Zamek Ujazdowski w Warszawie
52°13′10″N 21°01′50″E/52,219444 21,030556 nr rej. 168/1 z 1 lipca 1965
| |
.jpg) Zamek Ujazdowski | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Jazdów 2 |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Architekt | |
| Rozpoczęcie budowy |
1548 (budowla drewniana) |
| Ukończenie budowy |
1624, 1766, 1784, 1954, 1974 |
| Ważniejsze przebudowy |
1624, 1766, 1784, 1974 |
| Zniszczono |
1944, 1954 |
| Odbudowano |
1973–1974 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
(...) |
Plan budynku
| |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
| 52°13′10″N 21°01′50″E/52,219444 21,030556
| |
| Strona internetowa | |
Zamek Ujazdowski w Warszawie – zamek królewski w Warszawie, znajdujący się w dzielnicy Śródmieście, na Ujazdowie. Siedziba Centrum Sztuki Współczesnej.
Poniżej skarpy, na wschód od zamku, znajduje się park Agrykola, a w stronę Wisły ciągnie się Kanał Piaseczyński. Zarówno Zamek Ujazdowski, jak i Kanał Piaseczyński wchodzą w skład większego założenia urbanistycznego: Osi Stanisławowskiej.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Okres przed rokiem 1809
[edytuj | edytuj kod]Zamek Ujazdowski stoi na miejscu XI-wiecznej osady Jazdów, która została zniszczona 23 czerwca 1262 r. przez najazd Litwinów pod wodzą Ostafija Konstantynowicza. Następnie, w 1281 r., książę Bolesław II najechał gród należący do jego brata, Konrada II oraz „zabrał towaru mnogo i ludzi złupił”. Świadczy to o tym, że już wtedy rezydencja miała bogate wyposażenie, a w jej najbliższym sąsiedztwie mieszkało wielu ludzi.
W 1516 r. w Jazdowie zamieszkała księżna mazowiecka Anna Radziwiłłówna z synami Stanisławem i Januszem.
W 1548 r. na teren Ujazdowa wprowadziła się królowa Bona Sforza, która wzniosła tu obszerny, drewniany dwór i zabudowania gospodarskie. Dwór ten mieścił się około 120 metrów w kierunku północnym od dzisiejszego Zamku Ujazdowskiego, którego budowę w 1624 r. rozpoczął Zygmunt III Waza[1]. Był to wczesnobarokowy pałac (nazywany potem Zamkiem Ujazdowskim) zbudowany na podstawie projektu Matteo Castellego lub Konstantego Tencalli. Była to wtedy piętrowa budowla z wewnętrznym dziedzińcem, dwoma skrzydłami, krużgankami i sześciobocznymi, dwupiętrowymi wieżami w narożnikach.
Miejsce było wybrane bardzo starannie[2]. Zamek stanął nad brzegiem wysuniętego ku wschodowi tarasu skarpy, idealnie na osi załamanego pod kątem biegu Wisły. Tym sposobem rezydencja monarchy stawała się miejscem, skąd rozpościerał się na wschód widok nieporównywalny, a zarazem punktem orientacyjnym dla zbliżających się do Warszawy statków rzecznych[3].
Przybyszów w pierwszej kolejności witała prywatna siedziba króla. Dopiero za zakrętem Wisły pojawiła się sylwetka Zamku Warszawskiego.
Zgodnie z opisem Adama Jarzębskiego w jego dziele „Gościniec albo krótkie opisanie Warszawy” z 1643 r., wejście do zamku zdobiły cztery marmurowe lwy: I lwy cztery generalne, Między nimi, naturalne, Właśnie żywe wyrobione, A z marmuru są zrobione; Nie odlewane to rzeczy, Mistrzowską robotą grzeczy (2273–2278)[4].
Zamek został splądrowany w czasie potopu szwedzkiego[5]. Legenda głosi, że Carl Gustaf Wrangel kazał zbudować w Szwecji zamek zwany Skokloster na wzór Zamku Ujazdowskiego w Warszawie. W Skokloster przechowywanych jest wiele dzieł sztuki, które zostały zrabowane w Europie podczas XVII-wiecznych kampanii wojennych wojsk szwedzkich – znaczna część eksponatów pochodzi z terenów Rzeczypospolitej z tamtego okresu[6].
Po zniszczeniach z okresu potopu szwedzkiego zamek przestał pełnić funkcję rezydencji królewskiej[7]. W drugiej połowie XVII wieku właścicielem pałacu stał się Stanisław Herakliusz Lubomirski, który kazał przebudować wnętrza. Syn marszałka Teodor Józef Lubomirski wydzierżawił nieruchomość Augustowi II Mocnemu[7]. W 1717 r. na polecenie monarchy zbudowano pod pałacem Kanał Piaseczyński o długości 820 m. W 1766 r. zamek kupił król Stanisław August Poniatowski, który go przebudował. Zrezygnował jednak z dalszych prac, decydując się na dalsze inwestycje w Łazienkach Królewskich[8]. W 1784 r. przekazał nieruchomość miastu z przeznaczeniem na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej. Gmach ponownie przebudowano, tym razem w stylu klasycystycznym.
Szpital Ujazdowski
[edytuj | edytuj kod]
Od 1809 r. w zamku mieścił się szpital wojskowy. W 1920 r. Szpital Ujazdowski, na terenie od ul. Agrykola do ul. Górnośląskiej, miał kilka pawilonów, w których mieściły się oddziały: wewnętrzny, neurologiczno-psychiatryczny, gruźliczy i laryngologiczny.
Okres po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]W 1954 roku marszałek Konstanty Rokossowski zadecydował o rozebraniu murów zamku. Po niedługim czasie z budowli zostały tylko piwnice, na których miały stanąć Teatr Domu Ludowego Wojska Polskiego i Wieczorowy Uniwersytet Marksizmu-Leninizmu, ale ten projekt nie wszedł w życie. W latach 60. część pozostałych po zamku pawilonów przeznaczono na magazyny.
W 1962 roku przeprowadzono konserwację reliktów przyziemia i piwnic[9]. W 1975 roku rozpoczęła się odbudowa zamku według projektu Piotra Biegańskiego[9].
Od 1985 roku w zamku mieści się Centrum Sztuki Współczesnej.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Kwiatkowski: Wielka Księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 13–16. ISBN 83-7255-684-9.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 33. ISBN 83-7005-191-X.
- ↑ Marek Kwiatkowski: Wielka Księga Łazienek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2000, s. 13. ISBN 83-7255-684-9.
- ↑ Marcin Latka, Marmurowe lwy z Zamku Ujazdowskiego [online], 2018-09-08 [dostęp 2018-09-08] [zarchiwizowane z adresu 2023-06-04].
- ↑ Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 62.
- ↑ Marcin Jamkowski. Rozbójnik Europy i jego zamek. „Newsweek”, 17 września 2018, s. 76.
- ↑ a b Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 36. ISBN 83-7005-191-X.
- ↑ Wojciech Fijałkowski: Szlakiem warszawskich rezydencji i siedzib królewskich. Warszawa: Wydawnictwa PTTK „Kraj”, 1990, s. 39. ISBN 83-7005-191-X.
- ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 1004. ISBN 83-01-08836-2.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Karol Mórawski i Wiesław Głębocki: Bedeker warszawski. Roman Szałas (rysunki w tekście), Krystyna Töpfer (opracowanie graficzne). Wydawnictwo Iskry, 1996.
- Małgorzata Baranowska: Warszawa. Miesiące, lata, wieki. Andrzej Adamus i Jan Stolarczyk (projekt serii), Ryszard Puchała i Jan Stolarczyk (opracowanie graficzne serii). Wydawnictwo Dolnośląskie, 1996.