Wikipedysta:Glaube/brudnopis2
Stanisław Basaj ps. Ryś (ur. 24 listopada 1917 w Polanach, zm. 25 marca 1945 w Kryłowie) – dowódca oddziału BCh działającego na Zamojszczyźnie podczas II wojny światowej, z zawodu ślusarz.
Urodził się we wsi Polany w powiecie tomaszowskim w rodzinie chłopskiej, przed wojną mieszkał w Małkowie. Był działaczem ZMW "Wici". Pod koniec 1938 ożenił się z Genowefą Kołtuniuk, z którą miał dwie córki.
Brał udział w wojnie obronnej 1939 w stopniu kaprala w 2 pułku strzelców konnych z Hrubieszowa; po jej zakończeniu dowodził małym oddziałem partyzantki powrześniowej, który w okresie od listopada 1939 do stycznia 1940 stoczył kilka potyczek z patrolami Wehrmachtu. W styczniu 1940 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) i stał się aktywnym organizatorem konspiracji w południowej części powiatu hrubieszowskiego. Po powstaniu Batalionów Chłopskich przeszedł do tej organizacji.
Od wiosny 1942 tworzył Oddział Specjalny (OS) do walki bieżącej; OS od początku swojego istnienia przybrał specyficzny charakter, gdyż oprócz tzw. akcji antykontyngentowych nastawiony był na zbrojną obronę ludności polskiej przed niemiecką żandarmerią, Grenzschutzem i przed liczną na tym terenie kolaboracyjną policją ukraińską. W drugiej połowie 1942 r. doszło do 4 dużych starć, z których OS "Rysia" wyszedł zwycięsko (pod Kryłowem, Mirczem, Poturzynem i Kosmowem); wykonano też kilka rutynowych akcji przeciwkontyngentowych. Ponadto zlikwidował oficera Ukraińskiej Policji w Hrubieszowie o nazwisku Malesza, wraz z kilkoma innymi policjantami. Niemcy już w 1942 wyznaczyli za schwytanie lub zabicie Basaja dużą nagrodę[potrzebny przypis].
Po rozpoczęciu w listopadzie 1942 r. na Zamojszczyźnie realizacji kolejnej fazy Generalnego Planu Wschód, polegającej na masowych wysiedleniach połączonych niejednokrotnie z brutalnymi pacyfikacjami wsi, Stanisław Basaj zamienił swój OS w silny oddział partyzancki (OP), który prowadził walkę z Niemcami do końca okupacji niemieckiej. Prowadził równolegle walkę z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii działającymi na tym terenie. W 1944 r. batalion „Rysia” osiągnął stan ok. 800 żołnierzy.
Po przejściu frontu, w sierpniu 1944 r. został powiatowym komendantem Milicji Obywatelskiej w powiecie hrubieszowskim. Organizował posterunki MO w Hrubieszowie, Kryłowie, Dołhobyczowie, Miętkiem, Werbkowicach i Miączynie.
Zginął 25 marca 1945 r. w konsekwencji ataku sotni UPA "Jahody" na Kryłów – został pojmany, uprowadzony i w bestialski sposób zamordowany. Podczas tego ataku zginęło 17 funkcjonariuszy MO i 28 osób cywilnych.
Został pochowany na cmentarzu w Kryłowie. Pośmiertnie awansowany do stopnia majora i odznaczony Krzyżem Virtuti Militari i Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Imię Stanisława Basaja noszą:
- Szkoła podstawowa w Małkowie,
- ulica w Hrubieszowie,
- osiedle w Hrubieszowie
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]powstanie zamojskie, Bataliony Chłopskie, Ukraińska Powstańcza Armia, Milicja Obywatelska
Literatura
[edytuj | edytuj kod]- Józef Fajkowski, Wieś w ogniu. Eksterminacja wsi polskiej w okresie okupacji hitlerowskiej, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1972
- Zygmunt Mańkowski, Jerzy Markiewicz, Jan Naumiuk (oprac.), Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940-1944), Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1962
- Jerzy Markiewicz, Partyzancki kraj, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1980, ISBN 83-222-0306-3
- Zbigniew Ziembikiewicz "Smok", W partyzantce u "Rysia", Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1982, ISBN 83-205-3424-0
- Księga poległych i pomordowanych żołnierzy Batalionów Chłopskich 1940 – 1945, Warszawa 1995, ISBN 83-903243-0-X
Kategoria:Milicjanci]] Kategoria:Uczestnicy kampanii wrześniowej]] Kategoria:Urodzeni w 1917]] Kategoria:Zmarli w 1945]] Kategoria:Żołnierze Batalionów Chłopskich]]