عبیداللہ مہدی
| ||||
---|---|---|---|---|
(عربی وچ: عبيد الله المهدي) | ||||
جم | سنہ 873
| |||
وفات | 3 مارچ 934 (60–61 سال) | |||
شہریت | سلطنت فاطمیہ | |||
مذہب | اہل تشیع | |||
اولاد | محمد قائم بامراللہ | |||
والد | Husain (Rabi Abdullah) | |||
والدہ | ? | |||
خاندان | فاطمی | |||
نسل | القائم بامراللہ | |||
ہور معلومات | ||||
پیشہ | سیاست دان ، خلیفہ | |||
پیشہ ورانہ زبان | عربی | |||
ترمیم |
عبیداللہ المہدی یا المہدی باللہ (پیدائش: 873ء— وفات: 3 اپریل 934ء) دولت فاطمیہ دا بانی سی جس نے 909ء توں 934ء تک حکومت کیتی۔ دولت فاطمین دا بانی جو تریخ وچ المہدی دے ناں توں مشہور اے تے اس دا ناں عبد اللہ یا عبید اللہ دسیا جاندا اے تے انہاں فاطمی ہونے دا دعویٰ اے۔ اسی دی نسبت ایہ دولت خلفائے فاطمیون یا خلفائے عبیدیون وی کہلاندے سن ۔ ایہ مذہبی تے شیعی حکومت سی۔ اسمعیلی جو شیعاں دا فرقہ اے توں تعلق رکھدے سن تے اسی نسبت توں اسماعیلی وی کہلاندے نيں
ابو عبد اللہ شیعی
[سودھو]فاطمین دا دعویٰ اے کہ بلاد مغرب وچ دولت فاطمیہ دی ابتدا امام جعفر صادق دی تحریک توں ہوئی تے آپ نے دو داعی مغرب بھیجے سن ۔ انہاں نے اہل مغرب دے دلاں وچ اہل بیت دی محبت پیدا کردتی۔ اس دے بعد 280ھ وچ داعی ابو عبد اللہ مغرب آیا۔ اس نے اپنی انتھک محنت تے سخت جانفشانی توں بربراں دے اک وڈے قبیلے کتامہ نوں اہل بیت دی دعوت دا حامی بنا لیا۔ جدوں ابو عبد اللہ دی طاقت بڑھی تاں اس نے مغرب دے عمال نوں نکلوانے دی کوشش کيتی۔ کئی شکستاں دے بعد عبد اللہ تاہرت اُتے قبضہ کر ليا تے رفتہ رفتہ اس نے اپنی طاقت بڑھائی تے اس نے اغلبی خاندان نوں سولہ سال دی جہد دے بعد شکست دے کے پورے مغرب اُتے قبضہ کر ليا۔
192ھ تک ابو عبد اللہ شیعی نے اغلبی حکمران زیادۃ اللہ نوں شکست دے کے قیران، میلہ، سطیف، باغایہ، سکاتیر، سبیتیہ، حمود، مجانہ، قرطاجنہ، تیفاش، تسبتہ،مربا، جنہ، قسطیلیہ، قسنطینیہ، قفصہ تے اربس نوں فتح کرچکيا سی ۔ اس نے انہاں فتوحات دی خبر اپنے آقا مہدی نوں دتی جو اس وقت سلیمہ وچ سی ۔
مہدی دی مغرب وچ آمد
[سودھو]ایہ خبر ملدے نيں مہدی نے اپنے لڑکے قائم تے ابو عبد اللہ دے بھائی تے چند غلاماں دے ہمرا مغرب دا رخ کیتا۔ فاطمین دی روایت دے مطابق عباسی خلیفہ مکتفی اللہ نے مصر دے والی محمد بن عیسیٰ النوشیری نوں لکھیا کہ فلاں فلاں شخص مصر آریا اے اسنوں فوراً گرفتار کر لو۔ والی نے مہدی نوں گرفتار کر ليا مگر مہدی نے حیلے بہانیاں یا رشوت دے ذریعہ رہائی حاصل کيتی تے مصر توں حونہ پہنچیا۔ مہدی راستے دی مخلف صعبتاں اٹھاندا ہويا طرابلس پنہچا۔ اوتھے توں مہدی قسطیلیہ دے راستہ سجلماسہ پہنچیا۔ اوتھے دے والی نوں عباسی خلیفہ دے احکامات پہنچ چکے سن ۔ اس لئی مہدی نوں گرفتار کر ليا گیا۔
اس اطلاع اُتے ابو عبد اللہ سجلما نوں رخ کیتا۔ اوتھے دے والی نوں ابو عبد اللہ نے معمولی لڑائی دے بعد شکست دتی۔ ابو عبد اللہ نے قید خانے دا رخ کیتا تے مہدی نوں قید خانے توں رہیا کرا کے تمام لوگاں نے مہدی دی بیعت کيتی۔
ایہ وی کہیا جاندا اے کہ جدوں ابو عبد اللہ قید خانے پہنچیا تاں اس نے دیکھیا کہ مہدی قید خانہ وچ قتل ہوچکيا اے۔ عبد اللہ نے سوچیا کہ عوام نوں ایہ گل معلوم ہوئے گی تاں اس دا مہدی دے متعلق دعویٰ جھوٹا ہو جائے گا۔ مہدی دا اک یہودی غلام سی ۔ ابو عبد اللہ نے اسی یہودی غلام نوں مہدی بنا کے پیش کیتا۔ اس قسم دیاں روایتاں نوں ابن خلدون نے موضع قرار دتا کہ اس طرح دی روایتاں بنو فاطمہ دے مخالفین نے انہاں دے نسب نوں باطل کرنے دے لئی گھڑیاں نيں۔
تخت نشینی
[سودھو]سجلماسہ توں مہدی ابو عبد اللہ دے نال 297ھ رقادہ پہنچیا۔ اوتھے اس نے بیعت لی تے اس نے تمام شہراں وچ اسمعیلی داعی بھیجے گئے، جس نے انکار کیتا اسنوں قتل کر دتا گیا۔ ہر شہر وچ اس نے والی مقرر کیتے۔ ملکی انتظامات دے لئی مختلف محکمے کھولے تے ملک وچ امن و امان قائم کیا۔
بغاوتاں
[سودھو]ابو عبد اللہ نے دیکھیا کہ مہدی نے تمام انتظامات خود سمبھال لئے تے اس دا حکومت وچ کوئی دخل نئيں رہیا تاں اس نے مہدی دی مخالفت شروع کیتی تے اس دے افعال اُتے نکتہ چینی کرنے لگیا۔ اکثر اوہ مہدی دے افعال نکتہ چینی کرنے لگیا تے اوہدی وجہ توں کئی کتامی سردار وی مہدی توں برگشتہ ہو گئے تے کھلم کھلا مہدی دی مخالفت شروع کردتی۔ ایہی وجہ اے مہدی نے مناسب سمجھیا کہ ابو عبد اللہ قتل کر دتا جائے۔ اس دا انجام وی ابومسلم جس نے عباسیاں دی خلافت دی بنیاد رکھی سی قتل کر دتا گیا۔
ابو عبد اللہ دے قتل دے بعد کتامہ توں سر اٹھایا، لیکن اس موقع اُتے مہدی نے غیر معمولی بہادری دا مظاہر کیتا تے اوہ خود باغیاں دا پاس گیا تے انہاں توں کہیا کہ ابو عبد اللہ نوں شیطان نے گمرا کر دتا سی اس لئی ميں نے اسنوں قتل کروا دتا۔ ہن توانوں امان دیندا آں ۔ ایہ سندے ہی لوک منشر ہو گئے۔ اس دے بعد اہل قیران وچ مذہبی جھگڑا ہويا۔ اس اُتے مہدی نے مذہبی آزادی دا اعلان کر دتا تے اعلان کر دتا کہ کسی نوں وی اسمعیلیت قبول کرنے اُتے مجبور نئيں کیتا جائے گا۔
اس اعلان دا سبب ایہ سی کہ دولت فاطمیہ دی بنیاد مذہب اُتے سی تے اس دا تعلق شیعی فرقہ اسمعیلیہ توں سی ۔ جس دی تعلیم تاویل یعنی باطن شریعت اُتے مبنی سی۔ جدوں کہ بلاد مغرب دے باشندے سنی مذہب سن تے انہاں دے درمیان مذہبی اصول وچ وڈا اختلاف سی ۔ جے انہاں اُتے مذہبی جبر و تشدد کیتا جائے تاں خطرہ سی اوہ اوہدی اطاعت توں باہر ہوجان گے، اس لئی اس نے اپنی حکمت عملی بدلی تے صرف اپنا شیعی ہونا ظاہر کیتا تاکہ لوک اوہدی امامت نوں تسلیم کرن۔ اس دے بعد دولت فاطمہ دا مذہبی دور سیاسی دور وچ بدل گیا تے جو لوک باطن اُتے عمل کردے سن انہاں نوں سزاواں دتیاں گئیاں۔ بعض نوں قید تے بعض نوں قتل کیتا گیا۔
کتامہ دی اک شاخ وچ اک شخص نے دعویٰ کیتا کہ اوہ خدا دا بھیجیا ہويا نبی اے۔ انہاں لوگاں نے دعوت اسمعیلہ دی طرف اک سلسلہ دعوت قائم کیتا۔ لیکن مہدی نے اس قتل کرا دتا۔ اس دے بعد بربراں دی طرف توں 298ھ تا 299ھ دے درمیان مختلف علاقےآں وچ بغاوتاں ہوئیاں لیکن مہدی نے انہاں دے خلاف فوجاں بھیجیاں تے خون ریزی دے بعد انہاں دی بغاوتاں سرد ہوئیاں۔
314ھ وچ ایہ جھگڑے فیر توں اٹھیا کھڑے ہوئے تے زناتہ نے محمد بن خزر دی ماتحتی وچ بغاوت کر دتی۔ مہدی نے اپنے لڑکے قائم نوں بھیج کر اس فتنہ نوں سرد کیتا۔
اہل طرابلس تے صقیلہ دی مخالفت
[سودھو]مہدی دی طرف توں طرابلس اُتے ماکیون بن ضبارہ نوں والی مقرر کیتا سی ۔ ایتھے دے عرب باشندے 300ھ وچ اس دے مخالف ہو گئے تے اسنوں کڈ دتا تے احمد نصر نوں اپنا والی مقرر کر دتا۔ مہدی نے انہاں دے مقابلے اپنے بیٹے قائم نوں بھیجیا تے اک طول مقابلے دے بعد اس شہر اُتے قبضہ کر ليا تے اک کثیر رقم ایتھے دے لوگاں اُتے جرمانہ کیتا۔
فاطمین نے جدوں اغلبی علاقے فتح کیتے تاں صقیلہ وی اس دے قبضہ وچ آگیا۔ مگر 301ھ وچ عرباں نے امیر احمد بن قہرب دی ماتحتی وچ بغاوت کردتی تے مہدی دی جگہ عباسی خلیفہ دا ناں لینے لگے۔ اس دے سدباب دے مہدی نے حسن بن ابی خنزیر نوں روانہ کیتا جس نے اس بغاوت سرد کیتا۔ مہدی نے اپنی حکومت نوں مستحکم کرنے دے لئی افریقہ تے صقیلہ توں بحری مسانوں بھیجیاں، لیکن روم (بازنطینیاں ) نے اس نال معاہدہ کر ليا۔ اس توں بعد انہاں نے بلا خوف سردانیہ تے قرقیسا ( کورسیکا ) نوں اپنی حکومت وچ شامل کر لیا۔
مصر اُتے حملہ
[سودھو]خلافت عباسیہ دی کمزوری دی بنا اُتے ملک دے مختلف علاقےآں وچ مختلف خانداناں دی حکومتاں قائم ہوگئياں سن۔ دولت فاطمیہ دا قیام وی اسی کمزوری دا نتیجہ سی ۔ اس وقت مصر دی حالت تسلی بخش نئيں سی تے اوتھے اسمعیلی داعیاں نے اوتھے دے اہلکاراں نوں اپنی طرف مائل کر ليا سی ۔ اوتھے دے قاضی تے خزانہ دار مہدی نال ملے ہوئے سن تے انہاں دی مہدی توں مراسلت جاری سی۔ مہدی نے اس موقع توں فائدہ اٹھانا چاہیا تے 301ھ وچ مصر اُتے حملہ کرنے دے لئی اک عظیم الشان بیڑا تیار کیتا جو دو سو جنگی جہازاں اُتے مشتمل سی ۔ ایہ بیڑا عباسہ بن یوسف دی سردگی وچ مصر روانہ کیتا تے اس دے نال معتدد کتامی سردار وی روانہ کیتے۔ مصر دا والی ابو منصور تگین اس دا مقابلہ نئيں کرسکیا۔ عباسہ اسکندریہ تے فیوم اُتے قبضہ کردے ہوئے اگے ودھیا۔ اس عباسی خلیفہ مقتدر نے اپنے غلام مونس تے سبکتگین نوں اک کثیر لشکر کے نال روانہ کیتا۔ فریقین وچ کئی مقابلے ہوئے آخر عباسہ نوں نقصان اٹھا کے واپس آنا پيا۔
603ھ وچ مہدی نے اپنے بیٹے دی سرکردگی وچ اک لشکر نوں دوبارہ روانہ کیتا۔ قائم نے اسکندریہ، فیوم، صعید تے جزیرہ اشمونین اُتے قبضہ کرکے مصر دی طرف چڑھائی کيتی۔ قائم دے لشکر نوں قحط تے وبا نے کمزور کر دتا سی ۔ مقتدر دے غلام مونس نے قائم نوں شکست دتی دے۔ قائم دی مدد دے لئی اک اسی جہازاں اُتے مشتمل بیڑا جس اُتے دو کتامی افسر سلیمان تے یعقوب کتامی متعین سن ۔ ادھر طرموس توں بیڑا نکلیا جو پچیس جہازاں اُتے مشتمل سی تے اس دا افسر ابو الیمن سی ۔ انہاں دی مڈ بھیڑ موضع رشیدیہ وچ ہوئی، مصری بیڑا کامیاب ہويا تے یعقوب و سیلمان گرفتار ہو گئے۔ قائم مصر فتح نہ کر سکیا تے اسنوں واپس آنا پيا۔
ادارسہ دی تسخیر
[سودھو]فاس ( مغرب ) وچ بنی ادریس دی حکومت سی۔ ا س وقت حکمران یحیٰ بن ادریس بن عمر سی ۔ فاس دی تسخیر دے لئی مہدی نے 308ھ وچ مصالہ بن جیوس نوں چند کتامی سرداراں دے نال بھیجیا۔ مصالہ نے یحیٰ نوں معزول کر کے اوہدی جگہ موسیٰ بن ابی الا فیع المکناسی نوں مقرر کیتا۔ ادارسہ نے تاں اس وقت اطاعت قبول کرلئی، مگر انہاں وچ تے موسیٰ دے درمیان وچ جھگڑا ہو گیا۔ موسیٰ نے یحیٰ نوں گرفتار کر کے اس دے قبیلے نوں مغرب توں کڈ دتا۔
خوارج دی تسخیر
[سودھو]سجلما دے علاقہ وچ خوارج آباد سن، ایہ مہدی دی مخالفت کردے سن ۔ مہدی نے انہاں دی تسخیر دے لئی مصالحہ نوں روانہ کیتا۔ انہاں نوں شکست دینے دے بعد مصالحہ نے زناتہ دے خوارجاں دے خلاف کاروائی کتیی، لیکن مصالحہ ماریا گیا۔ اس قتل ہونے توں مغرب وچ وڈی بیچینی دوڑ گئی۔ اسنوں دور کرنے دے لئی مہدی نے اپنے بیٹے 512ھ وچ اپنے بیٹے قائم نوں روانہ کیتا۔ قائم نے خارجیاں دے سردار محمد بن خزر نوں بھگا دتا تے قبیلے مزانہ، مطماطہ تے ہوارۃ نوں مغلوب کیتا تے اباضیہ، صغریہ تے خوارج دے دوسرے فرقے مسخر ہو گئے۔
مہدیہ تے محمدیہ دی آباد کاری
[سودھو]303ھ وچ مہدی نے اک شہر دی بنیاد پائی جو دشمناں دے حملے وچ انہاں دی پناہ گاہ بن سکے۔ ایہ شہر تونس تے قرطاجنہ دے ساحل دے قریب اک خطہ وچ اس آباد کیتا۔ اس نے شہر دے اطرف وچ مضبوط فصیل بنائی، جس وچ لوہے دے عظیم الشان دروازے بنائے۔ شہر دے اندر سنگ مر مر دے محلات وسیع تالاب تے زمین دوز مخزن بنائے جنہاں وچ کافی غلہ رکھیا گیا۔ 398ھ وچ ایہ شہر پایا تکمیل ہويا۔
خوارج دی تسخیر دے بعد قائم نے واپسی اُتے اسنوں بنو کملان دی بغاوت نوں خوف ہويا۔ لہذا قائم نے انہاں نوں قیروان دے قریب اک موضع وچ آباد کیتا تے اس مقام اُتے اک شہر محمدیہ دی بنیاد 315ھ وچ رکھی۔ جتھے غلے دے کثیر ذخائر رکھے۔
بنو امیہ دا اثر و رسوخ
[سودھو]عبد الرحمنٰ ( خلیفہ اندلس ) بربری قبیلہ مغرادہ دے سردار محمد بن خزر نال تعلقات قائم کیتے۔ محمد خزر نے فاطمی فوجاں نوں شکست دتی تے مصالحہ نوں اپنے ہتھ نال قتل کیتا۔ اس نے مغرب اوسط توں فاطمیاں نوں کڈ دتا تے ایتھے دے والیاں نے خلیفہ اندلس نوں اپنا مقدر اعلیٰ تسلیم کر ليا۔ کمناسہ موسیٰ ابی الا فیع وی خلیفہ اندلس دی طرف مائل ہو گیا۔ اس نے 319ھ وچ سبتہ اُتے قبضہ کر ليا، جو فیر فاطمیہ دے قبضہ وچ نئيں آیا۔
اسمعیلی عقیدیاں دی اشاعت
[سودھو]309ھ وچ مہدی نے اسمعیلی عقیدیاں دی اشاعت دے منیب بن سلیمان المکناسی نوں تاہرت روانہ کیتا۔ اس نے ایہ عقائد قیروان، باغانہ تے تونس وچ شائع ہوئے۔ جس دی وجہ توں لوگاں نے ظاہر اعمال چھڈ کے محرمات شرعیہ دے مرتب ہونے لگے۔ اوہدی شکایتاں مہدی تک پہنچیاں۔ پہلے تاں اس نے لاعلمی دا مظاہرہ کیتا فیر اس نے دو افراد گرفتار کرلئے۔ انہاں وچ کئی مشہور لوک وی سن ۔ انہاں وچ احمد الہلادی وی سی، جو مہدیہ نوں قبلہ کہندا سی، کیوں کہ مہدی مہدیہ وچ رہندا سی ۔ اس دا کہنا سی وچ ایسی ہستی دی عبادت نئيں کردا جو نظر نئيں آندی اے۔ اوہ مہدی نوں کہندا سی آسمان اُتے چڑھ جاؤ کدوں تک زمین دیاں گلیاں وچ گھومو گے۔ اوہ مہدی نوں عالم غیب سمجھدا سی ۔ اس طرح ابراہم بن غازی رمضان وچ کھلا کھلم کھایا کردا سی تے دوسرے کبائر دا مرتب ہُندا سی ۔
مہدی دا انتقال تے اس دے کارنامہ
[سودھو]مہدی نے نہایت دانائی تے مستقل مزاجی توں کم لے کے اک ایسی دولت دی بنیاد رکھی جو ڈھائی سو سال قائم رہی۔ اس نے حاصل شدہ ملک اُتے اکتفا نئيں کیتا بلکہ افریقہ دے ہور علاقےآں نوں فتح کرکے بحر محیط تک اپنی حکومت دے دائرے نوں وسیع کیتا، اس نے بنو ادریس نوں مسخر کیتا تے مصر نوں فتح کرنے دی کوشش کيتی۔ اس جنگی بیڑے نوں اس قابل کیتا کہ اوہ روم دا مقابلہ کرنے لگیا۔ اس ملک کہ ہر گوشے وچ امن و امان قائم کیتا۔ اس نے ہر شے دا معقول انتظام کیتا کہ لوک خوش حال ہو گئے۔ جلال الدین سیوطی وی اس دا اعتراف کردا اے۔ اوہ کہندا اے کہ مہدی عادل و سخی سی اس لئی لوک اوہدی طرف مائل ہو گئے۔
تقریباً پچیس سال حکومت کرنے دے بعد322ھ وچ مہدی دا انتقال ہو گیا۔ اسنوں شہر مہدیہ مغرب وچ دفن کیتا گیا۔ اس دے انتقال دے بعد اس دا بیٹا قائم خلیفہ و امام بنیا۔ اوہدی موت دی خبر تقریباً سوا سال تک چھپائی گئی۔[۱]
حوالے
[سودھو]- ↑ ڈاکٹر زاہد علی۔ تریخ فاطمین مصر
باہرلے جوڑ
[سودھو]- Imam al-Mahdi, the 11th Fatimi Imam. Archived 2006-02-10 at the وے بیک مشین
- Institute of Ismaili Studies London.
عبیداللہ مہدی جم: 873ء
موت: 3 اپریل 934ء
| ||
شاہی القاب | ||
---|---|---|
New title | فاطمی خلافت دے خلفاء 8 دسمبر 909ء—3 اپریل 934ء |
جانشین القائم بامراللہ |