Lednica Górna, Siuda Baba
Ekipa filmująca w Wilamowicach
Śmierguśnicy na rynku

Etnowiki - pobierz otwartą publikację o obrzędach ludowych

Projekt Rok obrzędowy z Wikipedią oparty jest na wspólnych badaniach terenowych pracowników Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, redaktorów i fotografów Wikipedii i wolontariuszy.

Naszym celem jest wzbogacenie zasobów Wikipedii o merytorycznie poprawne hasła na temat wybranych unikalnych zwyczajów ludowych z terenu Polski i udostępnienie dokumentacji fotograficznej i filmowej tych zwyczajów i obrzędów w bibliotece mediów Wikimedia Commons. Elementem projektu są również praktyczne warsztaty edytowania Wikipedii i ładowania mediów do Wikimedia Commons dla pracowników Muzeum, wolontariuszy oraz mieszkańców odwiedzanych przez nas miejscowości. Wykonane fotografie, filmy oraz teksty i wywiady udostępnione zostaną w Wikipedii, na stronie internetowej PME oraz w innych miejscach w Internecie - na wolnych licencjach. Wszystkie te materiały będą mogły być dalej wykorzystywane do tworzenia otwartych zasobów edukacyjnych.

Informacja o projekcie na stronie Państwowego Muzeum Etnograficznego
Projekt jest współfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (program Edukacja Medialna i Informacyjna) oraz ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego.

Opis projektu

Projekt odpowiada na problem ograniczonej dostępności materiałów o wysokiej jakości merytorycznej z zakresu etnografii i antropologii kultury w Internecie. Dzięki współpracy etnografów, wikipedystów oraz środowisk lokalnych powstały hasła w Wikipedii na temat najciekawszych polskich zwyczajów ludowych - artykuły o wysokiej wartości merytorycznej ilustrowane fotografiami, nagraniami audio oraz materiałami audiowizualnymi zarejestrowanymi przez zespół.

Pracownicy Państowego Muzeum Etnograficznego przeprowadzili szereg wywiadów z mieszkańcami wszystkich 7 odwiedzonych miejscowości; wywiady te będą stanowić fragmenty filmów udostępnionych w bibliotece Wikimedia Commons. Filmy obrazują również przebieg obrzędów ludowych - w niektórych przypadkach, zanikających czy nieznanych szerzej zwyczajów. Wszystkie nagrania i zdjęcia trafią również do Archiwum PME, gdzie będą wykorzystywane w programach edukacji muzealnej. W listopadzie 2015 na podstawie wykonanych zdjęć, napisanych artykułów oraz przeprowadzonych wywiadów zostanie wydana książka o polskich obrzędach ludowych i o tym, w jaki sposób są one obchodzone współcześnie. Mamy nadzieję, że będzie ona ciekawym i użytecznym narzędziem dla nauczycieli oraz pracowników kultury.

Zespół w Muzeum
M.Guziejko, operatorka kamery
Wikiszkolenie z mieszkańcami odwiedzonych miejscowości

Artykuły o obrzędach

W czasie projektu uczestnicy wspólnie piszą nowe hasła (i znacznie rozszerzają istniejące krótkie artykuły) o polskich zwyczajach ludowych i powiązanych z nimi zagadnieniach - a także o miejscowościach, w których obchodzone są te tradycyjne zwyczaje. Artykuły są nadal rozszerzane o nowe treści oraz ilustracje.

Obrzędy i miejscowości

Obrzędy:

Rituals:

Miejscowości:

Inne:

Dwanaście wielkich świąt Kościoła prawosławnego
Kołbielszczyzna
Cerkiew uspieńska w Dubinach
Snutka golińska
Szopka bożonarodzeniowa
Muzeum dla Dzieci

Artykuły ilustrowane materiałami zrealizowanymi przez zespół

Wykonane przez zespół zdjęcia znajdują się w kategorii 'Rok obrzędowy z Wikipedią' w Wikimedia Commons i mogą być wykorzystywane przez każdego do ilustrowania artykułów we wszystkich wersjach językowych Wikipedii, a także do wykorzystania poza Wikipedią, pod warunkiem zachowania licencji CC BY-SA. Zapraszamy do korzystania z wykonanych zdjęć i nagrań!

Filmy na wolnych licencjach

Zespół zrealizował 7 filmów o przebiegu polskich obrzędów (oraz jeden będący dokumentacją wizyty zespołu w miejscowości). Wszystkie filmy są dostępne na licencji CC BY-SA i można je bez ograniczeń wykorzystywać podczas zajęć szkolnych lub wykorzystywać do tworzenia nowych filmów pod warunkiem oznaczenia autorstwa oryginalnego filmu.

Śmiergust, Wilamowice 2015
Siuda Baba,. Lednica Górna 2015

Współpraca etnografów i wikipedystów

W pierwszej fazie projektu (po naborze siedmiorga wolontariuszy z różnych ośrodków uniwersyteckich i instytucji kulturalnych) przeprowadziliśmy wzajemne szkolenie. Szkolenie edytowania Wikipedii było połączone z rozszerzeniem istniejących artykułów o tematyce etnograficznej (np. Wielkanoc, Ścinanie kani). Edycja kluczowych haseł z dziedziny etnografii polskiej oraz szkolenie ładowania zasobów wizualnych do Wikimedia Commons było głównym tematem spotkania-wikiwarsztatu w Warszawie. Warsztaty koncentrowały się na przekazaniu idei wolnej encyklopedii oraz poprawnym pisaniu i redakcji haseł (oraz korekcie już istniejących) w Wikipedii. Z kolei pracownicy Muzeum przeszkolili wolontariuszy i wikipedystów z zakresu podstaw etnograficznych badań terenowych oraz warstwy merytorycznej tworzonego potem opisu (w tym: bibliograficznego) w powstających internetowych hasłach odnoszących się do kultury ludowej czy ogólnie etnografii.

Badania terenowe

Siwki w Chobienicach 2015 - praca zespołu

Drugą fazą projektu były wspólne badania terenowe w 7 miejscowościach nad wybranymi obrzędami na terenie Polski. Są to obrzędy, które nie zostały opisane w Wikipedii. W niektórych przypadkach dotychczas w Wikipedii znajdował się tylko krótki opis będący streszczeniem ogólnikowych publikacji popularnonaukowych, bez uwzględnienia współczesnych zmian albo rzeczywistych źródeł obrzędu. Często też brakowało rzetelnej dokumentacji fotograficznej o danym zwyczaju w zasobach Wikimedia Commons. Pracownicy PME i wolontariusze wraz z redaktorami Wikipedii udokumentowali wybrane obrzędy (realizując też przy tym filmy do Archiwum PME), a następnie wprowadzili pogłębione opisy tych zwyczajów do internetowej encyklopedii wraz z opatrzeniem ich materiałem ilustracyjnym oraz bibliograficznymi linkami do sprawdzonych źródeł. Do udziału w badaniach zaprosiliśmy również 7 wolontariuszy – studentów i doktorantów z różnych ośrodków uniwersyteckich, których zadaniem było aktywne uczestnictwo w warsztatach oraz działaniach dokumentacyjnych w terenie - po wcześniejszym przeszkoleniu zarówno etnograficznym, jak i w zakresie edytowania Wikipedii.

Wyjazdy

Marzec

W marcu 2015 nastąpił nasz pierwszy wyjazd: do Miasteczka Śląskiego, gdzie w dzielnicy Brynica (woj. śląskie, powiat tarnogórski) ma miejsce wiosenny zwyczaj marzaniok-gaik. Mieszkańcy wyprowadzają ze wsi kukłę symbolizującą zimę, a po jej spaleniu/topieniu wprowadzają w granice miejscowości (przy dźwiękach orkiestry) udekorowany pisankami ,,goik".
Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Miasteczku Śląskim

Kwiecień

W kwietniu 2015 kilkakrotnie wyjeżdżaliśmy, by udokumentować zwyczaje wielkanocne.

W Wilamowicach (woj. śląskie, powiat bielski) byli to przebierańcy wielkanocni (noc z Niedzieli na Poniedziałek Wielkanocny oraz przedpołudnie Poniedziałkowe): tzw. wielkanocni śmiergustnicy w barwnych papierowych maskach i nakryciach głowy, którzy zaczepiają dziewczęta przyśpiewkami, polewając je i domy wodą, grając na akordeonach i "przeszkadzajkach".
Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Wilamowicach

W Lednicy Górnej (woj. małopolskie, gmina Wieliczka) w drugi dzień Wielkanocy orszak Siudej Baby chodzi po domach, w tym grupa Krakowiaków, Czarny Cygan oraz charakterystyczna obdarta postać Siudej Baby symbolizująca wypędzanie zimy. Przebierańcy zaczepiają dziewczęta, które mogą się wykupić całusem lub datkiem.
Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Lednicy Górnej

Trzecią miejscowością w tej grupie były Chobienice (woj. wielkopolskie, powiat wolsztyński, gmina Siedlec): tam, w pierwszy dzień Wielkanocy, odbywa się dawny zwyczaj siwków: przebierańcy odwiedzają domy z muzyką i życzeniami, po drodze zatrzymując samochody i smagając nogi dziewcząt biczami oraz smarując na czarno policzki młodych mieszkanek.
Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Chobienicach

Maj

Od maja do połowy czerwca opracowywaliśmy hasła dotyczące zarejestrowanych do tej pory obrzędów, a następnie zaczęliśmy umieszczać je w zasobach Wikipedii (polskiej i angielskiej) i Wikimedia Commons. Działania promocyjne były kontynuowane, a strona projektu prezentowały relacje z wyjazdów i część dokumentacji.

Czerwiec

W czerwcu 2015 odbył się wyjazd do Łączyńskiej Huty (woj. pomorskie, powiat kartuski, gmina Chmielno): chcieliśmy zarejestrować kaszubski świętojański obrzęd ścinania kani rozumiany jako symboliczne zerwania ze złem przez grupę wiejską, która w czasie obrzędu przyjmuje na siebie różne role (m.in. kata, leśniczego, pachołka) i wydaje sąd nad ofiarnym ptakiem.

Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Łączyńskiej Hucie

Lipiec

Od początku lipca do połowy sierpnia trwał montaż materiałów filmowych i foto, przygotowywaliśmy się do kolejnych wyjazdów i promowaliśmy w różnych miejscach nasze dotychczasowe działania, także w audycjach nadawanych przez WikiRadio.

Sierpień

W drugiej połowie sierpnia 2015 nastąpiły ostatnie dwa wyjazdy na badania terenowe.

Dotarliśmy do Nowej Wsi Reszelskiej (woj. warmińsko-mazurskie, powiat bartoszycki, gmina Bisztynek), gdzie 22 sierpnia odbył się doroczny odpust związany ze świętem Matki Boskiej Częstochowskiej (26.08). Do przystrojonej kaplicy poświęconej patronce dnia, zmierzają tego dnia pielgrzymki z okolicznych wsi, by uczestniczyć we Mszy świętej. Dodatkowo rolnicy obchodzą dożynki sołeckie.
Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Nowej Wsi Reszelskiej
Pojechaliśmy także do Dubin (woj. podlaskie, powiat hajnowski, gmina Hajnówka), gdzie odbywają się prawosławne obchody święta Zaśnięcia Przenajświętszej Bogarodzicy połączone z obrzędem poświęcenia plonów. Święto poprzedzone jest obrzędem Uspienije Bogorodicy z wyniesieniem płaszczennicy Przenajświętszej Bogarodzicy. Ceremonia odbywa się w zabytkowej cerkwi pod wezwaniem Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy.

Wikimedia Commons: Rok obrzędowy z Wikipedią w Dubinach

Media o projekcie

Wikipedyści i etnografowie połączyli siły - rozmowa z Klarą Sielicką-Baryłką, PolskieRadio.pl
Lepsze artykuły w Wikipedii - audycja o projekcie z Klarą Sielicką-Baryłką i Martą Maliną Moraczewską w Polskim Radiu 24
Zwyczajami z Nowej Wsi Reszelskiej zainteresowało się Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie

Zespół

Tomasz Ganicz (Polimerek)
Julia Maria Koszewska (Lantuszka)
Agnieszka Kwiecień (Nova)
Borys Kozielski
Marta Malina Moraczewska
Wojciech Pędzich (Wpedzich)

Aleksandra Polakiewicz
Piotr Zalewski (Ayuttthay)
Michał Nowak
Natalia Arciszewska
Aleksandra Kulińska
Celina Strzelecka (Celstrzel)
Karolina Dziubata (Dzioops)