Szerden
| Szerden (Š3-r-d3-n3) | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Szerden[1], Szirdanu[2] – wielokrotnie wspominany w inskrypcjach egipskich, starożytny lud nieznanego pochodzenia. W okresie wielkich ruchów migracyjnych zaliczany do tzw. Ludów Morza (przełom XIII i XII wieku p.n.e.)[3], a współcześnie przez niektórych badaczy utożsamiany z Sardami, pierwotnymi mieszkańcami Sardynii[4].
Szardowie w źródłach egipskich
[edytuj | edytuj kod]Listy z Amarna
[edytuj | edytuj kod]Nazwa plemienia Szerden po raz pierwszy pojawia się w listach z Amarna, czyli korespondencji dyplomatycznej dwóch ostatnich faraonów XVIII dynastii Amenhotepa III i Echnatona (1390-1336 p.n.e.) Na tabliczce opisanej współcześnie jako EA 123[5] władca miasta Byblos Ribaddi, obawiając się rewolty miejscowej ludności, prosi swego suzerena Echnatona o oddanie trzech uprowadzonych w głąb Egiptu Shirdanu[2].
IV Stela z Tanis i Poemat o bitwie pod Kadesz
[edytuj | edytuj kod]Na ścianach świątyni w egipskim Tanis zachowały się 4 stele z czasów Ramzesa II (XIII wiek p.n.e.) Ostatnia z nich zawiera informacje o zbuntowanym ludzie Szerden, który w koalicji z plemionami libijskimi zaatakował deltę Nilu. Na niej to Szerden zostali po raz pierwszy opisani jako wyłaniający się na wojennych statkach z pośrodku morza[1].
Między innymi ta inskrypcja posłużyła Gastonowi Maspero do stworzenia terminu Ludy Morza, który miał opisywać wielkie migracje ludności indo-europejskiej na tereny Anatolii, Syrii i Kanaanu. Na przełomie XIII i XII wieku p.n.e. doprowadziły one do upadku państwa Hetytów oraz zagroziły Egiptowi[6].
Ci sami Szerden opisani w IV steli z Tanis zasilali jakiś czas później armię Ramzesa, a nawet opracowali plan wielkiej bitwy z Hetytami o czym informuje Poemat o bitwie pod Kadesz[7].
Szardowie wśród Ludów Morza
[edytuj | edytuj kod]Następca Ramzesa II Merenptah, czwarty z faraonów XIX dynastii, w trakcie swoich rządów musiał stawić czoła kolejnej koalicji Libijczyków i plemion północnych. Najważniejsze świadectwa dotyczące tego wydarzenia[8] to:
- Wielka inskrypcja z Karnak
- Kolumna Kairska
- Stela z Atribis
- Hymn Zwycięstwa ze Steli Merenptaha[9]
.jpg)
Zachowane inskrypcje Kolumny Kairskiej zawierają dokładną datę inwazji 5. rok 2. miesiąca trzeciego sezonu[10] (drugi Szemu, czyli marzec-kwiecień[11] 1208 p.n.e.) Wielka Inskrypcja z Karnak przedstawia sprzymierzeńców jako ludy: Ekwesz, Teresz, Luka, Szerden i Szekelesz przybyłe nad deltę z rodzinami i dziećmi w celu osiedlenia się[12][13]. Są to zarazem ostatnie wzmianki o Szardach.
Próba identyfikacji
[edytuj | edytuj kod]Od dłuższego czasu ponawiane są próby identyfikacji znanych z inskrypcji egipskich plemion z późniejszymi nazwami nacji zamieszkujących obszar basenu Morza Śródziemnego. I tak Szardana utożsamiane jest z Sardami (Sardynia), Teresz z Tyrsenami (czyli greckim określeniem Etrusków), a Szekelsz ze znanymi z Sycylii Sykulami (Sikelami)). Jednak ze względu na to, iż głównym kryterium jest wyłącznie podobieństwo brzmienia, mają one charakter czysto hipotetyczny[4].
Na tej podstawie powstał jednak domysł, że niektóre z Ludów Morza wyruszyły na zachód po przegranej z Egipcjanami walce[14].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b J.H. Breasted: Ancient Records of Egypt Vol.III the Nineteenth Dynasty. Chicago, Londyn, Lipsk: The University of Chicago Press, 1906, s. 210.
- ↑ a b The Incursions of the Sea Peoples. reshafim.org.il. [dostęp 2013-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-21)]. (ang.).
- ↑ C. Bachhuber: Sea Peoples. [w:] The Encyclopedia of Ancient History [on-line]. onlinelibrary.wiley.com. [dostęp 2013-07-01]. (ang.).
- ↑ a b B. Bravo, E. Wipszycka: Historia starożytnych Greków. T. I: Do końca wojen perskich. Warszawa: PWN, 1988, s. 99. ISBN 83-01-06654-7.
- ↑ L. Moran: The Amarna Letters (EA123). The Johns Hopkins University Press, 2000. ISBN 978-0801867156.
- ↑ E. Zangger: Who Were the Sea People?. saudiaramcoworld.com. [dostęp 2013-06-17]. (ang.).
- ↑ J.H. Breasted: Ancient Records of Egypt Vol.III the Nineteenth Dynasty. s. 136.
- ↑ J.H. Breasted: Ancient Records... Vol.III. s. 238-264.
- ↑ J.B. Pritchard: Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1969, s. 376-378. ISBN 0-691-03503-2.
- ↑ J.H. Breasted: Ancient Records... Vol.III. s. 253.
- ↑ J.H. Breasted: Ancient Records... Vol.III. s. 238.
- ↑ J.H. Breasted: Ancient Records... Vol.III. s. 243.
- ↑ A.E.P. Weigall: A guide to the antiquities of Upper Egypt from Abydos to the Sudan Frontier. Londyn: Methuen, 1910, s. 109.
- ↑ M. Stępień: Bliski Wschód. W: Historia Starożytna (pod red. M.Jaczynowskiej). Warszawa: TRIO, 1999, s. 145-150. ISBN 83-85660-53-4.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- B. Bravo, E. Wipszycka: Historia starożytnych Greków. T. I: Do końca wojen perskich. Warszawa: PWN, 1988. ISBN 83-01-06654-7.
- J.H. Breasted: Ancient Records of Egypt Vol.III the Nineteenth Dynasty. Chicago, Londyn, Lipsk: The University of Chicago Press, 1906.
- L. Moran: The Amarna Letters (EA123). The Johns Hopkins University Press, 2000. ISBN 978-0801867156.
- J.B. Pritchard: Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, 1969. ISBN 0-691-03503-2.
- M. Stępień: Bliski Wschód. W: Historia Starożytna (pod red. M.Jaczynowskiej). Warszawa: TRIO, 1999. ISBN 83-85660-53-4.
- A.E.P. Weigall: A guide to the antiquities of Upper Egypt from Abydos to the Sudan Frontier. Londyn: Methuen, 1910.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- E. Zangger: Who Were the Sea People?. saudiaramcoworld.com. [dostęp 2013-06-17]. (ang.).
- C. Bachhuber: Sea Peoples. [w:] The Encyclopedia of Ancient History [on-line]. onlinelibrary.wiley.com. [dostęp 2013-06-17]. (ang.).
- The Incursions of the Sea Peoples. reshafim.org.il. [dostęp 2013-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-21)]. (ang.).