Islam u Srbiji – razlika između verzija
Nema sažetka izmjene |
Nema sažetka izmjene |
||
| Red 17: | Red 17: | ||
=== Beograd u Otomanskom periodu === |
=== Beograd u Otomanskom periodu === |
||
U [[Beograd]]u su muslimani nekada predstavljali većinsko stanovništvo. Prema podacima turskog putopisca [[Evlija Čelebija|Evlije Čelebije]], u vreme kada je on boravio u Beogradu [[1660]]. godine, grad je imao oko 98.000 stanovnika, od kojih su 77.000. bili muslimani.<ref name="Džamije u Beogradu">[http://www.most.ba/085/076.aspx Abdulah Talundžić, Džamije u Beogradu]</ref> U Beogradu je tada bilo čak 273 islamske bogomolje, džamija i mesdžida.<ref name="Džamije u Beogradu"/> Najvećom i najlepšom smatrana je [[Batal džamija]], na mestu današnje [[Dom Narodne skupštine Republike Srbije|Savezne skupštine]], koju su putopisci upoređivali sa [[Aja Sofija|Aja Sofijom]].<ref>[http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2005/01/12/srpski/BG05011109.shtml Batal-džamija- najveća i najlepša građevina]</ref>. U [[Beogradski pašaluk|Beogradskom pašaluku]] je postojao i veliki broj [[derviš]]kih bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halvetije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije, šabanije, šazilije i ušakije.<ref>[http://pescanik.net/content/view/569/144/ Milan Vukomanović, Derviši u Beogradu]</ref> |
U [[Beograd]]u su muslimani nekada predstavljali većinsko stanovništvo. Prema podacima turskog putopisca [[Evlija Čelebija|Evlije Čelebije]], u vreme kada je on boravio u Beogradu [[1660]]. godine, grad je imao oko 98.000 stanovnika, od kojih su 77.000. bili muslimani.<ref name="Džamije u Beogradu">[http://www.most.ba/085/076.aspx Abdulah Talundžić, Džamije u Beogradu]</ref> U Beogradu je tada bilo čak 273 islamske bogomolje, džamija i mesdžida.<ref name="Džamije u Beogradu"/> Najvećom i najlepšom smatrana je [[Batal džamija]], na mestu današnje [[Dom Narodne skupštine Republike Srbije|Savezne skupštine]], koju su putopisci upoređivali sa [[Aja Sofija|Aja Sofijom]].<ref>[http://arhiva.glas-javnosti.rs/arhiva/2005/01/12/srpski/BG05011109.shtml Batal-džamija- najveća i najlepša građevina]</ref>. U [[Beogradski pašaluk|Beogradskom pašaluku]] je postojao i veliki broj [[derviš]]kih bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halvetije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije, šabanije, šazilije i ušakije.<ref>[http://pescanik.net/content/view/569/144/ Milan Vukomanović, Derviši u Beogradu]</ref> Tokom ratova sa Austrijom i nakon što su Austrijanci u dva navrata priključili Beograd Austrijskom Carstvu u trajanju , broj džamija se smanjio na oko 30 . |
||
=== Srpski ustanci i progoni muslimana === |
=== Srpski ustanci i progoni muslimana === |
||
Verzija na datum 29 august 2010 u 07:21
Islam je jedna od tradicionalnih religija u Srbiji, prisutna već vekovima na njenim prostorima. Muslimani Srbije su uglavnom sledbenici sunitskog islama.
Prema popisu iz 2002. godine, u Srbiji (bez Kosova)[1] ima oko 240,000 muslimana ili 3,2% stanovništva. Srpski muslimani su pretežno organizovani u dve zajednice:
- Islamska zajednica Srbije, sa sedištem u Beogradu
- Islamska zajednica u Srbiji, sa sedištem u Novom Pazaru
Istorija
Otomanski period
Islam je počeo da se ubrzano širi Raškom državom zajedno sa otomanskim osvajanjima u 14. i 15. veku. Nakon priključenja srednjevekovne srpske države Otomanskom carstvu, islam je tokom vremena u pojedinim oblastima postao preovlađujuća vera. Neki od najznamenitijih Srba muslimana iz tog perioda bili su Mahmud Paša Abogović (1420-1473) i Mehmed-paša Sokolović (1505—1579), koji je postao veliki vezir Osmanskog carstva. Etnički raznolika islamska zajednica Srbije je uglavnom nastajala dugotrajnim procesom islamizacije lokalnog slovenskog življa i doseljavanjem Turaka i drugih muslimana s istoka.[2] Među pojedinim naučnicima je popularna tzv. »bogumilska teza«, da muslimani slovenskog porekla i jezika pretežno potiču od bogumila, kojima je prihvatanje islama obezbeđivalo kontinuitet verske posebnosti. Iako je ova teza široko osporavana, takođe je naučno obesnaženo i jednostrano viđenje islamizacije kao pretežno nasilnog prevođenja u novu veru.[2] Obično se pretpostavlja da su motivi hrišćanskih podanika Osmanskog carstva da prihvate državnu veru bili pre svega ekonomskog i socijalno-političkog karaktera.[2]
Tokom nekoliko vekova, islam je bio službena državna religija, ali je tolerisano postojanje i drugih veroispovesti. Otomanskim sistemom verske autonomije je priznatim verskim grupama bilo omogućeno da uspostave svoje samostalne zajednice zvane mileti, u kojima su zadržavale svoje sopstvene verske zakone, tradicije i jezik, pod zaštitom sultana. Iako je državna religija bio islam, u istom gradu su zajedno živele hrišćanske, jevrejske i muslimanske zajednice. Na osnovu sistema mileta, stanovnici nemuslimani u muslimanskoj državi su uživali pravnu, sudsku i kulturnu autonomiju.[3] Zbog ovoga se multinacionalno Otomansko carstvo uzima za primer tolerancije na osnovi nacionalno-religijskih razlika[4], a sistem mileta za rani primer religijskog pluralizma.[5] Međutim, diskriminacija prema nemuslimanima je vršena, između ostalog, na osnovu poreza kojih su muslimani bili oslobođeni.
Beograd u Otomanskom periodu
U Beogradu su muslimani nekada predstavljali većinsko stanovništvo. Prema podacima turskog putopisca Evlije Čelebije, u vreme kada je on boravio u Beogradu 1660. godine, grad je imao oko 98.000 stanovnika, od kojih su 77.000. bili muslimani.[6] U Beogradu je tada bilo čak 273 islamske bogomolje, džamija i mesdžida.[6] Najvećom i najlepšom smatrana je Batal džamija, na mestu današnje Savezne skupštine, koju su putopisci upoređivali sa Aja Sofijom.[7]. U Beogradskom pašaluku je postojao i veliki broj derviških bratstava, uključujući bajramije, melamije, bektašije, halvetije, gulšenije, kadirije, hindije, mevlevije, nakšibendije, rifaije, sadije, sunbulije, šabanije, šazilije i ušakije.[8] Tokom ratova sa Austrijom i nakon što su Austrijanci u dva navrata priključili Beograd Austrijskom Carstvu u trajanju , broj džamija se smanjio na oko 30 .
Srpski ustanci i progoni muslimana
Tokom više sukcesivnih etapa oslobađanja Srbije (1793—1867), broj muslimana u Srbiji se neprestano smanjivao, praćeno pojačanim iseljavanjem Turaka. Pre Prvog srpskog ustanka, u Srbiji je živelo nekoliko stotina hiljada muslimana.[9] Nakon povlačenja Osmanlija sa teritorija pod kontrolom Srba, dolazi do uništavanja islamskih verskih zdanja i velikih iseljavanja muslimanskog stanovništva, što je neretko poprimalo razmere verskih progona.[9] Većinu "turskog", odnosno muslimanskog stanovništva po varošima u Srbiji činili su islamizovani Srbi ili Sloveni i Albanci.[10]
U Prvom srpskom ustanku, mnoge beogradske džamije su stradale, a one preostale bile su pretvorene u bakalnice, u nekim su držane svinje, jedna je bila pretvorena u pravoslavnu crkvu, a neke su određene turskim ženama za stanovanje.[6] Džamije su rušene i u drugim gradovima koji su se našli u sastavu kneževine Srbije. Tako su u Užicu porušene 34 džamije, u Smederevu 24, itd.[9] Srpske vlasti su 1836. godine popisale džamije u Beogradu, i u tom spisku se nalazilo 16 džamija. 1867. godine, iseljenjem iz Beograda "turskog" življa (među kojima je veliki broj bio slovenskog porekla) započeo je kraj beogradskih džamija. Kako navodi Feliks Kanic ”gde kad bi noću slučajno eksplodirale mine rušeći džamije koje su ometale regulaciju”.[6] Vremenom su porušene sve preostale beogradske džamije, osim jedne, Bajrakli džamije na Dorćolu.[9]
22. novembra 1862. godine na međunarodnoj konferenciji velikih sila u Kanlidži na Bosforu je naređeno iseljenje muslimana iz Srbije.[11] Iseljavane su čitave porodice iz sela i gradova koji su pripali novoformiranoj Kneževini Srbiji.[12] Tih godina mnogi muslimani kao izbeglice prelaze u Bosnu ili Novopazarski sandžak, koji još uvek nije bio u sastavu Srbije. U Bosansku Kostajnicu krajem 1862. i početkom 1863. godine migriraju muslimani iz Valjeva, Šabca, Užica, pa se deo u kome su izbegli muslimani najviše koncentrisani naziva Užice (Bosanska Kostajnica).[11] Mnogi muslimani izbegli iz Srbije 1862. i 1863. godine su naseljeni u Zvorniku, koji je tada bio u sastavu Bosanskog pašaluka.[13]
Stvaranje islamske zajednice Srbije
| Serija članaka na temu: | ||||||||||||||||||||||||||||
| Islam | ||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| v • r • u | ||||||||||||||||||||||||||||
U Srbiji, pravni osnov za stvaranje Islamske verske zajednice je postavljen Zakonom o vakupskim zemljama iz 1863. godine. Sloboda ispovedanja islama u Kneževini Srbiji je priznata Ukazom kneza Mihajla Obrenovića od 18. maja 1868. godine. Procenjuje se da je u to vreme u Kneževini Srbiji preostalo svega desetak hiljada muslimana.[2] Da muslimani »ne bi bez religiozne utehe bili«, beogradskom džematu (muslimanskoj verskoj opštini) predata je na korišćenje Bajrakli-džamija, koja im i danas služi kao jedina bogomolja.[2]
Berlinskim kongresom 1878. godine, Srbija je priznata kao nezavisna država i na račun Turske je dobila četiri okruga (niški, pirotski, toplički i vranjski), u kojima je živeo veliki broj muslimana. Berlinskim ugovorom je dogovoreno da "ni za jedno lice u Srbiji razlika u verskoj opredeljenosti ili konfesiji ne sme biti povod za isključenost ili nemogućnost u pogledu uživanja građanskih ili političkih prava i rada u javnim službama", kao i da će se "sloboda i vidno praktikovanje svih oblika ispovedanja vere obezbediti svim domaćim licima u Srbiji, kao i strancima."[14] Nakon prisajedinjenja novih okruga, članom 77. Zakona o uređenju oslobođenih predela potvrđuje se »građanima muhamedanske kao i građanima svake druge zakonom priznate vere« pravo i sloboda da ravnopravno obavljaju »verozakonske obrede veroispovedi svoje«.[2] Na čelu islamske zajednice u Srbiji nalazi se muftija, čije je sedište bilo u Nišu . Niškog muftiju je postavljao šeih ul islam iz Istanbula, a njegovo postavljenje je potvrđivao vladar Srbije.[15]
Nakon balkanskih ratova, prisajedinjenjem Sandžaka, Kosova i Makedonije, broj muslimana u Srbiji je, i pored neprestanog iseljavanja u Tursku, porastao na oko pola miliona.[2] Niški muftija je proglašen za Velikog muftiju Srbije, a imenovano je i više regionalnih muftija, u čijoj su prvostepenoj šerijatskoj nadležnosti slučajevi iz domena porodičnog i naslednog prava.
Stvaranje islamske zajednice Jugoslavije
Stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918) nastavile su da paralelno postoje dve islamske verske zajednice: jedna za Srbiju, Makedoniju i Crnu Goru, na čijem čelu je muftija sa sedištem u Beogradu; i druga za područje Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Slavonije, Slovenije i Dalmacije, kojom upravlja reis-ul-ulema u Sarajevu.[2]
Jedinstvo islamske verske zajednice u Kraljevini Jugoslaviji ustanovljeno je Zakonom o Islamskoj verskoj zajednici (IVZ) iz 1930. godine, čiji temeljni stav glasi: »Svi muslimani u Kraljevim Jugoslaviji sačinjavaju jednu samostalnu Islamsku versku zajednicu pod reis-ul-ulemom kao vrhovnim verskim starešinom.« Sedište reis-ul-uleme premešteno je u prestonicu Beograd. Međutim, podvojenost jugoslovenskih muslimana nije nestala sprovedenom centralizaeijom. Naprotiv, ostala je vidljiva u strukturi organa verske uprave, jer su stvorena dva medžlisa, dva vakufska veća i dve vakufske direkcije, sa sedištima u Sarajevu i Skoplju.[2]
U posleratnoj SFRJ se radikalno menja položaj svih verskih zajednica, pa i islamske. Ustavom FNRJ (1946) i Zakonom o pravnom položaju verskih zajednica (1953) jugoslovenska država je odredila temeljna načela svoga odnosa verskim zajednicama, među kojima su ključna: odvajanje crkve od države, proklamovanje slobode vere i savesti, kao i osnivanja verskih zajednica, zatim ravnopravnost verskih zajednica i odvojenost crkve od škole, uz slobodno organizovanje verske nastave po crkvama i hramovima. U odnosu na predratni period, kada je Islamska verska zajednica bila neravnopravna u odnosu na Srpsku pravoslavnu crkvu i Katoličku crkvu, dosledna sekularizacija i proglašenje ravnopravnosti svih vera je jugoslovenske muslimane dovelo u ravnopravan položaj. U SFR Jugoslaviji je bilo oko 4 miliona pripadnika islamske vere.[2]
Rasprostranjenost
U Srbiji (bez Kosova) ima oko 240.000 muslimana ili 3,2% stanovništva. Oni uglavnom pripadaju bošnjačkom i albanskom narodu. Islamski vernici su takođe i pripadnici manjih etničkih grupa kao što su Aškalije, Egipćani, Goranci, Romi i Turci.
Muslimani u Srbiji su pretežno organizovani u dve zajednice:
- Islamska zajednica Srbije, sa sedištem u Beogradu
- Islamska zajednica u Srbiji, sa sedištem u Novom Pazaru
U Srbiji (bez Kosova) postoji preko 190 džamija od kojih oko 120 u Sandžaku, 60 u južnoj Srbiji, po jedna u Beogradu (Bajrakli džamija), Nišu[nedostaje referenca], Malom Zvorniku i Subotici (Muhadžir džamija). Postoje i dve medrese - jedna u Novom Pazaru kao i islamski fakultet, i jedna u Beogradu.
Napomene
- ↑ Za Kosovo i Metohiju ne postoje pouzdani statistički podaci.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 Islam u Jugoslaviji, Enciklopedija živih religija, Nolit, Beograd, 2004. ISBN 86-19-02360-8
- ↑ dr. Muhammed Hamidullah, Uvod u Islam
- ↑ Heinz Paetzold: Promišljanje tolerancije
- ↑ Sachedina, Abdulaziz Abdulhussein (2001), The Islamic Roots of Democratic Pluralism, Oxford University Press, ISBN 0195139917
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Abdulah Talundžić, Džamije u Beogradu
- ↑ Batal-džamija- najveća i najlepša građevina
- ↑ Milan Vukomanović, Derviši u Beogradu
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Ahmet Alibašić, Muslimani jugoistočne Evrope
- ↑ Dimitrije Bogdanović, Knjiga o Kosovu
- ↑ 11,0 11,1 Iseljavanje muslimanskog stanovništva iz Kneževine Srbije u Bosanski vilajet (1862-1867), Znakovi vremena, br. 12
- ↑ Milivoje Vasiljević, Soko - Grad
- ↑ Šljivo Galib, The Coming of the Muslim Exiles from the Principality of Serbia to the Zvornik Kajmakamluk in 1863
- ↑ BERLINSKI UGOVOR IZ 1878. GODINE (DELOVI KOJI SE ODNOSE NA BALKAN)
- ↑ Oliver Potežica, Intervju za Prvi program Radio Beograda 13. oktobra 2007. godine.
Literatura
- Dž. Ćehajić, Derviški redovi u jugoslovenskim zemljama, Sarajevo, 1986.
- F. Karčić, Šerijatski sudovi u Jugoslaviji 1918-1941, Sarajevo, 1986.