(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Differenza tranter versiuns da "Budapest" – Wikipedia
Wikipedia

Differenza tranter versiuns da "Budapest"

Versionsgeschichte interaktiv durchsuchen
← Versiun pli veglia
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
VisuellWikitext
D.Camenisch (Discussiun | contribuziuns)
2.942 Bearbeitungen
Keine Bearbeitungszusammenfassung
D.Camenisch (Discussiun | contribuziuns)
2.942 Bearbeitungen
Keine Bearbeitungszusammenfassung
 
Lingia 25:
=== Emprim millenni ===
==== Temp dals Romans ====
L’istorgia da Budapest cumenza vers l’onn 89 cun la fundaziun d’in champ militar roman sin territori populà avant da la stirpa celtica dals Eraviscs.<ref>Las infurmaziuns davart l’istorgia da la citad tenor Hauszmann: ''Kleine Geschichte Budapests'', cf. bibliografia.</ref> Enturn il champ è alura sa sviluppada pass per pass la colonia romana Aquincum, la quala haè furmàstada tranter il 106 ed il 296 la chapitala da la provinza Pannonia inferior. Sut domini roman ha la citad prosperà: i sa laschan cumprovar in palaz guvernativ, plirs amfiteaters e bogns; ultra da quai è la citad, situada al Danubi che furmava il cunfin da l’[[Imperi roman]], vegnida protegida tras in mir.
 
==== Temp da la migraziun dals pievels ====
Lingia 43:
[[Datoteca:Than_Buda_ostroma.jpg|thumb|220px|Assedi da Buda durant la revoluziun dal 1848/49]]
==== Sedia dal retg ====
Pest era dapi il 1723 la sedia da l’administraziun dal reginavel. Malgrà las cundiziuns disfavuraivlas ed in’aua gronda desastrusa l’onn 1838 cun 70&nbsp;000 unfrendas, è la citad creschida en il decurs dal 18avel e 19avel tschientaner sco strusch in’autra. L’onn 1780 èhan ilils tudestg vegnìHabsburgais introducì dalsil Habsburgaistudestg sco lingua uffiziala. Quai han ins er fatg per pudair controllar meglier ils moviments revoluziunars che sa faschevan valair pli e pli. Tras quai han ins er tegnì quint dals colonisaturs tudestgs che vegnivan adina puspè clamads en il pajais e ch’avevan en il fratemp populà vastas parts da la citad. Il territori central dals Croats, che correspunda pli u main al territori da la [[Croazia]] odierna, era suttamess a Budapest.
 
==== Construcziun da l’emprima punt stabla ====
InL’existenza dalsd’ina motivspunt principalsdurant perla ilstad svilupè dastada Budapestina hada furmàlas l’existenzapremissas d’inaprincipalas puntper durantil lasvilup stadda Budapest; quella sa cumponiva da bartgas fermadas ina vi da l’autra. Sin iniziativa dal refurmatur ungarais cont [[István Széchenyi]] han ins remplazzà quella ils onns 1839 fin 1849 tras in’emprima punt stabla. Animà da far quai aveva il fatg ch’el aveva stuì spetgar in’emna per pudair arrivar a la sepultura da ses bab da l’autra vart dal flum. La punt, la pli veglia e pli enconuschenta da las nov punts dad oz, porta alura er cun raschun ses num (Széchenyi Lánchíd).
 
==== La revoluziun dal 1848/49 ====
Lingia 71:
 
==== Dapi la vieuta dal 1989 ====
Ils 23 d’october 1989 han ins proclamà a Budapest la Republica da l’Ungaria. Quest pass ha trantergidà autera fullàfullar via a la fin da l’Uniun sovietica e da l’entir bloc da l’ost. L’onn 2000 han gì lieu en l’entir pajais festivitads en connex cun il millennari da la fundaziun dal stadi; tranter auter han ins er investì en la chapitala cun eriger il center da cultura Millenáris ed il quartier dal millenni cun il teater naziunal; medemamain è vegnì modernisà da la vart da Buda il campus da l’universitad tecnica. Festivà en l’entir pajais, e surtut en la chapitala, han ins er l’adesiun da l’Ungaria a l’[[Uniun europeica]] il prim da matg 2004.
 
== Populaziun ==
Lingia 88:
[[Datoteca:Hungary_budapest_districts.svg|thumb|200px|Ils districts da la citad]]
=== Parts da la citad ===
La citad sa cumpona da trais citads ch’eran oriundamain independentas e ch’èn pir vegnidas reunidas il 1873 a la vischnanca Budapest.<ref>Matthias Eickhoff: ''Ungarn''. DuMont Reiseverlag, 2009, ISBN 978-3-7701-7670-0, p. 35.</ref> Da la vart orientala, planiva dal Danubi sa chatta Pest che cumpiglia dus terzs da la surfatscha da la citad; da la vart occidentala, muntagnarda cumpiglianfurman Buda ed Óbuda l’ulteriur terz da la citad. Questas duas ultimas parts, che cumpigliavan antruras autas cumparts da populaziun da lingua tudestga, sa numnavan per tudestg Ofen (Buda) resp. Alt-Ofen (Óbuda).
 
=== Districts ===
Lingia 194:
== Attracziuns e cultura ==
=== Edifizis, vias e statuas ===
[[Datoteca:Budapest_Parlament_2015.JPG|thumb|220px|ParlamentIl parlament ungarais]]
Blers impurtants edifizis da la citad èn situads a la riva dal Danubi. Sin la vart occidentala, la vart da Buda, s’auza la collina Gellért grippusa cun la statua da la libertad e la citadella. Al pe da la collina sa chatta il hotel Gellért cun ses famus bogn termal sco er dal flum giu l’edifizi principal da l’universitad tecnica. En il nord da la collina Gellért è situada la collina dal chastè cun l’anteriur chastè roial. En il palaz sa chattan la biblioteca naziunala, la galaria naziunala ed il museum istoric. Sper il chastè ha il president dal stadi ungarais sia sedia en il palais Sándor classicistic. Al pe da la collina dal chastè è situà il Várkert Bazár che furma la finiziun dal cumplex fortifitgà vers il Danubi.
 
Lingia 205:
Da qua maina da la vart da Pest il pitschen rintg tar la punt da la libertad, sperasvi la gronda sinagoga, il museum naziunal e la gronda halla da martgà. La sinagoga situada en la Dohány utca marchescha l’access al quartier gidieu istoric, situà tranter il pitschen ed il grond rintg. Il pitschen rintg suonda pli u main il decurs da l’anteriur mir da la citad, dal qual las ultimas portas da la citad èn vegnidas disfatgas la fin dal 18avel tschientaner. Singulas parts dal mir èn però sa mantegnidas. Tranter il pitschen rintg ed il Danubi sa chatta il center da la citad per propi. Parallel tar il flum tanscha la Váci utca, la pli veglia via da commerzi da la citad ed oz la pli enconuschenta via da flanar. Quella collia la halla da martgà gronda cun il Vörösmarty tér. En il nord dal center da la citad, ma anc adina en il 5avel district central, s’auza la pli gronda baselgia da Budapest, la basilica da S. Stefan.
 
Il grond rintg (Nagykörút) è vegnì erigì tranter il 1872 ed il 1906. Quel maina da la punt Petőfi tar la punt Margreta e furma in dals pli impurtants ensembles architectonics da ses temp en l’entir’Europal’entira Europa. La staziun da viafier dal vest (Nyugati pályaudvar) che sa chatta qua furma ensemen cun la staziun da viafier da l’ost ina perditga imposanta da l’architectura da staziuns.
 
Al rintg grond, ils tschancuns dal qual portan il num da s. Stefan e dals districts cunfinants Teréz-, Erzsébet-, József- e Ferencváros sa chattan plirs teaters (fin la siglientada l’onn 1965 er il teater naziunal) e kinos (dals quals intgins han stuì serrar cur ch’ins ha avert en auters lieus da la citad kinos multiplexs). Tar la plazza Oktogon vegn il rintg cruschà da l’Andrássy út che collia il center da la citad cun il guaudet da la citad.
Lingia 211:
L’Andrássy út furma in dals projects urbanistics ils pli ambizius en l’istorgia da la chapitala ungaraisa. En be 14 onns, dal 1871 fin il 1885, han ins erigì in’alea d’ina lunghezza da 2,5 kilometers che vegn flancada da chasas d’abitar da sis auzadas en il stil tipic da quel temp (istorissem), da l’opera statala ungaraisa, da la chasa dal terror e da pliras plazzas. Ella maina vers la plazza dals eroxs, la quala vegn da sia vart flancada da la halla d’art e dal museum dals bels arts. Sin questa plazza sa chatta il monument millennari ch’è vegnì erigì il 1896 a chaschun dal giubileum da l’arrivada dals Magyars en il Batschigl Pannonic. En il sid da la Plazza dals eroxs sa chatta la plazza lunghenta cun il monument che regorda a la sullevaziun dal 1956. Quel è vegnì inaugurà precis 50 onns suenter la sullevaziun e sa chatta al lieu nua ch’ins aveva cupitgà il 1956 in monument da [[Stalin]].
 
Dapi il 2002 tutga er l’Andrássy út tar il Patrimoni cultural mundial. Sut la via cursescha l’emprimala metro istorica da Budapest; igl è quai stà ina da las emprimas metros electricas en tut il mund e suenter la London Underground ina da las pli veglias dal mundinsumma.
 
Vers ost, gist davos la plazza dals eroxs, sa chatta en il guaudet da la citad il chastè Vajdahunyad, ch’è vegnì erigì a chaschun da l’exposiziun millennara l’onn 1896, il zoo, il circus, la patinera ed il bogn da cura Széchenyi. Ensemen cun il bogn Gellért tutga quel tar ils pli enconuschents bogns termals da Budapest.
Lingia 217:
Il mausoleum da Gül Baba sa chatta sin la collina da rosas a Buda. Quest monument en furma d’octogon è vegnì erigì vers il 1545 e furma il sanctuari da l’islam situà il pli lunsch vers nord. [[Gül Baba]] è stà in dervisch e poet tirc dal 16avel tschientaner.
 
Ordaifer il center da la citad, a la riva occidentala dal Danubi occidentala, è situada la colonia romana Aquincum. Ultra da quai sa chatta qua il parc da sculpturas cun statuas dal realissem socialistic.
 
A la riva orientala è situà il monument commemorativ Chalzers a la riva dal Danubi che regorda als pogroms cunter ils gidieus en la [[Segunda Guerra mundiala]].
Lingia 243:
Mintg’onn han lieu a Budapest dus gronds festivals da cultura, en rom dals quals vegnan surtut purschids programs per ils amaturs da la musica classica: il festival da la primavaira da Budapest ed il festival d’atun da Budapest. Per amaturs da film ha lieu il favrer in festival naziunal e l’avrigl il festival internaziunal Titanic ed ultra da quai in festival da teater internaziunal. L’avust ha lieu il festival sin l’insla ‹Sziget› cun blers concerts surtut per in public giuven.
 
In nov center da cultura da la vart da buda è il Millenáris ch’è vegnì avert l’onn 2000 en rom dal giubileum millennarmillennari da la fundaziun dal stadi sin l’areal d’ina veglia fabrica. Qua han lieu la stad concerts, exposiziuns ed autras occurrenzas culturalas. La plazza da gieu per uffants dispona da figuras stgalpradas a maun che derivan d’ina paraula populara. Dapi il 2005 ha er il museum d’uffants ungarais Palaz dals misteris in nov dachasa.
 
=== Ulteriuras occupaziuns da temp liber ===
Lingia 278:
Tuttina sco Vienna ha er Budapest enconuschì en il 19avel tschientaner ed a la vieuta vers il 20avel tschientaner ina ritga cultura da cafés. In dals centers litterars furmava il kávéház Café New York che dumbra dapli che tschient onns e ch’ha existì dal temp dal communissem sut il num Hungária Kávéház.
 
In dals lieus d’acziun da la revoluziun dal 1848 haè furmàstà il café Pilvax, en il qual sa reunivan ils aderents da Sándor Petőfi. Ils cafés han er servì sco plaz da lavur per scripturs, poets e schurnalists – [[Ferenc Molnár]] è per exempel stà in visitader frequent da talas chasas da café. Dal temp dal communissem èn quels vegnids statalisads ed han midà lur funcziun, blers èn svanids u en vegnids negligids sur lung temp. Da quel temp furmavan ils pitschens presszós (espressos) ils sulets locals en ils quals ins pudeva giudair in fekete, in pitschen café nair ungarais ch’ins ha laschà coier ditg.
 
Il Café Centrál al Ferenciek han ins reavert ils onns 1990 en veglia traglischur. Il Café Museum a la Múzeum körút è daventà in restaurant pli nobel. Sco café il pli bel ed exquisit vala il Café Gerbeaud al Vörösmarty tér. Las duas pli veglias conditorias a Buda èn la conditoria Ruszwurm en il quartier dal chastè e la conditoria August sper la fiera Fény-utca.
Lingia 310:
Enstagl d’ina staziun principala dispona Budapest da trais staziuns a chau ch’èn colliadas ina cun l’autra tras la metro. La pli impurtanta staziun furma il Keleti pályaudvar (staziun da l’ost). Da qua davent cursescha la gronda part dals trens internaziunals. Ultra da quai existan qua er bleras colliaziuns naziunalas. En il nord da la staziun da l’ost, medemamain da la vart da Pest, sa chatta la staziun dal vest Nyugati pályaudvar cun ses museum da viafier interactiv; da qua davent curseschan ils trens vers l’ost dal pajais ed en direcziun da l’[[Ucraina]]. Da vart da Buda sa chatta la staziun dal sid Déli pályaudvar; qua partan ils trens vers il sidvest dal pajais, per exempel en direcziun dal Lai Balaton.
 
L’interpresa da transports publics da Budapest (BKV) transporta mintga di 3,8 milliuns passagiers sin ina rait da bundant 2000 kilometers. Quella sa cumpona oravant tut da bus (41&nbsp;% da tut ils passagiers che vegnan transportads cun il traffic public), da trams (26&nbsp;%) e da lingias da metro (22&nbsp;%). L’emprima lingia da metro è gia vegnida terminada il 1896 eed furmaè uschia la pli veglia metro sin l’entir intschess continental da l’Europa. Daspera mainan pendiculara, funiculara resp. viafier a roda dentada sin diversas collinas situadas sin il territori da la citad (János-hegy, collina dal chastè, Svábhegy).
 
La plazza d’aviaziun internaziunala da Budapest, Ferihegy, è situada ca. 15 kilometers ordaifer il center da la citad. Quella è cuntanschibla bain cun auto, bus u viafier. Dapi il 2004, cur che diversas airlines bunmartgadas èn s’etablidas entaifer il martgà ungarais, è il dumber da passagiers creschì fitg ferm.
Da "https://rm.wikipedia.org/wiki/Budapest"