minister Krzysztof Skubiszewski mówił m.in. o potrzebie poprzedzenia zjednoczenia zgodą mocarstw i zgodą wszystkich państw Europy oraz koniecznością utrzymania całych Niemiec w ramach NATO – sprzeciwiano się natomiast sowieckim propozycjom neutralizacji Niemiec[13].

20 lutego 1990 roku premier Mazowiecki wystosował do rządów Wielkiej Brytanii, Francji, USA i ZSRR listy, w których wyraził nadzieję, że zjednoczenie Niemiec nie nastąpi kosztem bezpieczeństwa Polski[14]. Zaproponował też zawarcie traktatu z państwami niemieckimi dotyczącymi potwierdzenia granicy, który w przyszłości podpisałyby zjednoczone Niemcy – miałoby to ostatecznie zakończyć erę niejednoznacznych deklaracji dotyczących granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej[14]. Politycy RFN skłaniali się raczej ku pomysłowi deklaracji w ramach KBWE, jednak strona polska wyraźnie akceptowała potrzebę potwierdzenia granicy umową międzynarodową[14]. 28 kwietnia Polska przedstawiła też swoje stanowisko wobec przyszłego traktatu granicznego oraz konferencji 2 + 4 i polityczno-militarnych zagadnień związanych ze zjednoczeniem[14]. W dniach 3, 18 i 29 maja doszło także do spotkań przedstawicieli Polski, NRD i RFN, na których rozpatrywano różne możliwości zamknięcia sprawy granicy[15].

Niepokojące dla strony polskiej były różne sygnały płynące z RFN, w tym wyrażone we wrześniu 1989 stanowisko CDU[15]:

Tereny na wschodzie pozostają wciąż trwałą częścią składową Rzeszy Niemieckiej

Stanowisko CDU wyrażone na zjeździe partii w dniach 10–11 września 1989 roku

23 lutego 1990 doszło do rozmowy między szefami rządów obu państw – obydwaj przytaczali wiele argumentów natury psychologicznej[16]. Kanclerz Kohl wyraził też obawę o powrót problemu reparacji wojennych, czego Niemcy chciały uniknąć[16]. Wśród powodów, dla których chadecki kanclerz zwlekał z uznaniem granicy, mimo nacisków m.in. prezydenta George’a Busha, wymienia się m.in.[16]:

Po stronie niemieckiej pojawiły się również postulaty dotyczące Niemców mieszkających w Polsce oraz odszkodowań dla przesiedlonych[17]. Pojawiły się także głosy nawołujące do powiązania problemu granicy z zagwarantowaniem praw mniejszości niemieckiej[17]. Nie spotykało się to ze zrozumieniem Polski, która dążyła do uregulowania sprawy swej granicy zachodniej jeszcze przed zjednoczeniem Niemiec[17]. Polska cieszyła się pod tym względem wsparciem zarówno Stanów Zjednoczonych[17], jak i Wielkiej Brytanii oraz Francji[18].

Wypracowaniem warunków zjednoczenia miała zająć się konferencja 2 + 4[19]. Polski rząd domagał się możliwości przedstawienia swoich postulatów podczas jej obrad, w czym poparła go większość partii oraz Konferencja Episkopatu Polski[19]. Ostatecznie zdecydowano się dopuścić Polskę do części obrad, do czego minister Krzysztof Skubiszewski odniósł się następująco[19]:

Do sfery naszego zainteresowania na pierwszym miejscu należy traktat o granicy na Odrze i Nysie, mający rangę i skutek regulacji pokojowej. Regulacja pokojowa (peace settlement) jest pojęciem używanym w istniejących umowach międzynarodowych, dotyczących Niemiec. Chodzi tu nam o definitywny traktat o granicy

Wypowiedź ministra spraw zagranicznych Krzysztofa Skubiszewskiego

21 czerwca 1990 roku parlamenty obu państw niemieckich wydały wspólne oświadczenie w sprawie granicy z Polską, w którym stwierdziły, że jej przebieg zostanie potwierdzony traktatem po mającym nastąpić zjednoczeniu Niemiec[20]. Zapowiedziano też rezygnację z wysuwania roszczeń terytorialnych[20]. 17 lipca 1990 stronę polską dopuszczono[21] do konferencji mocarstw w Paryżu zakresie sprawy granic[20]. Ustalono wówczas następujące zagadnienia[20]:

  • w skład terytorium zjednoczonych Niemiec wejdzie obszar RFN, NRD i Berlina;
  • Polska i Niemcy potwierdzą istniejącą granicę umową międzynarodową;
  • Niemcy nie będą miały roszczeń terytorialnych wobec innych państw;
  • wejście w życie zobowiązań obu państw niemieckich ostatecznie potwierdzi niemieckie granice.

12 września 1990 w Moskwie przyjęto Układ o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec[22]. Potwierdzono w nim wszystkie postanowienia z Paryża, uzgodniono wycofanie Armii Radzieckiej z terenów NRD oraz ustalono limity zbrojeń dla Niemiec[22]. Ustalono także, że we wschodnich landach nie będą mogły stacjonować jednostki wojskowe państw NATO (wyjąwszy Bundeswehrę)[22]. 1 października 1990 cztery mocarstwa zrzekły się odpowiedzialności za Niemcy, a 3 października tego samego roku nastąpiło zjednoczenie Niemiec[23].

Współczesne stosunki polityczne

[edytuj | edytuj kod]

Podstawą współczesnych stosunków politycznych między Polską a Niemcami jest podpisany w 1991 roku Polsko-niemiecki traktat o dobrym sąsiedztwie. Dialog polityczny realizowany jest na różnych poziomach poprzez spotkania prezydentów, szefów rządów i przedstawicieli parlamentów obu państw, a także konsultacje międzyrządowe[24].

W latach 90. priorytetem polityki zagranicznej Polski było wejście do NATO i Unii Europejskiej, co determinowało także politykę Polski wobec Niemiec. Niemcy poparły polskie aspiracje. Czynnikami wpływającymi na politykę Niemiec wobec Polski były[25]:

  • promowanie sfery bezpieczeństwa i stabilności na wschodzie (chęć utraty przez Niemcy statusu „państwa frontowego”)
  • perspektywa szerszego otwarcia rynku dla własnych eksporterów
  • potrzeba wsparcia państw wkraczających na ścieżkę demokracji
  • motyw wdzięczności za wsparcie procesu zjednoczenia Niemiec przez Polskę oraz zainicjowania przemian w Europie Środkowo-Wschodniej przez ruch Solidarność
Prezydent Niemiec Christian Wulff i prezydent Polski Bronisław Komorowski, 2010
Premier Polski Mateusz Morawiecki i kanclerz Niemiec Olaf Scholz podczas ceremonii powitania w Warszawie, 2021

14 lipca 1997 w Bonn odbyły się pierwsze polsko-niemieckie konsultacje międzyrządowe. W 2000 roku premier Polski Jerzy Buzek i kanclerz Niemiec Gerhard Schröder wspólnie podkreślali wspólnotę interesów obu krajów oraz poczucie odpowiedzialności za Europę[26].

Gdy akcesja do UE stawała się co bardziej realna i gdy została zrealizowana, wzajemne relacje stały się bardziej pragmatyczne. Wówczas wyraźniej pojawiły się kwestie sporne zarówno w kwestiach bilateralnych, jak i wielostronnych[25]. Kontrowersje w Polsce budziła działalność Eriki Steinbach i koncepcja Centrum przeciwko Wypędzeniom[27]. Różnice dotyczyły także stosunku do polityki amerykańskiej w zakresie walki z terroryzmem i II wojny w Zatoce Perskiej, a w kolejnych latach także reformy systemu decyzyjnego w Unii Europejskiej[25].

W drugiej i trzeciej dekadzie XXI wieku do obszarów spornych należały m.in. polityka wschodnia i stosunek do Rosji (m.in. w kontekście gazociągu Nord Stream), polityka migracyjna[24] oraz problem praworządności[25], a także różne wizje integracji europejskiej[28].

Z okazji 30-lecia podpisania polsko-niemieckiego traktatu doszło spotkania prezydentów obu państw w Warszawie.

(...)mam takie wrażenie, że Polska i Niemcy są jak dwa sąsiadujące ze sobą gospodarstwa rolne, jak dwie farmy, których właściciele – jak wiadomo – zawsze w takich sytuacjach mają od czasu do czasu kwestie sporne, ale generalnie byliby gotowi nawzajem pożenić swoje dzieci. Mam nadzieję, że w relacjach polsko-niemieckich tak właśnie jest.

Wypowiedź prezydenta Andrzeja Dudy, [29]

Relacje gospodarcze

[edytuj | edytuj kod]

Gospodarcze umowy dwustronne

[edytuj | edytuj kod]

Ramy polsko-niemieckiej dwustronnej współpracy gospodarczej stworzone zostały przede wszystkim przez Traktat o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy podpisany w dniu 17 czerwca 1991 r.[30]

Szereg kwestii regulują też bilateralne umowy międzyrządowe. Są to m.in.[30]:

  • „Umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec w sprawie unikania podwójnego opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od majątku, podpisana w Berlinie dnia 14 maja 2003 r.” (Dz.U. z 2005 r. nr 12, poz. 90);
  • Umowa w sprawie popierania i wzajemnej ochrony inwestycji została w dniu 18 października 2018 r. wypowiedziana przez Rzeczpospolitą Polską (Dz.U. z 2019 r. poz. 774).

Dwustronna wymiana handlowa

[edytuj | edytuj kod]

Niemcy są największym partnerem handlowym Polski, zaś w Polska dla Niemiec największym partnerem handlowym w regionie Europy Środkowo-Wschodniej. W 2022 roku wartość obrotów handlowym osiągnęła 169 mld euro, przy czym saldo (22 mld euro) było dodatnie po stronie niemieckiej [31].

Według danych z 2021 roku w strukturze towarowej wymiany handlowej największą grupę towarów stanowiły wyroby przemysłu elektromaszynowego i chemicznego[31].

Handel towarami rolno-spożywczymi

[edytuj | edytuj kod]

W 2020 roku wartość eksportu artykułów rolno-spożywczych do Niemiec wyniosła 8514 mln EUR i w porównaniu z 2019 roku był to wzrost o 10,2% (w 2019 r. – 7729 mln EUR)[32]. Eksport do Niemiec stanowił 25,0% wartości całego eksportu rolno-spożywczego zrealizowanego w 2020 roku[32]. Na rynek niemiecki najwięcej (wartościowo) sprzedano: papierosów (udział 14%), ryb wędzonych (głównie łososia) (7%), mięsa drobiowego (6%), wyrobów piekarniczych i cukierniczych, w tym m.in. herbatników i wafli (5,4%), czekolady i wyrobów zawierających kakao (5%), karmy dla zwierząt – gł. dla psów i kotów (4,5%), filetów rybnych i mięsa rybiego (3,4%), ryb przetworzonych i zakonserwowanych (3,2%), kukurydzy (2,4%), surowego mleka i śmietany (2,4%), soków z owoców (gł. soku jabłkowego) – (2,4%) oraz mięsa wołowego (2,3%)[32].

W 2020 roku wartość importu artykułów rolno-spożywczych z Niemiec wyniosła 4540 mln EUR i w porównaniu z 2019 roku wzrosła o 3,7% (w 2019 r. – 4378 mln EUR)[32]. Stanowił on 20% importu rolno-spożywczego ogółem[32]. W całym 2020 roku najwięcej pod względem wartości sprowadzono z Niemiec: karmy dla zwierząt, czekolady i wyrobów zawierających kakao, mięsa wieprzowego, kawy, wyrobów piekarniczych i ciastkarskich (w tym m.in. pieczywa, herbatników i wafli), tytoniu przetworzonego (w tym tytoniu do palenia), przetworów spożywczych z mąki, kasz, mączki (w tym m.in. przetworów spożywczych dla niemowląt), serów, oleju palmowego, a także kakaowego: masła, tłuszczu i oleju oraz mleka i śmietany zagęszczonych (gł. w proszku), wyrobów cukierniczych (m.in. żelków, galaretek, cukierków i białej czekolady)[32].

Wzajemne inwestycje

[edytuj | edytuj kod]

Skumulowana wartość niemieckich inwestycji bezpośrednich w Polsce wynosi ponad 35 mld euro[30]. Polska była nadal jednym z ważniejszych kierunków inwestycyjnych kapitału niemieckiego w UE[30].

Skumulowana wartość bezpośrednich polskich inwestycji w Niemczech wynosi 1,2 mld EUR[30].

Współpraca regionalna

[edytuj | edytuj kod]

Podstawę dwustronnej współpracy regionalnej i przygranicznej wyznacza Europejska Konwencja Ramowa o Współpracy Transgranicznej pomiędzy Wspólnotami i Władzami Terytorialnymi przyjęta w Madrycie w maju 1980 r. oraz Traktat między RP a RFN o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 czerwca 1991 r.[30] Na mocy tego drugiego powołano Polsko-Niemiecką Komisję Międzyrządową ds. Współpracy Regionalnej i Przygranicznej. W jej ramach działają cztery komitety: ds. współpracy przygranicznej, współpracy międzyregionalnej, edukacji i gospodarki przestrzennej, które obradują regularnie, naprzemiennie w obu krajach[30].

Istnieje także szereg różnych form kooperacji na poziomie samorządów lokalnych (miast, powiatów i gmin). Łącznie według Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej istnieje 842 partnerstw pomiędzy polskimi i niemieckimi miastami i gminami[30].

Społeczeństwo

[edytuj | edytuj kod]

Instytucjami służącymi wspieraniu rozwoju wymiany młodzieżowej, akademickiej i naukowej są m.in.: Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży, Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Uniwersytet Europejski Viadrina we Frankfurcie nad Odrą, Polsko-Niemiecka Fundacja na rzecz Nauki, Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie” oraz ośrodki spotkań i pamięci[33].

Istotne znaczenie dla stosunków polsko-niemieckich odgrywa działalność Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego i prowadzonego przez nią Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Krzyżowej[34].

W 2004 r. ustanowiono funkcję Przedstawiciela Ministra Spraw Zagranicznych ds. Współpracy Polsko-Niemieckiej i Koordynatora ds. Niemiecko-Polskiej Współpracy Społecznej i Przygranicznej[35].

W 2011 roku zainicjowano Dzień Polsko-Niemiecki[36].

Polacy w Niemczech

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Polacy w Niemczech.

Obecnie[kiedy?] w Niemczech mieszka według różnych danych ok. 1,5[37]–2 mln[38][39][40][41] Polaków, osób polskiego pochodzenia lub wywodzących się z Polski. Według Ministerstwa Spraw Zagranicznych należy jednak zakładać, że duża część z nich, zwłaszcza przesiedleńców, nie identyfikuje się z polskością[39].

Według danych niemieckiego urzędu statystycznego z 2017 w Niemczech zameldowanych było 783 000 osób legitymujących się wyłącznie obywatelstwem polskim[42] oraz 690 000 osób posiadających zarówno niemieckie, jak i polskie obywatelstwo[43].

Niemcy w Polsce

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Mniejszość niemiecka w Polsce.

Według wyników spisu powszechnego z 2002 r. narodowość niemiecką deklarowało 152 897 osób (0,4% mieszkańców Polski), spośród których 147 094 miało obywatelstwo polskie, co jest zgodnie z ustawą warunkiem koniecznym zaliczenia do niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce. Najwięcej Niemców zamieszkuje w województwie opolskim – 106 855 osób[a] (69,9% wszystkich zamieszkałych w Polsce Niemców) oraz w województwie śląskim – 31 882 osób (20,8% ogółu Niemców w Polsce), w pozostałych województwach mieszka ich łącznie 14 160 (9,3% ogółu Niemców w Polsce). Znaczący udział w ogóle mieszkańców Niemcy mają tylko w województwie opolskim – 10%. W pozostałych województwach stanowią niewielki odsetek mieszkańców: 0,67% w województwie śląskim, 0,32% w warmińsko-mazurskim i 0,1% w pomorskim. Najniższy odsetek (0,005%) Niemcy stanowią w województwie lubelskim i świętokrzyskim.

Województwo Liczba ludności Liczba Niemców ogółem Odsetek Liczba Niemców należących do mniejszości
województwo dolnośląskie 2 907 212 2158 0,074 1792
województwo kujawsko-pomorskie 2 069 321 717 0,034 636
województwo lubelskie 2 199 054 112 0,005 84
województwo lubuskie 1 008 954 651 0,064 513
województwo łódzkie 2 612 890 325 0,012 263
województwo małopolskie 3 232 408 261 0,008 181
województwo mazowieckie 5 124 018 574 0,011 351
województwo opolskie 1 065 043 106 855 10,033 104 399
województwo podkarpackie 2 103 837 116 0,006 76
województwo podlaskie 1 208 606 85 0,007 65
województwo pomorskie 2 179 900 2319 0,106 2016
województwo śląskie 4 742 874 31 882 0,672 30 531
województwo świętokrzyskie 1 297 477 70 0,005 42
województwo warmińsko-mazurskie 1 428 357 4535 0,317 4311
województwo wielkopolskie 3 351 915 1013 0,03 820
województwo zachodniopomorskie 1 698 214 1224 0,072 1014
Ogółem 38 230 080 152 897 0,4 147 094

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Największy udział mają powiaty: opolski: 27 870, strzelecki: 17 635, kędzierzyńsko-kozielski: 13 989, krapkowicki: 13 175, prudnicki: 9 433, oleski: 8803 i kluczborski: 7 073.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Tomasz Targański. Sasi. „Polityka – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 31, 2018. ISSN 2391-7717. 
  2. ↑ Adam Krzemiński. Zamiast kalendarium. „Polityka – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 12, 2018. ISSN 2391-7717. 
  3. ↑ Piłsudski ogłasza światu wolną Polskę. PolskieRadio.pl. [dostęp 2020-11-11].
  4. ↑ Krzysztof Ruchniewicz. Dwuznaczne dwudziestolecie. „Polityka – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 66–68, 2018. ISSN 2391-7717. 
  5. ↑ Andrzej Krajewski. Gdańsk. „Polityka – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 70, 2018. ISSN 2391-7717. 
  6. ↑ Krzysztof Ruchniewicz. Dwuznaczne dwudziestolecie. „Polityka – Pomocnik Historyczny”. Polacy i Niemcy – Tysiąc lat sąsiedztwa, s. 68–69, 2018. ISSN 2391-7717. 
  7. ↑ Jacek Tebinka. Między Bugiem a Odrą. „Polityka – Pomocnik historyczny”. Z Kresów na Kresy, s. 33, 2016. ISSN 2391-7717. 
  8. ↑ a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 24. ISBN 978-83-60807-13-2.
  9. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 39. ISBN 978-83-60807-13-2.
  10. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 40. ISBN 978-83-60807-13-2.
  11. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 41. ISBN 978-83-60807-13-2.
  12. ↑ a b c d e Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 42. ISBN 978-83-60807-13-2.
  13. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 44. ISBN 978-83-60807-13-2.
  14. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 45. ISBN 978-83-60807-13-2.
  15. ↑ a b Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 46. ISBN 978-83-60807-13-2.
  16. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 47. ISBN 978-83-60807-13-2.
  17. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 48. ISBN 978-83-60807-13-2.
  18. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 49. ISBN 978-83-60807-13-2.
  19. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 50. ISBN 978-83-60807-13-2.
  20. ↑ a b c d Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 51. ISBN 978-83-60807-13-2.
  21. ↑ Polska zabiegała również o udział w części dotyczącej niemieckich limitów uzbrojenia konwencjonalnego, lecz nie została dopuszczona do tej części obrad.
  22. ↑ a b c Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 52. ISBN 978-83-60807-13-2.
  23. ↑ Ryszard Zięba: Główne kierunki polityki zagranicznej Polski po zimnej wojnie. Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, 2010, s. 53. ISBN 978-83-60807-13-2.
  24. ↑ a b Jakimowicz Robert, Zarys polsko-niemieckich stosunków politycznych w latach 1990–2019 [online] [dostęp 2023-01-01].
  25. ↑ a b c d Michał M. Kosman, Polsko-niemieckie stosunki polityczne na przestrzeni trzech dekad po zjednoczeniu Niemiec – główne zagadnienia. repozytorium.ka.edu.pl. [dostęp 2022-05-10].
  26. ↑ Mirosław Stolarczyk, Zbieżność i różnice interesów w stosunkach polsko-niemieckich w latach 1989-2009 [online] [dostęp 2024-04-20].
  27. ↑ Nie chodzi (tylko) o Erikę Steinbach. Trzy mity niemieckiego dyskursu o wysiedleniach [online], osw.waw.pl, 1 września 2010 [dostęp 2022-12-23].
  28. ↑ Dokąd zmierzają relacje polsko-niemieckie?. warswawinstitute.org.pl. [dostęp 2022-05-10].
  29. ↑ "Pojednanie polsko-niemieckie przykładem dla świata" \ Aktualności \ Wypowiedzi Prezydenta RP \ Wystąpienia \ Oficjalna strona Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej [online], prezydent.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
  30. ↑ a b c d e f g h Niemcy: Informator ekonomiczny [online], Serwis Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2020-10-11].
  31. ↑ a b Informacje o państwach i współpracy gospodarczej z Polską [online], gov.pl [dostęp 2024-05-15].
  32. ↑ a b c d e f Polski handel zagraniczny towarami rolno-spożywczymi w 2020 roku.
  33. ↑ Wspólna Deklaracja Rządów Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy: Sąsiedzi i partnerzy. s. 1. [dostęp 2016-12-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-21)].
  34. ↑ Program współpracy przyjęty przez Rządy Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. s. 7. [dostęp 2016-12-16].
  35. ↑ Radosław Grodzki: Polska polityka zagraniczna w XX i XXI wieku. Replika, 2009, s. 244. ISBN 978-83-60383-91-9.
  36. ↑ Program współpracy przyjęty przez Rządy Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec z okazji 20. rocznicy podpisania Traktatu między Rzecząpospolitą Polską i Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy. s. 6. [dostęp 2016-12-16].
  37. ↑ Rządowy program współpracy z Polonią i Polakami za granicą w latach 2015–2020. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2015. s. 4. [dostęp 2016-12-13].
  38. ↑ Statistisches Bundesamt: Personen nach Migrationshintergrund (ausgew. Länder) für Deutschland, Schleswig-Holstein (Bundesland) und weitere Orte. 2011-05-09. [dostęp 2014-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-25)]. (niem.).
  39. ↑ a b Raport Ambasady RP w Berlinie. W: Raport o sytuacji Polonii i Polaków za granicą 2012. Zespół pracowników Departamentu Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą MSZ. Warszawa: Ministerstwo Spraw Zagranicznych, 2013, s. 177. ISBN 978-83-63743-17-8. [dostęp 2013-11-27]. (pol.).
  40. ↑ Polonia w liczbach. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2011-02-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-26)]. (pol.).
  41. ↑ Czy w Niemczech jest polska mniejszość narodowa?. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. [dostęp 2010-09-27].
  42. ↑ Dane wg Federalnego Urzędu Statystycznego DESTATIS 2017 r.
  43. ↑ Vier Millionen Deutsche besitzen zwei Pässe. zeit.de. [dostęp 2014-04-10]. (niem.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Bogusław Drewniak: Polen und Deutschland 1919-1939. Wege und Irrwege kultureller Zusammenarbeit (Düsseldorf 1999)
  • Bogusław Drewniak: Polsko-niemieckie zbliżenia w kręgu kultury 1919-1939. Studia – szkice – sylwetki (Gdańsk 2005)
  • Jerzy Krasuski: Stosunki polsko-niemieckie 1919-1925 (Poznań 1962).
  • Jerzy Krasuski: Stosunki polsko-niemieckie 1926-1932 (Poznań 1964).
  • Jerzy Krasuski: Stosunki polsko-niemieckie 1919-1932 (Poznań 1975).
  • Jerzy Krasuski: Polska i Niemcy. Dzieje wzajemnych stosunków politycznych (do 1932 roku) (Warszawa 1989).
  • Jerzy Krasuski: Polska-Niemcy. Stosunki polityczne od zarania po czasy najnowsze (Poznań 2003).
  • Czesław Łuczak: Od Bismarcka do Hitlera. Polsko-niemieckie stosunki gospodarcze (Poznań 1988).
  • Dariusz Matelski: Niemcy w Polsce w XX wieku (Warszawa-Poznań 1999).
  • Marian Wojciechowski: Stosunki polsko-niemieckie 1933-1938, Poznań 1965 (wyd. II, Poznań 1980).
  • Marian Wojciechowski: The Role of Polish-German Relations in the Origin of World War II (Warszawa 1970).
  • Marian Wojciechowski: Die polnisch-deutschen Beziehungen 1933-1938 (Leiden [Holandia] 1971).
  • Stanisław Żerko: Stosunki polsko-niemieckie 1938–1939 (Poznań 1998).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Polityka zagraniczna Polski
Ujęcie chronologiczne
Europa
Azja i Oceania
Ameryka
Afryka
Historia
Organizacje międzynarodowe, inne podmioty oraz
nieformalne formy współpracy regionalnej

Godło Polski

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stosunki_polsko-niemieckie&oldid=73790770”