Ruver puschlà
Il ruver puschlà (Quercus petraea (Matt.) Liebl., sin.: Quercus sessilis Ehrh. ex Schur, Quercus sessiliflora Salisb.), er numnà ruver tardiv, è ina spezia da planta or dal gener dals ruvers (Quercus) entaifer la famiglia Fagaceae.
Descripziun
[modifitgar | modifitgar il code]Caracteristicas vegetativas
[modifitgar | modifitgar il code]
Il ruver puschlà cuntanscha autezzas da 25 fin 30 meters (maximalmain 40) ed in diameter dal bist da fin a 2 meters. Entras la ragisch a pal è la planta ordvart resistenta cunter stemprads. Sco il ruver cumin sviluppa er il ruver puschlà chatschs da son Gion. La vegliadetgna maximala munta a 800 fin 1000 onns. La curuna da la planta furma sin in bist guliv in aut arvieut cun roma ordinada sco radis e ch’èn bler pli gulivs che quels dal ruver cumin. La curuna dal ruver puschlà è main spessa che quella dal ruver cumin, la feglia è repartida a moda guliva.
La scorsa dal ruver puschlà è en giuvens onns glischa e d’in verd grisch levamain glischant. Pli tard sa furma ina scorsa brin grischa, la quala è grossa e munida cun profundas sfessas longitudinalas. La scorsa da la roma è grisch stgira, per part encotschnida. Ils brumbels èn gronds, da furma conica fin ovala e cumparan a la fin dals chatschs.
La feglia è ordinada vi da la roma en posiziun alternanta. Il moni ha ina lunghezza da 1 fin 2 centimeters ed è da colur melna. Il plat dal fegl ha ina lunghezza da 8 fin 12 (darar fin 16) centimeters ed ina ladezza da 5 fin 7 (darar 10) centimeters. A la basa è quel in pau pli graschel, en furma da cugn, ed entaglià en 8 fin 12 (darar fin 16) chavas radundas. La part sura dal fegl è d’in verd ferm, glischant, la vart sut è pli clera ed a l’entschatta in pau pailusa.[1]
Caracteristicas generativas
[modifitgar | modifitgar il code]Il ruver cumin è ina planta monochasana cun separaziun da las schlattas. La planta flurescha da l’avrigl fin il matg. Las minas masculinas han ina lunghezza da 5 fin 8 centimeters. Las flurs femininas sa chattan orasum e vi dals anguls da fegls dals giuvens chatschs en gruppas da dus fin sis; ellas èn alventas e radundas cun stigmas da colur purpura.
Ils glogns madiran dal settember fin l’october. Quels sa chattan en dumbers pli gronds (perquai il num ruver puschlà) vi da cupulas quasi senza moni. Il singul fritg ha ina lunghezza da 1,6 fin 2,6 centimeters (levet damain che tar il ruver cumin). La cupula enzuglia radund la mesadad dal glogn ed è cuverta cun in pail spess. Ils glogns servan a divers animals sco nutriment e vegnan derasadas tras quels. Sco tar il ruver cumin èsi er tar il ruver puschlà surtut la sgragia che procura cun ses deposits per la derasaziun dal sem.
Il dumber da cromosoms munta a 2n = 24.[2]
Differenzas tar il ruver cumin
[modifitgar | modifitgar il code]
Il ruver puschlà ed il ruver cumin sa sumeglian fitg. Blers sistematichers e genetichers vesan en il ruver puschlà be ina varianta dal ruver cumin segnada da tschertas adattaziuns al lieu. Areguard la derasaziun e la morfologia datti però intginas differenzas: Il ruver puschlà cumpara surtut sin collinas e muntognas. Ils fritgs creschan en puschels vi da monis fitg curts. La feglia ha monis d’ina lunghezza da 2 fin 3 centimeters. En la part centrala dal fegl na fineschan ils gnervs laterals mai en las chavas.
Il ruver puschlà ed il ruver cumin pon bastardisar. Schebain tals bastards giogan ina rolla en effectivs reals n’è betg cler. Per il pli sa mussan las plantas cun caracteristicas intermediaras tuttina sco appartegnentas ubain a quella u a l’autra spezia.[3]
Sistematica
[modifitgar | modifitgar il code]Ins differenziescha tschintg sutspezias:[4]
- Quercus petraea subsp. austrotyrrhenica Brullo, Guarino & Siracusa: Cumpara en l’Italia dal Sid e Sicilia.
- Quercus petraea subsp. huguetiana Franco & G.López: Derasada en la Spagna dal Nord.
- Quercus petraea subsp. petraea: Il territori da derasaziun tanscha sur l’Europa fin en la Tirchia.
- Quercus petraea subsp. pinnatiloba (K.Koch) Menitsky: Derasada da la Tirchia fin en la Siria.
- Quercus petraea subsp. polycarpa (Schur) Soó: Cumpara davent da la Slovachia sur la Peninsla dal Balcan, sin la Crim e da la Tirchia fin en l’Iran dal Nord.
Furmas cultivadas
[modifitgar | modifitgar il code]- 'Mespilifolia': Questa furma plitost stgarsa po cuntanscher in’autezza da fin a 16 meters ed in diameter dad in fin dus meters. La feglia è lunghenta, en furma da lantschetta e po cuntanscher ina lunghezza da fin a 22 centimeters ed ina ladezza da 3 fin 5 centimeters. Ils fegls han in ur engrossì, levamain crenà e betg entaglià. Il moni dals fegls è savens da colur cotschen stgira.
- 'Columna': Tar quella sa tracti ubain d’ina varianta dal ruver puschlà (Quercus petraea) ubain d’ina cruschada tranter ruver cumin e ruver puschlà (Quercus × rosacea). La planta è diromada fitg spess, la feglia n’è strusch entagliada. Questa sort è vaira resistenta cunter la sfarinussa.
- 'Laciniata': Cun feglia sfessa.
Derasaziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Il ruver puschlà è suenter il ruver cumin la spezia da ruvers la pli frequenta en l’Europa Centrala. Ses territori da derasaziun tanscha da l’Italia sur la Grezia dal Nord en il sid fin tar las Inslas Britannicas e la Scandinavia dal Sid en il nord. Ella cumpara da la Spagna dal Nord en il vest fin en la Pologna, il sidvest da la Russia, la Mar Naira e l’Iran dal Nord en l’ost. Cumpareglià cun il ruver cumin na tanscha il territori da derasaziun dal ruver puschlà però betg uschè lunsch vers ost; la planta preferescha numnadamain in clima atlantic fin subatlantic. En las Alps dal Sid munta il ruver puschlà fin en autezzas da 1100 meters sur mar.
Il ruver puschlà crescha sin terrens crappus ed arschiglius frestgs, da profunditad mesauna fin gronda. Il num scientific da la spezia petraea (grip) renviescha als terrens crappus. La planta cumporta er lieus cun paucas substanzas nutritivas. Cuntrari al ruver cumin evitescha ella lieus umids u mez umids. Tuttina sco il ruver cumin basegna er il ruver puschlà relativamain bler glisch e vegn stgatschà en l’Europa Centrala en blers lieus dal fau verd. La planta cumpara perquai surtut en lieus cun terrens in pau pli spezials che na cunvegnan betg talmain al fau verd. Là furma ella societads cun badugns u tieus. En regiuns submediterranas furma ella guauds maschadads cun autras spezias da ruvers (ruver pailus, ruver semperverd).
Blers guauds da ruvers en l’Europa Centrala èn d’origin antropogen. Quels èn sa furmads da plantas che vegnivan pli baud tagliadas periodicamain, quai ch’il ruver puschlà (ed er il ruver cumin) supportan meglier ch’il fau verd. En pli èn ils ruvers vegnids promovids pli baud intenziunadamain pervi da lur lain custaivel e per trair a niz ils fritgs sco pavel d’animals.
Utilisaziun
[modifitgar | modifitgar il code]
Sco tar il ruver cumin è er il lain dal ruver puschlà satigl e da colur alv melnenta; il lain da cor è da colur brin clera fin brin stgira. Il lain dir e zai è duraivel e vegn duvrà per intents fitg differents: sco lain da construcziun, en l’aua, per traversas e per pals, ubain en la construcziun d’interiurs sco parchet, per stgalas e mobiglias. Medemamain furnescha il lain da ruver fitg buna laina da brisch. Lain da ruver da fitg auta qualitad deriva per ordinari dal ruver puschlà. Quel vegn duvrà sco furnier u elavurà a buts e butschins, tranter auter per conservar vin. Er en parcs è la planta fitg bainvisa: Ella chatscha baud la primavaira, e l’atun mantegna ella ditg sia feglia.
Pli baud vegnivan ils glogns (glondas) duvrads sco pavel per ils portgs. Per l’uman era quai da tuttina gronda impurtanza sco l’utilisaziun dal lain. Ils glogns cuntegnan fin a 38 % amets ed èn fitg nutritivs. Ils portgs vegnivan chatschads en ils guauds da ruvers ed engraschads cun ils fritgs. Da quel temp deriva la moda da dir ‹Sin ils ruvers crescha il meglier schambun›. Er la selvaschina sa serva gugent dals glogns. Per bovs e chavals èn els però nuschaivels pervi da lur auta cumpart da tannins. E per l’uman cuntegnan quels memia bleras substanzas amaras e sa laschan perquai be consumar suenter esser vegnids tractads. Malt da glondas è però adattà vaira bain per producir biera. Medemamain sa laschan las glondas elavurar ad ina sort surrogat da café.
Blers dals guauds da ruvers tradiziunals n’èn betg vegnids emplantads per gudagnar laina, mabain per l’engrasch da portgs. Medemamain laschavan ins pascular là selvaschina (per intents da chatscha).
Pli baud vegniva la scorsa dal ruver puschlà e dal ruver cumin er duvrada en cuntscharias. Per quest intent vegnivan ruvers cultivads en guauds bass e tagliads mintga 15 fin 20 onns; la scorsa setgentada cun sia cumpart da tannins da 8 fin 20 % era adattada sco cuntscha.
Diever medicinal
[modifitgar | modifitgar il code]Sco droga serva la scorsa setgentada da roma giuvna e da plantinas dal tschep. Quella cuntegna 10 fin 20 % tannins e vegn applitgada surtut per mitigiar malsognas da la pel (en furma da bogns u cumpressas u er per sgargugliar).
Annotaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]- ↑ Gregor Aas: Quercus petraea. En: Ökologisch-Botanischer Garten der Universität Bayreuth (ed.): Enzyklopädie der Holzgewächse.
- ↑ Erich Oberdorfer: Pflanzensoziologische Exkursionsflora für Deutschland und angrenzende Gebiete. 8avla ed., Verlag Eugen Ulmer, Stuttgart 2001, ISBN 3-8001-3131-5, p. 317.
- ↑ Blattmorphologie und genetischer Fingerabdruck als Hilfe bei der Bestimmung von Trauben- und Stieleiche. En: waldwissen.net, consultà ils 28 da schaner 2017.
- ↑ Rafaël Govaerts (ed.): Quercus – fegl d’infurmaziun tar World Checklist of Selected Plant Families, consultà ils 4 d’october 2015.
Litteratura
[modifitgar | modifitgar il code]- Joachim Krahl-Urban: Die Eichen. Forstliche Monographie der Traubeneiche und der Stieleiche. Parey, Hamburg/Berlin 1959.
- Heinrich Spiecker: Zur Steuerung des Dickenwachstums und der Astreinigung von Trauben- und Stieleichen. (Schriftenreihe der Landesforstverwaltung Baden-Württemberg, tom 72), Forstliche Versuchs- und Forschungsanstalt, Freiburg im Breisgau 1991.
- Gregor Aas: Untersuchungen zur Trennung und Kreuzbarkeit von Stiel- und Traubeneiche. Dissertaziun, Minca 1989.
- Ingrid e Peter Schönfelder: Das neue Handbuch der Heilpflanzen. Franckh-Kosmos Verlagsgesellschaft, 2011, ISBN 3-440-09387-5.
Colliaziuns
[modifitgar | modifitgar il code]
Commons: Ruver puschlà – Collecziun da maletgs, videos e datotecas d'audio- Quercus petraea Liebl., sin: infoflora.ch
- Ruver puschlà – fegl d’infurmaziun da la Bayerische Landesanstalt für Wald und Forstwirtschaft