Brajkovac (Prijepolje)

Za ostale upotrebe, v. Brajkovac (razvrstavanje).

Brajkovac
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Prijepolje
Stanovništvo
Stanovništvo (2022)	87
Geografija
Koordinate
Nadmorska visina	1128 m
Brajkovac Brajkovac (Srbije)
Ostali podaci
Pozivni broj	033
Registarska oznaka	PP

Brajkovac je naselje u Srbiji u opštini Prijepolje u Zlatiborskom okrugu. Prema popisu iz 2002. bilo je 87 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 145 stanovnika), dok je prema popisu iz 1948. godine bilo 297 stanovnika. Brajkovac se graniči: zapadno sa selima Grab iz opštine Bijelo Polje i Breza u opštini Pljevlja, koja pripadaju Crnoj Gori, severno s Kamenom gorom, istočno sa Rtima i Matarugama, i južno s Komaranom, koji pripadaju opštini Prijepolje.

Nalazi se u brdovitom području, na nadmorskoj visini od oko 900 metara i preovladava kraško područje, s većim brojem izvora i ponora, manjim brojem potoka i jednom rečicom na kojoj su bile izgrađene vodenice. Najvećim delom Brajkovac je pokriven bukovom šumom, nešto brezom i na većoj nadmorskoj visini četinarima, prošaranih goletimam na kojima je nisko rastinje (kleka). Zemljište je uglavnom neplodno i pretežno poslednja klasa, sem kotlina. Najviše odgovara stočarstvu, zbog ogromnog nenaseljenog prostora, velikih površina krša s niskim rastinjem i prostranih livada.

Od žitarica se uglavnom seju ječam, raž i ovas (zob), od povrća uspevaju krompir, pasulj i kupus, a od voća uspevaju jabuke, kruške i trešnje.

Klima u Brajkovcu je kontinentalna, leta su pretežno sunčana sa temperaturom od 20 do 30 °C, a proleća i jeseni su kišoviti sa temperaturom od 10 do 15 °C. Zime su duge i hladne i traju skoro šest meseci s visokim snegom i temperaturom od -4 do -10 °C.

Brajkovac je po površini veće selo i zahvata 1399 ha, planinskog je tipa sa slabo razvijenom putnom mrežom. Uži, naseljeni deo Brajkovca, nalazi se oko puteva i karakterišu ga razbacane kuće (domaćinstva), oko kojih su izgrađene štale, ambari, kolibe i ostali pomoćni objekti. Podeljen je na Gornji i Donji Brajkovac, a tu su još i Bakovići i Potkrš, koje od Gornjeg i Donjeg Brajkovca deli potok.

U Gornjem i Donjem Brajkovcu žive isključivo Drobnjaci i imaju zajedničko groblje.

Istorija

Brajkovac ili Brajkovo se prvi put pominje u turskim tefterima, u katastarskom popisu 1477. godine: „U nahiji (oblast) Mileševa, u cematu (katunu) Ivaniša, koji je letovao na prostoru današnjih sela Mataruge i Brajkovac upisan je Đurađ sin Brajka“. Upravo po Brajku, koji se za stalno naselio na ovim prostorima, selo je dobilo ime Brajkovac.

Brajkovac, kao i prijepoljska okolina, bio je poznat u prošlosti po starim seobama stanovništva (transmigraciona zona), koje se tu zadržavalo kraće ili duže vreme. U ilirsko doba živelo je ilirsko pleme Aurijati, o čemu svedoči više tragova. U rimsko doba, kraj je pripadao Dalmaciji u kojoj su Rimljani potiskivali starosedelačko stanovništvo u brdsko-planinska područja. Dolaskom Slovena oblast je pripadala prvoj srpskoj državi Raškoj, kojom su vladali Nemanjići. Slabljenjem srpske države, šezdesetih godina 15. veka Turci su osvojili područje i priključuju ga „Vilajetu Hercegovina“. O tome govori tefter iz 1477. godine u kome je sadržan najstariji popis stanovništva.

Sadašnje stanovništvo naselilo je Brajkovac i okolinu posle Velike seobe Srba 1690. godine, kada se skoro sve stanovništvo Sandžaka i okoline, odselilo ili promenilo, veru zbog mučenja i zlostavljanja od strane turske vlasti.

Život u Brajkovcu oduvek je bio težak. Najteže se živelo za vreme turske vladavine, a sećanja i priče starih ljudi govore da se sve svodilo na borbu za opstanak i na plaćanje poreza, kojih je bilo čak 17 vrsta, a najznačajniji su bili: „Zlatna medžedija“ za mušku glavu, „Bijela (srebrna) medžedija“ za žensku glavu, porez od rođenja do smrti, za ženidbu, udaju i za svako rođeno dete. Plaćao se porez od prihoda sa zemlje, odnosno trećina sena i četvrtina žita koje su age skupljale i vrle na brdu zvanom „Agino guvno“. Pored poreza postojala je obaveza rada i služenja kod age, gde su korišteni za najteže radove. Sakupljali su Srbe da im kose, i to najčešće na livadi zvanoj "Sjenokosi“. Kada su Srbi išli u kupovinu, morali da se kreću po grupama i plaćaju viđenije Turke, radi zaštite. Jednom prilikom odlaska u Pazar, radi kupovine kukuruza i soli, obesni Turci su napali iz zasede, što je za ishod imalo mrtve i ranjene, sa obe strane. Kada bi aga dolazio kod domaćina, obavezno je morala da mu se posluži najbolja hrana. U jednoj takvoj prilici aga je izjavio: „Tako mi turske vjere, vjera mi dozvoljava da ti ovim tiganjem (u kome je bila cicvara) razbijem glavu bez ikakvog razloga“. Zbog ovakvog odnosa Turaka prema Srbima, mnogo snažniji i slobodniji Srbi su se organizovali u komite, vršlili prepade na Turke i redovno pomagali hajdučke čete iz Hercegovien i Crne Gore .

Balkanskim ratom 1912. godine sve vojnosposobno muško stanovništvo je učestvalo u oslobađanju od turske vlasti. Posle oslobađanja od Turaka poboljšao se život u Brajkovcu. Seljaci su postali vlasnici zemlje, a državne dažbine su smanjene.

Napadom austrougarske vojske na Srbiju 1914. godine mobilisani su svi vojnosposobni muškarci za odbranu otadžbine, dok su muslimani masovno odlazili u redove austrougarske vojske, čak je jedan deo organizovao i muslimansku miliciju.

Drugi svetski rat je takođe počeo mobilizacijom. Do sloma, odnosno potpisivanja kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, najveći deo vojnika se vratio kući. Jedan broj je zarobljen i u nemačke logore, gde su ostali do kraja rata. Deo Brajkovčana se priključio NOV - partizanskim odredima, gde su učestvovali u oslobođenju Jugoslavije.

Ne samo zbog ratova i loših uslova života, već i zbog raznih zaraznih bolesti (epidemija), koje su često harale, između ostalog, jer nije bilo lekara, izgubljeni su mnogi ljudski životi. Pamte se porodice, koje su u veoma kratkom vremenskom periodu sahranjivale i po više svojih članova, a najčešće maloletnu decu. Život u Brajkovcu se veoma sporo poboljšavao. Proizvodilo se sve: od obuće (kožnih opanaka), odeće, hrane, do poljoprivrednih alatki za zemljoradnju, najvećim delom za lične potrebe. Zbog primitivne obrade zemlje prinosi su bili slabi, pa su siromašni roditelji davali svoju decu u najam da bi se prehranili. Mnogi su nadničili (radili) po ceo dan za dve oke (2,4 kilograma) žita.

I pored teških uslova života, broj stanovnika i domaćinstava se povećavao. Zemlja je vremenom dobila na ceni, pošto je deobom domaćinstava i imanja, u Brajkovacu postaojlaa sve manja mogućnost da se celokupno stanovništvo prehrani i pored velikih površina nenaseljenog prostora. Svi roditelji uvek su nastojali da svoju decu školuju i zaposle, jer su procenjivali da deobom među muškom decon, imanja postaju premala za život i zasnivanje nove porodice. Plodne i obradive zemlje bilo je malo, a prinos je zavisio i od kiše.

Danas, usled negativnih demografskih kretanja, stanovništvo Brajkovca sačinjavaju, najvećim delom starije osobe.

Škola

U Brajkovcu se nalazi izdvojeno odeljenje Osnovne škole „Svetozar Marković“, udaljeno 21 kilometar od matične škole u Brodarevu. Osnovana je 1945. godine. Nastava je prvobitno organizovana u kući Radoja Drobnjaka. Prva učiteljica u školi bila je Milka Ljuštanović, iz Prijepolja. Školska zgrada, koja se i danas koristi je izgrađena je 1956. godine. Tokom svog postojanja je više puta menjala status. Do 1960. godine škola je radila kao samostalna i nosila naziv Narodna osnovna škola i Osnovna škola, a 1960. je pripojena matičnoj školi u Komaranu. Dve godine kasnije, 1962. je pripojena matičnoj školi u Brodarevu sa statusom izdvojenog odeljenja. Od 1964. do 1979. godine ponovo je vraćena matičnoj školi u Komaranu. Od 1979. godine pripojena je matičnoj školi u Brodarevu i taj status je zadržan do danas.

Za 67 godina rada četvorogodišnje školovanje završilo je skoro 300 učenika.

Danas škola ima samo jednog učenika.

Demografija

U naselju Brajkovac živi 72 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 46,4 godina (44,0 kod muškaraca i 49,0 kod žena). U naselju ima 27 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,22.

Ovo naselje je u uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Grafik promene broja stanovnika tokom 20. veka

Demografija Godina Stanovnika 1948. 297 1953. 324 1961. 327 1971. 303 1981. 247 1991. 145 145 2002. 87 87

Etnički sastav prema popisu iz 2002.
Srbi			78	89.65%
Muslimani			9	10.34%
nepoznato			0	0.0%

Stanovništvo prema polu i starosti

	m			ž
?	0			1
80+	4			0
75-79	0			5
70-74	3			7
65-69	3			4
60-64	3			3
55-59	3			2
50-54	1			5
45-49	1			1
40-44	5			0
35-39	3			3
30-34	4			2
25-29	3			1
20-24	3			1
15-19	2			1
10-14	5			1
5-9	1			2
0-4	0			4
prosek	44.0			49.0

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 44 44 46 45 45 41 27

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 5 8 8 - 1 1 2 1 1 - 3.22

Domaćinstva

Broj domaćinstava po popisima od 1948-2002. Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002. Broj domaćinstava 38 14 20 3 - 1 36

Domaćinstva po broju članova po popisu od 2002. Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosečan broj članova Broj domaćinstava 6 19 11 - -

Stanovništvo prema delatnosti koju obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija	Proizvodnja i snabdevanje...	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	20	16	-	-	2	-	-	1	-	-
Ženski	13	10	-	-	3	-	-	-	-	-
Oba	33	26	-	-	5	-	-	1	-	-
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	-	-	-	1	-	-	-	-	-
Ženski	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Oba	-	-	-	1	-	-	-	-	-

Literatura

• Brošura, Drobnjaci iz Brajkovca kod Prijepolja, Uroš Drobnjak, Beograd, (2004) ISBN 86-905501-0-0

Spoljašnje veze

Brajkovac (Prijepolje) na Wikimedijinoj ostavi

• Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
• Satelitska mapa (Wikimapia)
• Plan naselja na mapi (Mapquest)