Pacta conventa
| Pacta conventa | |||
11 maja 1573
|
Król Polski po uskutecznionej wedle praw elekcji przed koronacją zaprzysięgać ma.
1-mo Król Polski powinien być z urodzenia lub powołania, wiary świętej katolickiej rzymskiej, i onę nie naruszoną do ostatniego życia kresu dochowa. Ten obowiązek rozciąga się i do królowej jego małżonki, chcącej być koronowaną i dopuszczoną do używania prerogatyw i przywilejów, do dostojności królowej podług dawnych praw i zwyczajów przywiązanych, tak tej, z którą by śluby małżeńskie akt elekcji poprzedziły, jako i tej, którą by sobie po elekcji zaślubić pragnął.
Król imć zaślubiać się nie może, jak tylko za poprzedzającym zezwoleniem i wiadomością Rzeczypospolitej na sejmie lub Rady Nieustającej przy boku jego w czasie między sejmem a sejmem trwającej.
Królowej przyzwoitego opatrzenia Rzeczpospolita na sejmie obmyślić podług dawnych zwyczajów nie omieszka. Królowa w żadne rządy Rzeczypospolitej, w szafunki przywilejów, dostojeństw lub urzędów krajowych pod żadnym pozorem wdawać się nie będzie.
Potomstwo płci męskiej z króla panującego w pierwszym stopniu oddawane mieć będzie supra aequalitatem[1], cześć, pierwszeństwo i uszanowanie, będzie mogło nawet znajdować się na sejmach i zasiadać niżej tronu przed senatem, jednak bez prawa wetowania. Mając przywilej supra aequalitatem co do czci i uszanowania, nie będzie mogło przywłaszczać sobie tych praw, które jedynie służą stanowi szlacheckiemu in aequalitate do osiągnięcia dostojeństw urzędów i nagród krajowych ani równie mieszać się nie może do żadnych rządów i magistratur Rzeczypospolitej.
Potomstwo króla panującego obojej płci żadnego prawa do następstwa na tron, to jest: prawa sukcesji nadanego nie ma.
Krewni królów bocznej linii, w równości prawa z stanem szlacheckim uważani, więcej prerogatyw nad prawa tegoż stanu i wolności używać nie będą. Król za życia swojego, nikogo za następcę na tron mianować nie może, proponowanego sobie następcy wybierania nie tylko nie popierać, ale nawet dopuszczać nie będzie.
Król nie będzie mógł wykupywać dóbr dziedzicznych na siebie lub dzieci swoje, nad to, co mu prawem paktów konwentów jest dozwolono, a warunki około kupna tych dóbr. ich spadku, rozrządzenia, aby od ciała państw Rzeczypospolitej alienowanemi być nie mogły, wiernie i świątobliwie zachowa, następujące:
Wolno będzie królowi imci w państwach Rzeczypospolitej na siebie, lub swoje potomstwo, kupować dobra ziemskie dziedziczne, tak jednak ażeby tych dóbr szacunek i wartość dziesięć milionów złotych polskich nie przenosiły, i to nabycie za poprzedzającemi solennościami z prawa i wiadomością Najwyższej Rady Nieustającej nastąpić ma.
Po śmierci króla dobra takowe dziedziczne ziemskie tylko na sukcesorów płci męskiej spadać będą i od całości prawa i państw Rzeczypospolitej nigdy oderwanemi być nie mogą. Takowe dobra ziemskie dziedziczne stawszy się własnością króla, przez nabycie lub przez spadek jego potomków, nie będą wyjęta spod prawa powszechnego ani od znoszenia ciężarów i podatków równych, tudzież powinności, jakie obywatele wszyscy dla Rzeczypospolitej znosić będą obowiązani.
Potomstwo króla płci niewieściej, braci nie mające i ich mężowie, jeśli indygęnowani, dobra ziemskie dziedziczone posiadać mogą.
Gdyby zaś, też córki w obce kraje przeniosły się, lub ich mężowie choćby indygenowani na dostojeństwa króla, książęcia udzielnego, elektora w innych państwach wyniesieni zostali; nie będą mogli na ów czas posiadać dziedzictwa dóbr ziemskich, czyli nabytych, czyli spadkowych, ale te przez pobliższych krewnych, na koniec dalszych, w państwach Rzeczypospolitej zostających, spłacone być im powinny i na tym spłaceniu przestawać mają; jeżeliby zaś nikt z krewnych bliższych lub dalekich do takowego spłacenia nie znalazł się, wtedy dobra ich ziemskie dziedziczne ze skarbu Rzeczypospolitej i na rzecz jej podług rzetelnej onych wartości skupione i obywatelom Rzeczypospolitej rozsprzedane będą.
Równie synowie króla, mający dobra swe ziemskie dziedziczne w kraju, gdyby w państwach obcych dostojeństwo króla, książęcia udzielnego, elektora przyjęli, dobra ich ziemskie dziedziczne tymże sposobem, jak dobra córek królewskich będą na skupie.
Król prawa Rzeczypospolitej ściśle dochowa i najszczególniej strzec będzie zawsze, ażeby prawa kardynalne w niczym naruszone nie były, podług artykułu praw tychże; neminem captivabimus, nisi iure victum[2], żadnego obywatela osiadłego, bez przekonania w sądzie przyzwoitym imać, rozkazywać nic może i nie dopuści.
Mieć będzie przed oczywa prawo szczególne: rex datus in subsidium oppressis[3] i dlatego dopuszczać nie będzie, ażeby pod opieką praw krajowych mocniejszy słabszego uciskał.
Dóbr żadnych nikomu konfiskować ani honorów odbierać gwałtownie nie dozwoli: chyba post iudicium, et convictionem[4]. Przestrzegać będzie, aby sprawiedliwość w kraju niczym przyćmiona nie była. W jurysdykcjach przyzwoitych, i w żadnych sądach, spraw jakichkolwiek listownemi instancjimi lub przez ustne osób na to wybranych użycie popierać nie będzie.
Aby dekreta i wyroki jurysdykcji krajowych miały swoją z prawą egzekucją, przeto ani reskryptami kassować, ani pod żadnemi pozorami wstrzymywać tychże nie będzie. Glejty tylko przed dekretami, ad iure agendum[5] według dawnych praw, nie więcej, jak na miesięcy sześć, za decyzją Rady Nieustającej, pod pieczęcią respective narodu wydawać jest mocen: a przeciwko dekretom już zapadłym żadnych glejtów ani reskryptów wydawać nie będzie.
Na sądach sejmowych, relacyjnych, i kurlandzkich które na przepisanych terminach za poprzedzającym obwieszczeniem opuszczane być nie mają, sprawy wszystkie porządkiem, podług wpisów w regestrach, żadnych rejekt nie dozwalając, przywoływane będą. Król podpis swój do większości zdań ma stosować paritatem votorum[6], podług przekonania swego decyzją swą rozwiązywać ma prawo. Dekret zaś, jaki wypadnie po przeczytaniu poprawionym już być nie powinien, ale przez trzymającego protokół, w protokół wciągniony, ręką referendarzów w tymże protokóle podpisany, stronom in triduo[7] wydany być ma.
W rozdawaniu dostojeństw, urzędów, i ministeriów król ma zachować prawa krajowe, prawa prowincjów i prawa unii Wielkiego Księstwa Litewskiego: tudzież artykuł prawa kardynalnego: nie może dawać dwom osobom, z jednego imienia ministeriów.
Nie może konferować biskupstw i ministeriów, tylko rodowitej szlachcie polskiej, i w państwach Rzeczypospolitej osiadłej.
Nie może używać pieczęci gabinetowej i pokojowej do żadnych spraw Rzeczypospolitej.
Nie może umniejszać ani przyczyniać liczby urzędów.
Przestrzegać będzie, aby równość szlachecka w wydanych przywilejach żadnemi tytułami hrabiów, margrabstw i książęcemi przyćmiona nie była.
Nie dopuści, aby jakie opłaty pieniężne od urzędów wymagane były, i tych sam żądać i brać nie będzie.
Obywatel o przestępstwo w tej mierze przekonany, eo ipso pro incapaci honorum et muniorum[8] ma być rozumiany: i ad cuiusvis nobilis instantiam[9] w trybunałach narodowych respective prowincji, sądzony i karany być powinien.
Iura patronatus[10] na biskupstwa, opactwa, i probostwa, plebanie i wszystkiego gatunku beneficja królewskiej kollacji, tudzież prawo nominacji na kardynalstwo nienaruszenie zachowa.
Prawa o nich do egzekucji przywiedzie: tym którzy by, pominąwszy nadanie królewskie, do beneficjów wdzierać ważyli się, przykładem poprzednich królów sprzeciwiać się będzie.
Prezenty przez najprzewielebniejszego książęcia prymasa, za rekomendacjami przewielebnych biskupów podczas bezkrólewia podawane w całości zostawi i za takiemi prezentami instytułowanych zakłócać nie pozwoli.
Prawa tolerancji, i prawa 1775 roku, dysydentom liberum exercitium religionis[11] warującego, naruszać nie dopuści.
Kaduków[12] żadnych na majątki duchowne, ziemskie, szlacheckie, cudzoziemców, lub miejskie, wydawać nie będzie, chyba w ten czas gdyby krewnych do ósmego pokolenia z linii tak ojca, jak matki nie stawało podług praw dawnych: i to nie wprzód takowy przywilej ma być wydany, aż za dekretem oczywistym właściwego sądu dowiedzionym będzie, iż sukcesorów krwie nie staje: i że majątek ten dla niedostatku sukcesorów, prawem szafunku, ad ius maiestaticum[13]. Te zaś przywileje kaduka, i majątek pod niego podpadający, nie komu innemu mają być dawane, jak tylko samej rodowitej szlachcie polskiej.
Wojsk cudzoziemskich w państwa Koronne i Wielkiego Księstwa litewskiego wprowadzać ani wojen zaczepnych podnosić i prowadzić, ani żołnierza polskiego za granicę wyprowadzać bez wiadomości i zezwolenia Rzeczypospolitej nie będzie. A jeżeliby ktokolwiek, pod tytułem i na imię królewskie bez wiadomości Rzeczypospolitej, pod jakimkolwiek bądź pozorem, ludzi zaciągał, chociażby za listami przypowiedniemi: taki pro infami et perduelli, ac hoste patriae[14].
Avulsa[15] jednak od państw Rzeczypospolitej omni meliori modo[16], według czasu i okoliczności, wspólnie z Rzecząpospolitą, z jak najlepszą dla niej korzyścią rekuperować będzie się starał: i nie tylko ze wszystkich stron wewnątrz i zewnątrz jej zaspokojenia szukać będzie, ale też żadnej części od krajów Rzeczypospolitej oderwać nie dopuści.
Pakta i przymierza z postronnemi państwami i monarchami zawarte, utwierdzać i pokój z niemi utrzymywać, całość praw Rzeczypospolitej służących, najszczególniej praw kardynalnych, jak najprzezorniej zachować i zabezpieczać przyrzecze.
W utrzymaniu praw kardynalnych, ius vetandi[17] mieć będzie, i tych dotrzymać narodowi jest winien.
Traktaty handlowe, pożyteczne dla Rzeczypospolitej z sąsiedzkiemi potencjami, provisorie z Radą Nieustającą układać będzie i te do aprobaty Rzeczypospolitej poda.
Posłów wielkich z wyroków sejmowych wybranych, a mniejszych i rezydentów do cudzych dworów i krajów, z Radą Nieustającą wyznaczonych, wedle potrzeby Rzeczypospolitej posyłać i instrukcje onym z taż Radą przepisywać będzie.
Zachowa w tej mierze prawa narodowe, iżby posłowie do obcych dworów, z samej tylko szlachty rodowitej krajowej i osiadłej w państwach Rzeczypospolitej byli wysyłani, i aby ci powracający w Radzie Nieustającej podług prawa i zwyczajów relacje czynili, jako podług danej sobie instrukcji sprawowali się.
Książąt Kurlandii i Semigalii, przy spokojnym księstwie i posesji i wszystkich praw używaniu, jako też stan szlachecki w tymże księstwie i powiecie piltyńskim, przy jego prawach i przywilejach.: także miasta w tymże .księstwie, iuxta pacta subiectionis, et formulam regiminis[18] zachowa.
Indygenaty[19] i nobilitacje, nie inaczej, tylko za wyrokiem sejmu attenta pluralitate[20] rekomendujących województw, ziem i powiatów dawać będzie.
Dwór stanowi królewskiemu przystojny z narodu polskiego i litewskiego, stanu szlacheckiego przykładem starodawnych zwyczajów chować przyrzecze.
Cudzoziemców wszelkiej kondycji ludzi, do rad w sprawach Rzeczypospolitej przypuszczać, ani im godności żadnych nad prawo dawać będzie.
Prawa, przywileje i nadania dla narodu tatarskiego, w państwach Rzeczypospolitej z dawna osiadłego, względem osiadłości ich tudzież dyspozycji wojennych, które na usługę Rzeczypospolitej konstytucjami są obwarowane, nienaruszone zachowa.
Prawa kardynalne, wieczyście trwałe i odmienionemi być nigdy nie mogące, materias[21] status, słowem: wszystkie prawa, wolności narodowe, swobody wszelkich osób i urzędów, przywileje i ustawy narodowe, wszystkim stanom świeckim i duchowieństwu, jakiegokolwiek bądź obrządku, niemniej dysydentom, Akademiom Krakowskiej i Wileńskiej, jako i miastom Rzeczypospolitej słusznie należne, i prawnie nadane, dotrzyma i uskuteczni. Prawa wszystkie, które na sejmach umówione będą, trzymać i wcale chować we wszystkich ich punktach, klauzulach, kondycjach, związkach i obowiązkach dopełniać: niemniej literas cofirmationis iurium et pactorum[22], przykładem swych poprzedników wydać przyrzecze: mając zawsze za najpierwszą i wszystko przewyższającą powinność to, co pożytek i sławę Rzeczypospolitej i narodowi polskiemu przynieść będzie mogło.
Przysięga króla i pakta konwenta, na każdym sejmie przed zaczęciem wszystkich materii, w obecności stanów, głośno rzetelnemi słowy i żadnego nie opuszczając punktu i słowa, czytane być powinny: i każdemu senatorowi i posłowi, podług prawa, jeżeliby w czym przez króla niedotrzymane były, domówić się i dopomnieć wolno będzie. A jeżeliby przeciwko paktom konwentom, lub któremu atrybutowi z nich król wykroczył, albo czego nie wypełnił, tedy obywatele Obojga Narodów, od posłuszeństwa i wiary sobie powinnej królowi będą wolni.
Pakta konwenta królowie polscy zaprzysięgać będą obowiązani, raz przy elekcji, a drugi raz przy koronacji, na roty niżej wyrażone, jako dotrzymają świątobliwie swoje obowiązki względem narodu. Wzajemnie zaś naród przy elekcji królów zaprzysięże prawa i prerogatywy królowi służące ażeby równo król z narodem do niewzruszenia nigdy praw kardynalnych Rzeczypospolitej obowiązanym został.
- ↑
Supra aequalitatem - równość wobec prawa
- ↑ Neminem captivabimus, nisi iure victum - przywilej szlachecki nikogo bez wyroku sądowego więzić nie będziemy
- ↑ Rex datus in subsidium oppressis - królewska powinność na rzecz poddanych
- ↑ Post iudicium, et convictionem - po postępowaniu sądowym zakończnym udowodnieniem winy
- ↑ Ad iure agendum - w zgodzie z obowiązującym prawem
- ↑ Paritatem votorum - równość w głosowaniu
- ↑ In triduo - w ciągu 3 dni
- ↑ Eo ipso pro incapaci honorum et muniorum - tym samym za niegodnego zaszczytów i urzędów
- ↑ Ad cuiusvis nobilis instantiam - i do instalacji każdego szlachcica
- ↑ Iura patronatus - prawa patronowania
- ↑ Liberum exercitium religionis - wolność sumienia i wyznania
- ↑ -> patrz - kaduk
- ↑ Ad ius maiestaticum - do prawa majestatu należy
- ↑ Pro infami et perduelli, ac hoste patriae - zapozbawionego praw, zdrajcę i wroga ojczyzny deklarowany być powinien
- ↑ Avulsa - oddzielnie
- ↑ Omni meliori modo - wszelkim lepszym sposobem
- ↑ Ius vetandi - prawo zakazywania
- ↑ Iuxta pacta subiectionis, et formulam regimini - zgodnie z paktami poddania i według praw Rzeczypospolitej
- ↑ -> patrz indygenat
- ↑ Attenta pluralitate - ze względu na większość
- ↑ Materias status - według prawa
- ↑ Literas cofirmationis iurium et pactorum - dokumenty potwierdzające prawa
Udziela się zgody na kopiowanie, dystrybucję i/lub modyfikację tego tekstu na warunkach licencji GNU Free Documentation License w wersji 1.2 lub nowszej, opublikowanej przez Free Software Foundation.
Kopia tekstu licencji umieszczona została pod hasłem GFDL. Dostepne jest również jej polskie tłumaczenie.