(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Rodezia - Wikipedia
Wikipedia

Rodezia


Rodezia ( [2] Shona: Rodizha ), zyrtarisht nga viti 1970 Republika e Rodezisë, [3] ishte një shtet i panjohur në Afrikën Jugore nga 1965 deri në 1979, i barabartë në territor me Zimbabvenë moderne. Rodezia ishte shteti de facto pasardhëse e kolonisë britanike të Rodezisë Jugore, e cila kishte qenë vetëqeverisëse që nga arritja e një qeverisjeje të përgjegjshme në 1923. Një komb pa dalje në det, Rodezia kufizohej nga Botsvana ( Bechuanaland : protektorati britanik deri në 1966) në jugperëndim, Mozambiku ( provinca portugeze deri në 1975) në lindje, Afrika e Jugut në jug dhe Zambia në veriperëndim. Nga viti 1965 deri në vitin 1979, Rodesia ishte një nga dy shtetet e pavarura në kontinentin afrikan të qeverisur nga një pakicë e bardhë me prejardhje dhe kulturë evropiane, tjetra ishte Afrika e Jugut .

  • Rodezia
    (1965–1970)
  • Republika e Rodezisë
    (1970–1979)
1965–1979
Parimi: [Sit Nomine Digna] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help)  (Latin)
Qoftë e lartësuar për emrin e saj
Himni: "God Save the Queen"
(1965 – 1970)Stampa:Parabr
"Rise, O Voices of Rhodesia"
(1974 – 1979)Stampa:Parabr
Location of Rodezia
GjendjaShtet pa njohje ndërkombëtare
KryeqytetiSalisbury
Qyteti më i madhcapital
Gjuhët zyrtareAnglisht (de facto)
Gjuhë të tjera
Grupet etnike
(1969)
  • 93.09% Zezakë
  • 6.49% White Zimbabweans
NofkaRodezian
Qeveria
Lloji i qeverisjes
Mbretëresha[a] 
• 1965 – 1970
Elizabeta II
President 
• 1970 – 1975
Clifford Dupont
• 1975 – 1976
Henry Everard (i përkohëshëm)
• 1976 – 1978
John Wrathall
• 1978
Henry Everard (i përkohëshëm)
• 1978 – 1979
Jack Pithey (i përkohëshëm)
Kryeministri 
• 1965 – 1979
Ian Smith
KuvendiParlamenti
• Dhoma e sipërme
Senati
• Dhoma e ulët
House of Assembly
Epoka historikeLufta e Ftohtë dhe Shkolonizimi i Afrikës
11 Nëntor 1965
2 Mars 1970
• Ngulimi i brëndshëm
3 Mars 1978
• Rodezia Zimbabve
1 Qershor 1979
Sipërfaqja
• Gjithsej
390,580 km2 (150,800 sq mi)
Popullsia
• 1978 census
6,930,000
Ekonomia
Monedha
Të dhëna të tjera
Zona kohoreUTC+2 (CAT)
Paraprirë nga		 Pasuar nga
Rodezia (1964 – 1965)
Rodezia Zimbabve
Sot pjesë eZimbabve
  1. ^ The government recognised Queen Elizabeth II as the official Head of State from 1965 to 1970. The highest official of Rhodesia held the title "Officer Administering the Government" (OAtG) as he acted in lieu of the official Governor, who remained at his post but was ignored. After Rhodesia became a republic in March 1970, the President replaced the OAtG as the highest official and the Governor returned to London.

Në fund të shekullit të 19-të, territori në veri të Transvaal -it iu dha me qira Kompanisë Britanike të Afrikës së Jugut, e udhëhequr nga Cecil Rhodes . Rhodes dhe Kolona e tij Pioneer marshuan në veri në 1890, duke përvetësuar një bllok të madh territori që kompania do ta sundonte deri në fillim të viteve 1920. Në 1923, statuti i kompanisë u revokua dhe Rodezia Jugore fitoi vetëqeverisjen dhe zgjodhi një legjislaturë . Midis 1953 dhe 1963, Rodezia Jugore u bashkua me Rodezinë Veriore dhe Njasalandin në Federatën e Rodezisë dhe Njasalandit .

Dekolonizimi i shpejtë i Afrikës në fund të viteve 1950 dhe fillim të viteve 1960 alarmoi një pjesë të konsiderueshme të popullsisë së bardhë të Rodezisë Jugore. Në një përpjekje për të vonuar kalimin në sundimin e shumicës së zezë, qeveria e Rodezisë Jugore me mbizotërim të bardhë lëshoi Deklaratën e saj të Njëanshme të Pavarësisë (UDI) nga Mbretëria e Bashkuar më 11 nëntor 1965. Kombi i ri, i identifikuar thjesht si Rodezia, fillimisht kërkoi njohjen si një mbretëri autonome brenda Komonuelthit të Kombeve, por u rikonstruktua si republikë në 1970.

Pas shpalljes së pavarësisë, Këshilli i Sigurimit i Kombeve të Bashkuara miratoi një rezolutë që u bënte thirrje të gjitha shteteve të mos njihnin Rodezinë. Dy parti nacionaliste afrikane, Unioni Popullor Afrikan i Zimbabvesë (ZAPU) dhe Bashkimi Kombëtar Afrikan i Zimbabvesë (ZANU), nisën një kryengritje të armatosur kundër qeverisë kundër UDI, duke ndezur Luftën e Shkurreve Rodeziane . Rritja e lodhjes nga lufta, presioni diplomatik dhe një embargo e gjerë tregtare e vendosur nga Kombet e Bashkuara e shtynë kryeministrin Rodezian Ian Smith të pranonte sundimin e shumicës në 1978. Megjithatë, zgjedhjet dhe një qeveri e përkohshme shumëracore, me Smithin e pasuar nga i moderuari Abel Muzorewa, nuk arritën të qetësonin kritikët ndërkombëtarë ose të ndalonin luftën. Deri në dhjetor 1979, Muzorewa kishte siguruar një marrëveshje me ZAPU dhe ZANU, duke lejuar Rodezinë të kthehej shkurtimisht në statusin kolonial në pritje të zgjedhjeve të reja nën mbikëqyrjen britanike. ZANU siguroi një fitore zgjedhore në 1980 dhe vendi arriti pavarësinë e njohur ndërkombëtarisht në prill 1980 si Zimbabve .

Qytetet më të mëdha të Rodezisë ishin Salisbury (kryeqyteti i saj, i njohur tani si Harare) dhe Bulawayo . Para vitit 1970, Asambleja Legjislative me një dhomë ishte kryesisht e bardhë, me një numër të vogël vendesh të rezervuara për përfaqësuesit me ngjyrë. Pas shpalljes së një republike në vitin 1970, kjo u zëvendësua nga një parlament dydhomësh, me një dhomë të Asamblesë dhe një Senat . Sistemi dydhomësh u mbajt në Zimbabve pas vitit 1980. Përveç ekskluzivitetit të saj racor, Rodesia vëzhgoi një sistem mjaft konvencional të Westminsterit të trashëguar nga Mbretëria e Bashkuar, me një President që vepronte si kreu ceremonial i shtetit, ndërsa një kryeministër drejtonte kabinetin si kreu i qeverisë.

Etimologjia

Redakto

Emri zyrtar i vendit, sipas kushtetutës së miratuar njëkohësisht me SNP-në në nëntor 1965, ishte Rodezia. Ky nuk ishte rasti sipas ligjit britanik, megjithatë, i cili konsideronte se emri ligjor i territorit ishte Rodezia Jugore, emri i dhënë vendit në 1898 gjatë administrimit të Rodezias nga Kompania Britanike e Afrikës së Jugut, dhe u mbajt nga kolonia vetëqeverisëse e Rodezisë Jugore pas përfundimit të sundimit të kompanisë në 1923. [4]

Historia

Redakto

Para Shpalljes së Njëanëshme të Pavarësisë

Redakto

Deri pas Luftës së Dytë Botërore, zotërimi britanik i Rodezisë Jugore pa dalje në det nuk u zhvillua si një territor indigjen afrikan, por më tepër si një shtet unik që pasqyronte karakterin e tij multiracor . [5] Kjo situatë sigurisht që e bënte atë shumë të ndryshëm nga tokat e tjera që ekzistonin nën sundimin kolonial, pasi shumë evropianë kishin ardhur për një shtëpi të përhershme, duke i populluar qytetet si tregtarë ose duke u vendosur për të kultivuar tokat më pjellore. [6] [7] Në vitin 1922, përballë vendimit për t'u bashkuar me Unionin e Afrikës së Jugut si një provincë e pestë ose për të pranuar autonominë pothuajse të plotë të brendshme, elektorati hodhi votën e tij kundër integrimit me Afrikën e Jugut. [8] [9] [10]

Pas rezultatit të referendumit, territori u aneksua nga Mbretëria e Bashkuar më 12 shtator 1923. [11] [12] [13] [14] Menjëherë pas aneksimit, më 1 tetor 1923, hyri në fuqi kushtetuta e parë për koloninë e re të Rodezisë Jugore. [13] [15] Sipas kësaj kushtetute, Rodezia Jugore iu dha e drejta për të zgjedhur legjislaturën, kryeministrin dhe kabinetin e saj prej tridhjetë anëtarësh - megjithëse Kurora Britanike mbajti një veto zyrtare mbi masat që preknin vendasit dhe dominonte politikën e jashtme. [16] [17] [18]

Gjatë tre dekadave të ardhshme, Rodezia Jugore përjetoi një shkallë të zgjerimit ekonomik dhe industrializimit pothuajse të pakrahasueshme me asnjë koloni tjetër në Afrikën Nën-Sahariane. [19] Bollëku i saj natyror i pasurive minerale - duke përfshirë depozitat e mëdha të kromit dhe manganit - kontribuoi në shkallën e lartë të rritjes ekonomike konvencionale. [19] Megjithatë, shumica e kolonive në Afrikë, madje edhe ato të pasura me burime natyrore, përjetuan vështirësi në arritjen e ritmeve të ngjashme të zhvillimit për shkak të mungesës së aftësive teknike dhe menaxheriale. [19] Kuadrot e vegjël, me rotacion të nëpunësve civilë kolonialë, të cilët kishin pak nxitje për të investuar aftësitë e tyre në ekonominë vendore, ishin të pamjaftueshme për të kompensuar këtë disavantazh. [19] Rodezia Jugore e kishte zgjidhur çështjen duke importuar drejtpërdrejt nga jashtë një fuqi punëtore emigrantësh evropianë të aftësuar, në formën e popullsisë së saj, në mënyrë shpërpjestimore me popullsinë. [19] Për shembull, në vitin 1951 mbi 90% e rodezianëve të bardhë të Jugut ishin të angazhuar në ato që qeveria britanike i klasifikonte si "profesione të aftësuara", ose tregti profesionale dhe teknike. [19] Kjo bëri të mundur krijimin e një ekonomie të shumëllojshme, me një sektor të fortë prodhimi dhe industri të hekurit dhe çelikut, dhe anashkalimin e politikës normale proteksioniste britanike për të mbështetur industrinë vendase në metropol, ndërsa shkurajonte industrinë në kolonitë e tjera. [5] [20] Me rritjen e popullsisë së bardhë, u rritën edhe importet e kapitalit, veçanërisht në prag të Luftës së Dytë Botërore. [19] Kjo prirje, gjithashtu, ishte në kontrast të fortë me shumicën e territoreve të tjera koloniale, të cilat pësuan një deficit të madh kapitali për shkak të të ardhurave që thjesht riatdhesoheshin në metropol, duke lënë pak kapital për t'u investuar në vend. [21] Investimi i konsiderueshëm i bërë nga rodezianët e bardhë në ekonomi financoi zhvillimin e industrive të eksportit të Rodezisë Jugore si dhe infrastrukturën e nevojshme për ta integruar atë më tej me tregjet ndërkombëtare. [19]

Në gusht 1953, Rodezia Jugore u bashkua me Rodezinë Veriore dhe Njasalandin, dy territoret e tjera britanike të Afrikës Qendrore, për të formuar Federatën e Rodezisë dhe Njasalandit - një shoqatë e lirshme që vendosi mbrojtjen dhe drejtimin ekonomik nën një qeveri qendrore, por la shumë çështje të brendshme nën kontrollin e territoreve të tij përbërëse. [22] Ndërsa filloi të dukej se shkolonizimi ishte i pashmangshëm dhe popullsitë indigjene të zeza po bënin presion të madh për ndryshim, [5] federata u shpërbë në fund të dhjetorit 1963. [23] [24]

UDI/SNP

Redakto

Edhe pse e përgatitur për t'i dhënë pavarësi formale Rodezisë Jugore (tani Rodezia), qeveria britanike kishte miratuar një politikë të Jo pavarësisë përpara sundimit të shumicës (JPSSH), duke diktuar që kolonitë me një popullsi të konsiderueshme, politikisht aktive të kolonëve evropianë nuk do të merrnin pavarësinë përveçse në kushtet e sundimit të shumicës . [25] [26] [27] Rodezianët e bardhë u penguan në ambientet e JPSSH; shumë mendonin se kishin të drejtë për kontroll politik absolut, të paktën për momentin, pavarësisht nga numri i tyre relativisht i vogël. [28] [29] Ata ishin gjithashtu të shqetësuar nga kaosi i tranzicionit politik pas-kolonial që ndodhi në vendet e tjera afrikane në atë kohë, si Republika Demokratike e Kongos . [30] [31] Një segment i zëshëm i popullatës së bardhë ishte i hapur ndaj konceptit të përfshirjes gradualisht të rodezianëve të zinj në shoqërinë civile dhe një strukture politike më të integruar në teori, megjithëse jo pa kualifikime të caktuara dhe stërhollim gjuhësor. [32] Një shkallë më e madhe e barazisë shoqërore dhe politike, argumentuan ata, ishte e pranueshme kur më shumë qytetarë të zinj kishin marrë standarde më të larta arsimore dhe profesionale. [32] Fraksioni i dytë në komunitetin e bardhë nuk ishte plotësisht i gatshëm të pranonte parimin, aq më pak praktikën, e barazisë ndaj popullsisë së zezë. [32] Të dy grupet mbetën kundër sundimit të shumicës në të ardhmen e afërt. [32] Megjithatë, pasi Rodezia u prezantua si një temë për diskutim në organet ndërkombëtare, zgjerimi i status quo-së u bë një çështje shqetësuese për qeverinë britanike, e cila e perceptoi shqyrtimin si një turpërim serioz për Mbretërinë e Bashkuar. [33]

Pasi federata u shpërbë në dhjetor 1963, kryeministri i atëhershëm britanik, Sir Alec Douglas-Home, këmbënguli se parakushtet për bisedimet e pavarësisë varen nga ato që ai i quajti "pesë parimet" - përparim i papenguar drejt sundimit të shumicës, siguri kundër çdo legjislacioni të ardhshëm me qëllim të dëmshëm për interesat e zezakëve, "përmirësimi i statusit politik" të afrikanëve vendas, fundi i diskriminimit racor zyrtar dhe një zgjidhje politike që mund të ishte "e pranueshme për të gjithë popullsinë". [34] [35] [36] Harold Wilson dhe qeveria e tij e ardhshme laburiste mbajtën një qëndrim edhe më të ashpër duke kërkuar që këto pika të adresoheshin në mënyrë legjitime përpara se të vendosej një plan kohor për pavarësinë. [33]

Në vitin 1964, pakënaqësia në rritje e të bardhëve me negociatat në vazhdim luajti një rol të madh në rrëzimin e Winston Field-it si Kryeministër i Rodezisë Jugore . Field u pasua nga Ian Smith, kryetar i Partisë Konservatore të Ballit Rodezian dhe një kritik i hapur i çdo tranzicioni të menjëhershëm në sundimin e shumicës. [37] [38] Smith, udhëheqësi i parë i kolonisë me origjinë rodeziane, shpejt personifikoi qëndresën ndaj liberalëve në qeverinë britanike dhe atyre që agjitonin për ndryshim në shtëpi. [33] Në shtator 1964, Smith vizitoi Lisbonën, ku kryeministri portugez António de Oliveira Salazar i premtoi atij "mbështetje maksimale" nëse ai do të shpallte pavarësinë. [39] Përveç një interesi të përbashkët për ruajtjen e lidhjeve të sigurisë në Afrikën jugore, Salazari shprehu një zemërim të madh për refuzimin e Britanisë për të mbështetur Portugalinë gjatë aneksimit indian të Goas në 1961, duke e këshilluar Smithin që të mos i besonte qeverisë britanike. [39] Një Zyrë Tregtare Rodeziane u hap në Lisbonë me qëllim që të bashkërendonte thyerjen e sanksioneve të parashikuara në rast të një deklarate të njëanshme të pavarësisë më vonë atë vit, gjë që e inkurajoi Smithin të mos bënte kompromis. [39] Nga ana e saj, Zyra e Tregtisë Rodeziane në Lisbonë funksionoi si një ambasadë de facto dhe shkaktoi tension me Londrën, e cila kundërshtonte zhvillimin e një politike të pavarur nga qeveria rodeziane. [39] Ndërsa Rodezia pa dalje në det kufizohej me koloninë portugeze të Mozambikut, premtimi i Salazarit për "mbështetje maksimale" nga Portugalia në thyerjen e sanksioneve të parashikuara i dha Smithit më shumë arsye për vetëbesim në bisedimet e tij me Londrën. [39] Smithi përjashtoi pranimin për të pesë parimet britanike ashtu siç qëndronin, [40] duke nënkuptuar në vend të kësaj se Rodezia tashmë kishte të drejtë ligjore për pavarësi - një mëtim që u miratua në masë dërrmuese nga elektorati me mbizotërim të bardhë në një referendum . [41] [42]

E guximshme nga rezultatet e këtij referendumi dhe nga zgjedhjet e përgjithshme pasuese, qeveria Rodeziane kërcënoi të shpallte pavarësinë pa pëlqimin britanik. Harold Wilson u kundërpërgjigj duke paralajmëruar se një procedurë e tillë e parregullt do të konsiderohej tradhti, megjithëse ai në mënyrë specifike refuzoi përdorimin e forcës së armatosur për të shuar një rebelim nga "të afërmit dhe fisi" anglezë ose rodezianët e bardhë me origjinë dhe origjinë kryesisht britanike, shumë prej të cilëve ende zotëronin simpati. dhe lidhjet familjare me Mbretërinë e Bashkuar. [43] Refuzimi i Wilson për të shqyrtuar një opsion ushtarak e inkurajoi më tej Smithin të vazhdonte me planet e tij. Bisedimet u ndërprenë shpejt dhe përpjekjet përfundimtare në tetor për të arritur një zgjidhje dështuan; qeveria Smith mbeti e pavullnetshme për të pranuar pesë parimet e pavarësisë dhe qeveria britanike argumentoi se nuk do të kënaqej me asgjë më pak. [33]

Skeda:Udi2-rho.jpg
Ian Smith duke nënshkruar Deklaratën e Njëanshme të Pavarësisë

Më 11 nëntor 1965, Kabineti i Rodezisë nxori një shpallje të njëanshme të pavarësisë (SNP). [44] [45] [46] UDI u denoncua menjëherë si një "akt rebelimi kundër Kurorës" në Mbretërinë e Bashkuar dhe Wilson premtoi se veprimi i paligjshëm do të ishte jetëshkurtër. [47] [48] Megjithatë, duke pasur parasysh statusin e saj vetëqeverisës, Rodezia nuk kishte qenë më brenda sferës së drejtpërdrejtë të ndikimit të Mbretërisë së Bashkuar për disa kohë, dhe fasada e sundimit të vazhdueshëm britanik u shndërrua në një trillim kushtetues nga SNP. [49] Në dritën e këtyre rrethanave, Wilson e kuptoi shpejt se aftësia e tij për të ndikuar levën e drejtpërdrejtë mbi qeverinë aktuale Rodeziane ishte e kufizuar. [49]

Më 12 tetor 1965, Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara kishte vënë në dukje kërcënimet e përsëritura të autoriteteve rodeziane "për të shpallur në mënyrë të njëanshme pavarësinë e Rodezisë Jugore, në mënyrë që të përjetësohej sundimi i pakicave", dhe i bëri thirrje Wilsonit të përdorte të gjitha mjetet që kishte në gatishmëri (përfshirë forca ushtarake) për të penguar Ballin Rodezian të shpallte pavarësinë. [50] Pasi u shpall SNP, zyrtarët e OKB-së e quajtën qeverinë Rodeziane si një "regjim të paligjshëm të pakicës raciste" [51] dhe u bënë thirrje shteteve anëtare të ndërpresin vullnetarisht lidhjet ekonomike me Rodezinë, duke rekomanduar sanksione mbi produktet e naftës dhe pajisjet ushtarake. [52] Në dhjetor 1966, OKB-ja përsëriti më tej se këto sanksione ishin të detyrueshme dhe shtetet anëtare u ndaluan në mënyrë eksplicite nga blerja e mallrave të eksportit rodezian, domethënë duhani, kromi, bakri, asbesti, sheqeri dhe viçi. [52]

Qeveria britanike, pasi kishte miratuar tashmë sanksionet e saj të gjera, dërgoi një skuadron të Marinës Mbretërore për të monitoruar dërgesat e naftës në portin e Beirës në Mozambik, nga i cili një tubacion strategjik shkonte në Umtali në Rodezi. Anijet luftarake duhej të frenonin "me forcë, nëse ishte e nevojshme, anijet që besohej se po transportonin naftë të përcaktuar drejt Rodezisë (Jugore)". [53] [54]

Disa vende perëndimore, si Zvicra dhe Gjermania Perëndimore, të cilat nuk ishin vende anëtare të OKB-së, vazhduan të zhvillonin biznes hapur me Rodezinë – kjo e fundit mbeti partneri më i madh tregtar i qeverisë Smith në Evropën Perëndimore deri në vitin 1973, kur u pranua në OKB. [52] Japonia mbeti marrësi kryesor i eksporteve rodeziane jashtë kontinentit afrikan, dhe Irani gjithashtu furnizoi me naftë Rodezinë në kundërshtim me embargon. [55] Portugalia shërbente si një kanal për mallrat rodeziane, të cilat i eksportonte përmes Mozambikut me certifikata false të origjinës . [56] Afrika e Jugut gjithashtu refuzoi të respektonte sanksionet e OKB-së. [57] [58] Në 1971, Amendamenti Byrd u miratua në Shtetet e Bashkuara, duke i lejuar firmat amerikane të vazhdonin importimin e produkteve të kromit dhe nikelit rodezian si zakonisht. [59]

Pavarësisht paraqitjes së dobët të sanksioneve, Rodezia e kishte pothuajse të pamundur marrjen e njohjes diplomatike jashtë vendit. Në vitin 1970, Shtetet e Bashkuara deklaruan se nuk do ta njihnin SNP-në "në asnjë rrethanë". [60] Afrika e Jugut dhe Portugalia, partnerët më të mëdhenj tregtarë të Rodezisë, gjithashtu refuzuan të zgjeronin njohjen diplomatike dhe nuk hapën ambasada në kryeqytetin Rodezian, Salisbury, duke preferuar të kryenin aktivitete diplomatike përmes "përfaqësuesve të akredituar". [61] Kjo i lejoi qeveritë e Afrikës së Jugut dhe të Portugalisë të mbanin idenë se po vazhdonin të respektonin sovranitetin britanik, duke pranuar gjithashtu autoritetin praktik të administratës Smith. [62]

Lufta e Bushit

Redakto

Që në vitin 1960, sundimi i pakicës në Rodezinë Jugore tashmë po sfidohej nga një valë në rritje e dhunës politike e udhëhequr nga nacionalistët afrikanë të zinj si Joshua Nkomo dhe Ndabaningi Sithole . Një periudhë e qëndrueshme e trazirave civile midis viteve 1960 dhe 1965 polarizoi më tej marrëdhëniet midis qeverisë dhe nacionalistëve zezakë gjithnjë e më militantë. [63] Pasi fushatat e tyre publike fillimisht u shtypën, shumë nacionalistë zezakë besuan se negociatat ishin plotësisht të paaftë për të përmbushur aspiratat e tyre. Bombat me benzinë nga radikalët e politizuar u bënë gjithnjë e më të zakonshme, me Zimbabve Review që vëzhgonte në vitin 1961, "për herë të parë bomba me benzinë të prodhuara në shtëpi u përdorën nga luftëtarët e lirisë në Salisbury kundër ndërtesave të kolonëve". [64] Midis janarit dhe shtatorit 1962, nacionalistët shpërthyen 33 bomba dhe u përfshinë në 28 akte zjarrvënieje dhe 27 akte sabotimi kundër infrastrukturës së komunikimit. [63] Nacionalistët vranë gjithashtu një numër rodezianësh me ngjyrë të cilët u akuzuan për bashkëpunim me forcat e sigurisë. [63] Partia e Nkomos, Unioni Popullor Afrikan i Zimbabvesë (ZAPU) njoftoi atë vit se kishte formuar një krah ushtarak, Ushtrinë Revolucionare Popullore të Zimbabvesë (ZIPRA) dhe "vendimin për të filluar sjelljen e armëve dhe municioneve dhe për të dërguar të rinjtë për trajnime sabotuese. " tashmë ishte zbatuar. [63] Që në vitin 1960, paraardhësi i ZAPU-së, Partia Demokratike Kombëtare (NDP), kishte krijuar kontakte jozyrtare me Bashkimin Sovjetik dhe Çekosllovakinë dhe diskutoi mundësinë e marrjes së trajnimit ushtarak në Evropën Lindore për anëtarët e saj. [65] Në korrik 1962, Nkomo vizitoi Moskën dhe diskutoi planet për një kryengritje të armatosur të udhëhequr nga ZAPU në Rodezi. [65] Ai bëri kërkesa zyrtare për financim sovjetik dhe armë për ZIPRA, duke shpjeguar se "për këto qëllime ZAPU-së i duhen armë, shpërthyes, revolverë...partia ka nevojë edhe për para për të korruptuar personat që ruajnë instalime të rëndësishme, për të kryer sabotime". [65] Sovjetikët ranë dakord të furnizonin ZAPU-në me fonde të kufizuara duke filluar nga viti 1963 dhe e rritën nivelin e saj të mbështetjes financiare pas UDI. [65] Në vitin 1963, ZIPRA bëri gjithashtu kërkesën e parë zyrtare në Bashkimin Sovjetik për stërvitje ushtarake. [65] Sovjetikët filluan trajnimin e militantëve ZIPRA në luftën guerile në fillim të vitit 1964. [65]

 
Ushtari rodezian duke marrë në pyetje fshatarët në fund të vitit 1977 me armë. Kjo fotografi do të bëhej një nga imazhet më të qëndrueshme të Luftës së Bushit.

Pas UDI, ZANU formoi krahun e vet ushtarak, Ushtrinë Çlirimtare Kombëtare Afrikane të Zimbabve (ZANLA). [66] Ndërsa ZANLA dhe ZIPRA planifikuan të dyja një luftë të armatosur kundër qeverisë Rodeziane, udhëheqja e tyre përkatëse nuk u pajtua mbi mjetet e kryerjes së kryengritjes. ZIPRA favorizoi mendimin sovjetik, duke vënë theksin në blerjen e armatimit të sofistikuar me shpresën për të fituar një betejë konvencionale si Viet Minh në Dien Bien Phu . [66] ZANLA e vuri theksin më të madh në politizimin e popullatës vendore në zonat ku vepronte dhe favorizoi një stil më të parregullt të luftës. [66]

Përshkallëzimi ushtarak dhe politik

Redakto

Në dhjetor 1972, ZANLA kishte kashuar armët dhe kishte krijuar një rrjet të gjerë nëntokësor informatorësh dhe mbështetësish në Rodezinë verilindore. [67] Si rezultat i gërryerjes së autoritetit portugez në provincat kufitare të Mozambikut për shkak të Luftës së Pavarësisë së Mozambikut, ZANLA ishte gjithashtu në gjendje të krijonte strehë të jashtme atje. [67] Ishte gjithashtu në procesin e kultivimit të një aleance ushtarake me lëvizjen kryesore nacionaliste të zezë në Mozambik, Frontin për Çlirimin e Mozambikut (FRELIMO). [67] Më 21 dhjetor, një grup kryengritësish të ZANLA nën udhëheqësin Rex Nhongo kaluan në Rodezi nga Mozambiku dhe bastisën një fermë të izoluar . [68] Në muajt e njëpasnjëshëm, ky sulm u pasua nga një seri bastisjesh ndaj fermerëve të bardhë në të gjithë rrethet verilindore të vendit dhe rezultoi në disa viktima midis forcave të sigurisë. [68] Vlera propagandistike e këtyre bastisjeve, së bashku me suksesin e fushatës së politizimit të ZANLA-s, mohoi informacionin për forcat e sigurisë dhe siguroi më shumë rekrutë për kryengritësit. [68] Si përgjigje, forcat rodeziane të sigurisë filluan të koordinojnë operacionet në Mozambik me ushtrinë portugeze për të kapur kryengritësit e ZANLA-s përpara se të kalonin kufirin. [69]

Skeda:Rhodesian Army recruitment Bush War 1976.png
Një shërbyese rodeziane që merr në shenjë me pistoletën e saj gjysmë automatike Browning Hi-Power 9×19 mm ; nga një poster i rekrutimit të ushtrisë i vitit 1976

Aleancat praktike midis ZIPRA dhe MK, dhe më vonë ZANLA dhe FRELIMO, e shtynë Rodezinë të shikonte gjithnjë e më shumë drejt Afrikës së Jugut dhe Portugalisë për ndihmë. Politikanët rodezianë u kujtonin shpesh zyrtarëve në dy kombet e tjera interesat e përbashkëta të sigurisë bazuar në ngjashmërinë e situatave të tyre të brendshme të trazuara. Ata shihnin paralele të forta midis pozicionit të kombit të tyre për t'u kërcënuar nga kryengritjet nacionaliste të zeza dhe gjendjes së vështirë portugeze me FRELIMO-n në Mozambik, si dhe në një masë më të vogël kryengritjet në Afrikën e Jugut dhe Afrikën Jugperëndimore . Nën kujdesin e stërvitjes Alcora, burokracitë e të tre vendeve filluan të shkëmbejnë në mënyrë rutinore informacione dhe të kërkojnë pozicione të përbashkëta diplomatike. Alan Fraser, një strateg i lartë në Forcën e Mbrojtjes së Afrikës së Jugut, shkroi në vitin 1970, "nuk mund të ketë asnjë dyshim në mendjen tonë se ne kemi një armik të përbashkët: ne, dmth. Portugalia, RAJ dhe Rodezia. Përveç nëse duam të Të jemi të hapur ndaj mundësisë së humbjes në detaje, ne duhet ta luftojmë këtë armik bashkërisht - nëse jo njëkohësisht." Megjithatë, përveç shkëmbimit të inteligjencës dhe njëfarë koordinimi të kufizuar në nivelin operacional në Mozambik, portugezët mund t'i ofronin Rodezisë pak ndihmë vendimtare. Burimet ushtarake portugeze në Mozambik ishin të shqetësuara me FRELIMO-n dhe u varfëruan disi nga një dekadë lufte, dhe pak mund të kursehej për të ndihmuar një aleat të huaj. Rodezia priste shumë më tepër nga Afrika e Jugut, e cila zotëronte burime shumë më të mëdha ushtarake dhe pafundësisht më shumë ndikim diplomatik jashtë vendit.

 
 
Situata gjeografike në 1965 (majtas, në UDI) dhe 1975 (djathtas, pas pavarësisë së Mozambikut dhe Angolës nga Portugali). E Gjelbër e lehtë: Rodezia; lejla: shtete mike; portokalli: shtete armiqësore; gri: vende asnjëanëse

Pas rënies së sundimit portugez në Mozambik në 1974-1975, nuk ishte më e mundur që regjimi i Smithit të mbante sundimin e pakicës së bardhë për një kohë të pacaktuar. Në këtë kohë, edhe Vorster i Afrikës së Jugut kishte dalë në këtë përfundim. Ndërsa Vorster nuk ishte i gatshëm të bënte lëshime për zezakët e vendit të tij, ai arriti në përfundimin se sundimi i pakicës së bardhë nuk ishte i qëndrueshëm në një vend ku zezakët ua kalonin të bardhëve në përpjestim 22:1. [70] Në vitin 1976, kishte 270,000 rodezianë me origjinë evropiane dhe gjashtë milionë afrikanë. [71]

Deri në vitin 1972, mbajtja e guerrilasve ishte pak më shumë se një aksion policor. Edhe në gusht 1975, kur qeveria Rodeziane dhe udhëheqësit nacionalistë të zinj u takuan në Victoria Falls për negociata të ndërmjetësuara nga Afrika e Jugut dhe Zambia, bisedimet nuk shkuan kurrë përtej fazës procedurale. [72] Përfaqësuesit rodezianë e bënë të qartë se ishin të përgatitur për të luftuar një luftë të plotë për të parandaluar sundimin e shumicës. [73] Sidoqoftë, situata ndryshoi në mënyrë dramatike pas përfundimit të sundimit kolonial portugez në Mozambik në 1975. Rodezia tani e gjeti veten pothuajse tërësisht të rrethuar nga shtete armiqësore dhe madje edhe Afrika e Jugut, aleati i saj i vetëm i vërtetë, filloi të bënte presion për një zgjidhje.

Një problem i madh për shtetin Rodezian në përleshjet dhe betejat e Luftës së Bushit ishte gjithmonë mungesa e fuqisë punëtore. [74] :601Nga 3,000 burra të bardhë të detyruar për rekrutim në 1973, vetëm rreth 1,000 u raportuan kur thirreshin. [74] :601Në shkurt 1978, Ushtria Rodeziane deklaroi se kishte nevojë për një minimum prej 1,041 burrash për të vazhduar veprimet luftarake, dhe nga ata të thirrur, vetëm 570 u raportuan për detyrë ndërsa pjesa tjetër zgjodhi të transferohej në Afrikën e Jugut. [74] :601Emigracioni i bardhë u rrit pasi shteti thirri gjithnjë e më shumë burra për të luftuar në luftë, duke krijuar një rreth vicioz, i cili gradualisht kufizoi kapacitetin e shtetit Rodezian për të vazhduar luftën. [74] :602Për të ndaluar emigracionin e bardhë, qeveria Smith nxori një ligj në 1975 që ndalonte qytetarët rodezianë të mbanin valutë të huaj, por ligji u shpërfill gjerësisht. [74] :604Për të nxitur emigracionin e bardhë, guerilët e ZANU-së dhe ZAPU-së ndoqën një strategji për të sulmuar çdo gjë dhe gjithçka që kishte vlerë ekonomike në të gjithë vendin, në mënyrë që të detyronin shtetin të thërriste më shumë burra dhe të vrisnin civilë të bardhë. [74] :606Vrasja e qytetarëve të bardhë rodezianë priret të kishte një "efekt jehonë" pasi ZANU dhe ZAPU kishin vlerësuar secila se për një qytetar të bardhë të vrarë, kjo bëri që rreth 20 të largoheshin nga Rodezia. [74] :606

Fundi i luftës së Bushit

Redakto

Puna e gazetarëve si Lordi Richard Cecil, djali i Markezit të 6-të të Salisbury-t, forcoi moralin e Rodezianëve dhe mbështetësve të tyre jashtë shtetit. [75] Lordi Riçard prodhoi raporte lajmesh për ITN, të cilat zakonisht vinin në kontrast me kryengritësit "të paaftë" me trupat qeveritare "shumë profesionale". [76] Një grup luftëtarësh të ZANLA-s vranë Lordin Riçard më 20 prill 1978 kur ai po shoqëronte një njësi ajrore Rodeziane të punësuar në Operacionet e Forcave të Zjarrit. [77]

Rrëzimi më 3 shtator 1978 i aeroplanit civil Air Rhodesia, një Vickers Viscount i quajtur Hunyani, në zonën e Karibës nga luftëtarët rebelë duke përdorur një raketë tokë-ajër, me masakrimin e mëvonshëm të 10 nga 18 të mbijetuarëve të tij, është konsiderohet gjerësisht si ngjarja që shkatërroi përfundimisht vullnetin e rodezianëve për të vazhduar luftën. Edhe pse ushtarakisht i parëndësishëm, humbja e këtij avioni (dhe një Viscount i dytë, i quajtur Umniati, në vitin 1979) tregoi shtrirjen e lëvizjeve të qëndresës në shoqërinë civile Rodeziane. [78]

Mjetet e Rodezianëve për të vazhduar luftën gjithashtu po gërryheshin shpejt. Në dhjetor të vitit 1978, një njësi e ZANLA-s depërtoi në periferi të Salisbërit dhe gjuajti një breshëri raketash dhe mjetesh ndezëse në depon kryesore të magazinimit të naftës - pasuria ekonomike më e mbrojtur në vend. Depozitat e magazinimit u dogjën për pesë ditë, duke nxjerrë një kolonë tymi që mund të shihej 130 km larg. 500 000 fuçi të produkteve të naftës (që përfshin rezervën strategjike të naftës të Rodezisë) u humbën. [79]

Fundi i SNP-së

Redakto

Ushtria Rodeziane vazhdoi strategjinë e saj të "kundër-sulmimit të lëvizshëm" për të mbajtur pozicione kyçe ("toka e aseteve jetike") ndërsa kryente bastisje në zonat e ndaluara dhe në vendet fqinje. Ndonëse shpesh ishin jashtëzakonisht të suksesshme në shkaktimin e viktimave të rënda guerile, bastisje të tilla gjithashtu me raste nuk arritën objektivat e tyre. Në prill 1979, forcat speciale kryen një bastisje në rezidencën e Joshua Nkomos në Lusaka ( Zambia ) me qëllimin e deklaruar për ta vrarë atë. [80] Nkomo dhe familja e tij u larguan me nxitim disa orë para bastisjes – pasi ishin paralajmëruar qartë se bastisja po vinte.

 
Nënshkrimi i Mirëkuptimit të Brendshëm Rodezian (nga e majta: Peshkopi Abel Muzorewa, Ian Smith, Jeremiah Chirau dhe Ndabaningi Sithole )

Nga 1978-1979, deri në 70% e ushtrisë së rregullt përbëhej nga ushtarë të zinj (megjithëse rezervat e ushtrisë dhe policisë mbetën kryesisht të bardhët). Deri në vitin 1979 kishte edhe 30 oficerë me ngjyrë në ushtrinë e rregullt. Ndërsa nuk ka pasur kurrë ndonjë sugjerim për pabesi midis ushtarëve nga njësitë kryesisht zezake (veçanërisht brenda Scouts Selous ose Pushkat Afrikane Rodeziane - RAR), disa argumentojnë se, në kohën e zgjedhjeve të vitit 1980, shumë nga ushtarët e RAR votuan për Robert Mugaben. [81]

Marrëveshja e Lancaster House parashikonte më tej një armëpushim që u pasua nga një zgjedhje e përgjithshme e mbikëqyrur ndërkombëtarisht, e mbajtur në shkurt 1980 . ZANU i udhëhequr nga Robert Mugabe fitoi këto zgjedhje, disa pretendojnë,v duke terrorizuar opozitën e saj politike, duke përfshirë përkrahësit e ZAPU-së, nëpërmjet ish kryengritësve që nuk ishin kufizuar në pikat e caktuara të mbledhjes së guerilëve, siç parashikohej nga Marrëveshja e Lancaster House. Vëzhguesit dhe Soames u akuzuan se po shikonin nga ana tjetër dhe fitorja e Mugabe u vërtetua. Megjithatë, pakkush mund të dyshonte se mbështetja e Mugabe brenda grupit të tij fisnor me shumicë Shona ishte jashtëzakonisht e fortë. Ushtria Rodeziane konsideroi seriozisht ngritjen e një grushti shteti kundër një zgjedhjeje të perceptuar të vjedhur ("Operacioni Quartz") për të parandaluar që ZANU të merrte vendin. [82] Grusht shteti i supozuar do të përfshinte vrasjen e Mugabe dhe sulme të koordinuara në pikat e grumbullimit të guerilëve në të gjithë vendin. Plani përfundimisht u shkatërrua, pasi ishte e qartë se Mugabe gëzonte mbështetje të gjerë nga shumica e zezë, pavarësisht frikësimit të votuesve, si dhe faktit që grushti i shtetit nuk do të fitonte mbështetje të jashtme, dhe një zjarr që do të përfshinte vendin u pa si i pashmangshëm.

Gjeografia

Redakto

Rodezia është e njëjtë në territor me Zimbabvenë moderne. Ishte një vend pa dalje në det në Afrikën jugore, i shtrirë midis gjerësisë gjeografike 15° dhe 23°S, dhe gjatësisë 25° dhe 34°L . Kufizohej nga Afrika e Jugut në jug, Protektorati i Beçuanalandit (më vonë Botsvana ) në perëndim dhe jugperëndim, Zambia në veriperëndim dhe Mozambiku në lindje dhe verilindje. Këndi i saj veriperëndimor ishte afërsisht 150 m nga Afrika Jugperëndimore ( Namibia e sotme), Afrika e Jugut, gati duke formuar një katërpikësh me katër vende. Pjesa më e madhe e vendit ishte e ngritur, e përbërë nga një rrafshnaltë qendrore (vardi i lartë) që shtrihej nga jugperëndimi në veri me lartësi midis 1000 dhe 1600 metra. Lindja ekstreme e vendit ishte malore, kjo zonë njihet si Malësitë Lindore, me malin Inyangani si pikën më të lartë në 2592 metra . [ citim i nevojshëm ]

Vendi ishte kryesisht savana, megjithëse malësitë lindore me lagështi dhe malore mbështetnin zona me pyje tropikale me gjelbërim të përhershëm dhe me drurë. Pemët e gjetura në këto malësi lindore përfshinin dru tik, sofër, ekzemplarë të mëdhenj fiku mbytës, pyll newtonia, gjethe të mëdha, dru erërave të bardha, dru chirinda, gjemba dhe shumë të tjera.

Ushtria

Redakto

Rodezia Jugore kishte qenë prej kohësh e dallueshme midis varësive britanike në atë që kishte financuar dhe zhvilluar forcat e saj të sigurisë dhe strukturën komanduese. [83] Pas SNP-së, kjo shtroi një dilemë të veçantë për qeverinë britanike, e cila shqyrtoi dhe hodhi poshtë propozime të ndryshme që synonin t'i jepnin fund shtetit të rebelimit të Rodezisë me forcë. [83] Harold Wilson vuri në dukje një herë se përfundimi i pavarësisë Rodeziane "nuk do të ishte një rast i arrestimit të një individi subversiv. Do të thoshte një luftë e përgjakshme dhe ndoshta një luftë e përgjakshme që do të shndërrohej në një luftë të përgjakshme civile". [83] Natyra e frikshme e forcave rodeziane të sigurisë, si dhe frika britanike për një ndërhyrje të drejtpërdrejtë të Afrikës së Jugut në emër të kolonisë mashtruese, parandaluan shqyrtimin e mëtejshëm të opsioneve ushtarake. [83]

 
Trupat e Korpusit të Blinduar Rodezian në 1979

Për pjesën më të madhe të ekzistencës së saj, Rodezia mbajti një ushtri të vogël profesionale prej 3,400 trupash, rreth një e treta e të cilëve ishin vullnetarë zezakë. [83] Në traditën e shumë ushtrive koloniale, ajo ishte e organizuar kryesisht në batalione të lehta këmbësorie të trajnuar dhe pajisur për luftë kundër kryengritjes ose veprime të sigurisë së brendshme, [84] dhe zotëronte pak artileri ose armaturë. [83] Forca Ajrore Mbretërore Rodeziane (RRAF) kishte 1000 personel dhe gjashtë skuadrone avionësh, duke përfshirë 40 deri në 50 aeroplanë sulmues Hawker Hunter dhe de Havilland Vampire dhe bombardues të lehtë anglez Electric Canberra . [83] Ajo zotëronte gjithashtu një skuadrilje helikopterësh, një skuadrilje transporti dhe një skuadrilje të lehtë zbulimi. [83] Ushtria Rodeziane u mbështet nga Policia Britanike e Afrikës së Jugut (BSAP), një forcë policore e pajisur mirë, titulli i së cilës rrjedh nga divizioni i zbatimit të ligjit të Kompanisë Britanike të Afrikës së Jugut. [83] BSAP kishte mjete të blinduara të veta dhe një aftësi të fuqishme paraushtarake. [83] Grumbullimi i inteligjencës vendase dhe të jashtme i ishte dhënë Organizatës Qendrore të Inteligjencës (CIO). [85]

Lufta biologjike dhe kimike

Redakto

Nga viti 1975 deri në vitin 1980, qeveria Rodeziane bëri disa përpjekje për të armatosur agjentët kimikë dhe biologjikë. [86] Anëtarët e forcave të sigurisë kontaminuan furnizimet përpara se t'i zëvendësonin në depo guerile ose i vinin në dyqane rurale për t'u vjedhur nga guerilët gjatë bastisjeve. [87] Ata gjithashtu helmonin burimet e ujit përgjatë rrugëve të njohura të infiltrimit përgjatë kufirit Rodezian, duke i detyruar kundërshtarët e tyre të udhëtojnë nëpër rajone më të thata ose të mbajnë më shumë ujë gjatë udhëtimeve të tyre. [88]

Demografia

Redakto

Një tipar qendror i komunitetit të bardhë në Rodezi ishte kalueshmëria e tij, pasi kolonët e bardhë kishin po aq gjasa të largoheshin nga Rodezia pas disa vitesh sa edhe të vendoseshin përgjithmonë; për shembull, nga 700 kolonët britanikë që ishin kolonët e parë të bardhë, të ardhur në 1890, vetëm 15 jetonin ende në Rodezi në 1924. [89] :6593Meqenëse popullsia e bardhë e Rodezisë kishte një normë të ulët të lindjeve (18 për 1000 krahasuar me shkallën afrikane prej 48 për 1000 [90] ), ruajtja e rritjes së popullsisë së bardhë varej kryesisht nga pranimi i emigrantëve të rinj të bardhë me imigrim që përbënte 60% të rritja e popullsisë së bardhë rodeziane midis 1955 dhe 1972. [89]

Megjithatë, historiani amerikan Josiah Brownell vuri në dukje se shkalla e qarkullimit për banorët e bardhë në Rodezi ishte shumë e lartë, pasi Rodezia pranoi gjithsej 255,692 emigrantë të bardhë midis 1955 dhe 1979, ndërsa të njëjtën periudhë gjithsej 246,583 të bardhë emigruan. Edhe gjatë viteve të lulëzimit të fundit të viteve 1950, kur Rodezia pranonte mesatarisht 13,666 emigrantë të bardhë në vit, kryesisht nga Mbretëria e Bashkuar dhe Afrika e Jugut, mesatarisht rreth 7,666 të bardhë emigronin çdo vit. Midis 1961 dhe 1965, Rodezia pranoi mesatarisht 8,225 emigrantë të bardhë në vit, ndërsa gjithashtu kishte një emigracion mesatar të bardhë prej 12,912 në vit. Shumë emigrantë të mundshëm të bardhë në Rodezi mbërritën duke kërkuar mundësi ekonomike dhe u larguan me luhatje në situatën e sigurisë ndërsa Lufta e Shkurres u intensifikua. Një numër i konsiderueshëm ishin të painteresuar për t'u vendosur atje përgjithmonë dhe nuk aplikuan për nënshtetësinë rodeziane, pavarësisht nga një fushatë e shumë-publikuar e vitit 1967 që i nxiste ta bënin këtë. [89]

Numri i banorëve të bardhë dhe të zinj para dhe gjatë Federatës së Afrikës Qendrore [91] viti Rodezia Jugore Rodezia Veriore Njasaland Total
E bardha E zezë E bardha E zezë E bardha E zezë E bardha E zezë
1927 38,200 (3.98%) 922,000 (96.02%) 4000 (0.4%) 1,000,000 (99.6%) 1700 (0.13%) 1,350,000 (99.87%) 43,900 (1.32%) 3,272,000 (98.68%)
1946 80,500 (4.79%) 1,600,000 (95.21%) 21,919 (1.32%) 1,634,980 (97.68%) 2,300 (0.10%) 2,340,000 (99.90%) 104,719 (1.84%) 5,574,980 (98.16%)
1955 150,000 (5.88%) 2,400,000 (94.12%) 65,000 (3.02%) 2,085,000 (96.98%) 6,300 (0.25%) 2,550,000 (99.75%) 221,300 (3.05%) 7,035,000 (96.95%)
1960 223,000 (7.30%) 2,830,000 (92.70%) 76,000 (3.14%) 2,340,000 (96.85%) 9,300 (0.33%) 2,810,000 (99.66%) 308,300 (3.72%) 7,980,000 (96.28%)
Popullsia e banorëve të bardhë, të zinj, aziatikë dhe me ngjyrë të Rodezisë Jugore, 1911-1969 [92] viti E bardha E zezë (Vlerësim) Aziatike dhe me ngjyra Popullsia totale (vlerësim)
1911 23,606 (3.06%) 744,559 (96.56%) 2,912 (0.38%) 771,077
1921 33,620 (3.73%) 862,319 (95.90%) 3,248 (0.36%) 899,187
1931 49,910 (4.42%) 1,076,000 (95.22%) 4,102 (0.36%) 1,130,000
1941 68,954 (4.66%) 1,404,000 (94.93%) 6,521 (0.44%) 1,479,000
1951 135,596 (5.84%) 2,170,000 (93.53%) 10,283 (0.44%) 2,320,000
1961 221,504 (6.74%) 3,618,150 (92.80%) 17,812 (0.46%) 3,857,466
1969 258,580 (6.49%) 4,840,000 (93.09%) 23,870 (0.47%) 5,090,000
Popullsia e zonave kryesore urbane në vitin 1969 [93] Qyteti E bardhë E zezë Të tjera Total
Salisbury 96,420 (25.07%) 280,090 (72.84%) 8,020 (2.09%) 384.530
Bulawayo 50,090 (20.40%) 187,590 (76.38%) 7,910 (3.22%) 245.590
Umtali 8,340 (17.93%) 36,220 (77.88%) 1,950 (4.20%) 46.510
Gwelo 8,390 (18.23%) 36,880 (80.12%) 760 (1.65%) 46,030
Que Que 3,160 (9.62%) 29,250 (89.01%) 450 (1.37%) 32,860
Gatooma 1,880 (8.97%) 18,770 (89.55%) 310 (1.48%) 20,960
Wankie 2,160 (10.72%) 17,980 (89.28%) - 20,140
Shabani 1,560 (9.87%) 14,170 (89.63%) 80 (0.51%) 15810
Fort Victoria 2,530 (22.29%) 8,470 (74.63%) 350 (3.08%) 11,350

Gjuhët

Redakto

Rodezianët e bardhë flisnin kryesisht anglisht, me një pakicë që fliste afrikane . Përafërsisht 70% e rodezianëve të zinj flisnin Shona, dhe rreth 20% flisnin Ndebele . [94] Një shumicë e komunitetit indian të Rodezisë fliste guxharatisht dhe një pakicë fliste hindisht .

Feja

Redakto

Rodezia i përmbahej kryesisht krishterimit, me protestantizmin që ishte emërtimi më i madh. Megjithatë, shumë afrikanë vendas i përmbaheshin feve tradicionale afrikane .

Ekonomia

Redakto

Ekonomikisht, Rodezia Jugore zhvilloi një ekonomi që bazohej ngushtë në prodhimin e disa produkteve parësore, veçanërisht, kromit dhe duhanit . Prandaj, ajo ishte e ndjeshme ndaj ciklit ekonomik. Recesioni i thellë i viteve 1930 i la vendin një bumi të pasluftës. Ky bum nxiti imigrimin e rreth 200,000 të bardhëve midis 1945 dhe 1970, duke e çuar popullsinë e bardhë në 307,000. Një numër i madh i këtyre emigrantëve ishin me origjinë britanike të klasës punëtore, me të tjerë që vinin nga Kongoja belge, Kenia, Tanzania dhe më vonë Angola dhe Mozambiku . Ata krijuan një ekonomi relativisht të ekuilibruar, duke e transformuar atë që dikur ishte një prodhues kryesor i varur nga bujqësia e drurëve në një gjigant industrial që krijoi një sektor të fortë prodhimi, industri hekuri dhe çeliku dhe sipërmarrje moderne të minierave. Këto suksese ekonomike i detyroheshin pak ndihmës së huaj, përveç imigrimit të fuqisë punëtore të kualifikuar.

Ekonomia e shtetit të Rodezisë mbajti sanksione ndërkombëtare për një dekadë pas shpalljes së pavarësisë së saj, një rezistencë e cila u zbeh pasi më shumë shtete të Afrikës Jugore shpallën pavarësinë dhe sundimin e shumicës, si dhe shkatërrimin e Luftës së Bushit në Rodezi .

Trashëgimia

Redakto

Në dhjetë vitet pas pavarësisë, rreth 60% e popullsisë së bardhë të Zimbabve emigroi, shumica në Afrikën e Jugut dhe në vende të tjera kryesisht të bardhë, anglishtfolëse, ku ata formuan komunitete emigrantësh. Politikisht brenda Zimbabvesë, konsolidimi i pushtetit nga Robert Mugabe vazhdoi gjatë viteve 1980. Pas ndryshimeve në kushtetutën e vendit në 1987, vendet parlamentare të rezervuara për të bardhët u shfuqizuan dhe u krijua një presidencë ekzekutive, e mbajtur nga Mugabe . Shumë emigrantë dhe disa nga të bardhët që qëndruan në Zimbabve u bënë thellësisht nostalgjikë për Rodezinë. Këta individë njihen si " Rhodi ". Të bardhët vendas që pranojnë më shumë rendin e ri njihen si "Zimbo". [ citim i nevojshëm ]

Shikoni dhe

Redakto

Referime

Redakto
  1. ^ West, Michael O. (18 dhjetor 2008). ""Equal Rights for all Civilized Men"" (PDF). International Review of Social History. 37 (3): 382. doi:10.1017/S0020859000111344. S2CID 145609588. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  2. ^ Chambers, Allied (1998). The Chambers Dictionary. Allied Publishers. fq. 1416. ISBN 978-81-86062-25-8. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  3. ^ "46. Rhodesia/Zimbabwe (1964-present)". uca.edu. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  4. ^ Rowland, J. Reid; Berlyn, Phillippa (prill 1978). "Appendix: Constitutional History of Rhodesia: An outline". The Quiet Man: A Biography of the Hon. Ian Douglas Smith. Salisbury: M. O. Collins. fq. 240–256. OCLC 4282978. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  5. ^ a b c Duignan, Peter (1986), Politics and Government in African States 1960–1985, Croom Helm Ltd, ISBN 0-7099-1475-X {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  6. ^ Nelson, Harold (1983), Zimbabwe: a country study, The American University (Washington, D.C.), ISBN 0160015987 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  7. ^ Taylor, Scott (2006), Culture and Customs of Zambia, Greenwood, ISBN 0313332460 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  8. ^ "Rhodesia – Mzilikaze to Smith". Rhodesia.nl. Arkivuar nga origjinali më 26 gusht 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  9. ^ "The Cabinet Papers | Rhodesia and the Central African Federation". Nationalarchives.gov.uk. Arkivuar nga origjinali më 9 tetor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  10. ^ "History of Zimbabwe". Historyworld.net. Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  11. ^ Southern Rhodesia (Annexation) Order in Council, 30 July 1923 that provided by section 3 thereof: "From and after the coming into operation of this Order the said territories shall be annexed to and form part of His Majesty's Dominions, and shall be known as the Colony of Southern Rhodesia."
  12. ^ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645 – Authority for date of annexation having been 12 September 1923
  13. ^ a b Collective Responses to Illegal Acts in International Law: United Nations Action in the Question of Southern Rhodesia by Vera Gowlland-Debbas
  14. ^ Stella Madzibamuto v Desmond William Larder – Burke, Fredrick Phillip George (1969) A.C 645
  15. ^ Southern Rhodesia Constitution Letters Patent 1923
  16. ^ "Parliament". Rhodesia.me.uk. Arkivuar nga origjinali më 15 janar 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  17. ^ "Full text of "Southern Rhodesia 1890–1950; A Record of Sixty Years Progress"". Arkivuar nga origjinali më 6 korrik 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  18. ^ "Zimbambwe". Sapst.org. 22 dhjetor 1987. Arkivuar nga origjinali më 10 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  19. ^ a b c d e f g h Barber, William (1961). The Economy of British Central Africa. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. fq. ix–xi, 18–29, 108. ISBN 978-0812216202. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  20. ^ "Settler Colony – History – Zimbabwe – Africa". Countriesquest.com. Arkivuar nga origjinali më 12 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  21. ^ Sheppard, Eric; Porter, Philip; Faust, David; Nagar, Richa (8 gusht 2009). A World of Difference: Encountering and Contesting Development. New York: The Guilford Press. fq. 356, 365–369. ISBN 978-1-60623-262-0. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  22. ^ Weitzer, Ronald. Transforming Settler States: Communal Conflict and Internal Security in Northern Ireland and Zimbabwe. fq. 1–206. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  23. ^ afrikantraveler (16 maj 2012). "Rhodesia: A Failed Attempt to Maintain Racism into the 21st Century". The African File. Arkivuar nga origjinali më 16 korrik 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  24. ^ Novak, Andrew. "Academia.edu | Sport and Racial Discrimination in Colonial Zimbabwe: A Reanalysis | Andrew Novak". The International Journal of the History of Sport. Independent.academia.edu. 29 (6): 850–867. doi:10.1080/09523367.2011.642550. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  25. ^ "Database – Uppsala Conflict Data Program". UCDP. Arkivuar nga origjinali më 3 qershor 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  26. ^ "On Board the Tiger". Rhodesia.nl. 9 tetor 1968. Arkivuar nga origjinali më 12 tetor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  27. ^ "RHODESIA PSYOP 1965". Psywarrior.com. Arkivuar nga origjinali më 2 tetor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  28. ^ Weitzer, Ronald. Transforming Settler States: Communal Conflict and Internal Security in Northern Ireland and Zimbabwe. fq. 1–206. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  29. ^ "A brief history of Zimbabwe". Zimembassy.se. 18 prill 1980. Arkivuar nga origjinali më 23 gusht 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  30. ^ Smith, Ian (1997). The Great Betrayal. London: Blake Publishing Ltd. fq. 74–256. ISBN 1-85782-176-9. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  31. ^ Spikes, Daniel (1993). Angola and the Politics of Intervention: From Local Bush War to Chronic Crisis in Southern Africa. Jefferson: McFarland & Company. fq. 52-53. ISBN 978-0899508887. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  32. ^ a b c d West, Michael (gusht 2002). The Rise of an African Middle Class: Colonial Zimbabwe, 1898-1965. Bloomington: Indiana University Press. fq. 192–193. ISBN 0-253-34085-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  33. ^ a b c d Nelson, Harold (1983), Zimbabwe: a country study, The American University (Washington, D.C.), ISBN 0160015987 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  34. ^ "Chronology: Rhodesia UDI: Road to Settlement" (PDF). Lse.ac.uk. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 12 shtator 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  35. ^ Stampa:Hansard
  36. ^ United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld | Chronology for Europeans in Zimbabwe". UNHCR. Arkivuar nga origjinali më 16 prill 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  37. ^ Cowell, Alan (21 nëntor 2007). "Ian Smith, Defiant Symbol of White Rule in Africa, Is Dead at 88". The New York Times. Arkivuar nga origjinali më 10 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  38. ^ "Zimbabwe (country)". Talktalk.co.uk. Arkivuar nga origjinali më 13 qershor 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  39. ^ a b c d e Resistance to the "Winds of Change": The Emergence of an "unholy alliance" between Southern Rhodesia, Portugal, and South Africa, 1964–65, Sue Onslow, The Wind of Change: Harold Macmillan and British Decolonization, edited by L. Butler and Sarah Stockwell, London: Macmillan, 2013 pages 220–221
  40. ^ "Policy For Rhodesia from theTribune Magazine Archive". Archive.tribunemagazine.co.uk. 23 shtator 1966. Arkivuar nga origjinali më 9 gusht 2018. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  41. ^ "White referendum in Southern Rhodesia is overwhelmingly in support of Ian Smith's proposal for independence. | South African History Online". Sahistory.org.za. 6 nëntor 1964. Arkivuar nga origjinali më 13 gusht 2014. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  42. ^ "British South Rhodesia (1964–1980)". Uca.edu. Arkivuar nga origjinali më 18 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  43. ^ Chris McGreal (13 prill 2008). "There are many villains to blame for Zimbabwe's decade of horror | World news | The Observer". Guardian. London. Arkivuar nga origjinali më 9 mars 2016. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  44. ^ Duignan, Peter (1986), Politics and Government in African States 1960–1985, Croom Helm Ltd, ISBN 0-7099-1475-X {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  45. ^ Raftopolous, Brian. Becoming Zimbabwe: A History from the pre-colonial period to 2008. fq. 1–298. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  46. ^ Raeburn, Michael. We are everywhere: Narratives from Rhodesian guerillas. fq. 1–209. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  47. ^ "Issue 6, Spring 2011". Genocidepreventionnow.org. Arkivuar nga origjinali më 20 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  48. ^ Stampa:Hansard
  49. ^ a b Weitzer, Ronald. Transforming Settler States: Communal Conflict and Internal Security in Northern Ireland and Zimbabwe. fq. 1–206. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  50. ^ "Question of Southern Rhodesia". undocs.org (në anglisht). United Nations. 12 tetor 1965. A/RES/2012(XX). Arkivuar nga origjinali më 18 mars 2017. Marrë më 17 mars 2017.
  51. ^ "Southern Times-Learning From Rhodesia". Southerntimesafrica.com. 12 nëntor 1965. Arkivuar nga origjinali më 9 maj 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  52. ^ a b c Nelson, Harold (1983), Zimbabwe: a country study, The American University (Washington, D.C.), ISBN 0160015987 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  53. ^ United Nations High Commissioner for Refugees. "Refworld | Resolution 221 (1966) of 9 April 1966". UNHCR. Arkivuar nga origjinali më 16 prill 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  54. ^ Gowlland-Debbas, Vera (1990), Collective Responses to Illegal Acts in International Law: United Nations Action in the Question of Southern Rhodesia, Martinus Nijhoff Publishers, ISBN 0-7923-0811-5 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  55. ^ "The Secretary of State, Washington" (PDF). Gwu.edu. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 10 nëntor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  56. ^ Okoth, Assa (2006), A History of Africa: Volume 2: 1915–1995, East African Educational Publishers Ltd, ISBN 9966-25-358-0 {{citation}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  57. ^ "When Sanctions Worked: The Case of Rhodesia Reexamined". Africafocus.org. Arkivuar nga origjinali më 18 mars 2013. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  58. ^ "Rhodesia Unilateral Declaration of Independence 1965 – Online exhibition". Commonwealth.sas.ac.uk. Arkivuar nga origjinali më 1 qershor 2012. Marrë më 9 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  59. ^ Meredith, Martin. The Past is Another Country. fq. 218. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  60. ^ "1970:Ian Smith declares Rhodesia a republic". BBC News. 2 mars 1970. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2008. Marrë më 10 nëntor 2007. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  61. ^ Foreign Affairs for New States: Some Questions of Credentials, Peter John Boyce, University of Queensland Press, January 1977, page 13
  62. ^ Kenneth W. Grundy; Kenneth William Grundy (1973). Confrontation and Accommodation in Southern Africa: The Limits of Independence. University of California Press. fq. 257. ISBN 978-0-520-02271-3. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  63. ^ a b c d Raeburn, Michael. We are everywhere: Narratives from Rhodesian guerillas. fq. 1–209. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  64. ^ "Insurgency in Rhodesia, 1957–1973: An Account and Assessment". International Institute for Strategic Studies. 1973. Arkivuar nga origjinali më 25 maj 2012. Marrë më 13 tetor 2012. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  65. ^ a b c d e f Shubin, Vladimir Gennadyevich (2008). The Hot "Cold War": The USSR in Southern Africa. London: Pluto Press. fq. 92–93, 151–159, 249. ISBN 978-0-7453-2472-2. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  66. ^ a b c Clayton, Anthony. Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950. fq. 42, 59–69. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  67. ^ a b c Moorcraft, Paul; Chitiyo, Knox (2011). Mugabe's War Machine: Saving or Savaging Zimbabwe?. South Yorkshire: Pen & Sword Books Ltd. fq. 46–59. ISBN 978-1848844100. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  68. ^ a b c Clayton, Anthony. Frontiersmen: Warfare in Africa since 1950. fq. 42, 59–69. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  69. ^ Minter, William (1994). Apartheid's Contras: An Inquiry into the Roots of War in Angola and Mozambique. Johannesburg: Witwatersrand University Press. fq. 32–40. ISBN 978-1439216187. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  70. ^ "APF newsletter, "Appraisal of Rhodesia in 1975"". Arkivuar nga origjinali më 31 maj 2009. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  71. ^ Weinraub, Bernard (13 korrik 1976). "White Moderates Cling To Hopes for Rhodesia". The New York Times. Marrë më 27 janar 2021. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  72. ^ Brookings Institution: p156, study on conflict resolution Arkivuar 21 shtator 2006 tek Wayback Machine Gabim te stampa Webarchive: Mungon adresa e arkivimit.
  73. ^ "Peace talks fail". BBC News. 26 gusht 1975. Arkivuar nga origjinali më 7 mars 2008. Marrë më 27 nëntor 2007. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  74. ^ a b c d e f g Brownell, Josiah (2008). "The Hole in Rhodesia's Bucket: White Emigration and the End of Settler Rule". Journal of Southern African Studies. 34 (3): 591–610. doi:10.1080/03057070802259837. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  75. ^ The Guardian, 15 July 2003: obituary of sixth Marquess of Salisbury
  76. ^ Nick Downie report: Gabim te stampa Webarchive: Mungon adresa e arkivimit.
  77. ^ 2nd Lt CJE Vincent BCR who was present when Lord Cecil was killed
  78. ^ "The Viscount Disasters – The Story". Arkivuar nga origjinali më 4 mars 2006. Marrë më 13 janar 2006. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  79. ^ The Atlantic Monthly : The Fragility of Domestic Energy, see page 5[lidhje e vdekur]
  80. ^ "Did UK warn Mugabe and Nkomo about assassination attempts?". BBC News. gusht 2011. Marrë më 2021-11-02. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  81. ^ Montgomery, Margaret B. "Perspective | The military provides a model for how institutions can address racism". The Washington Post (në anglishte amerikane). ISSN 0190-8286. Marrë më 2021-01-24.
  82. ^ Allport, R. "Operation Quartz – Rhodesia 1980" (PDF). memoriesofrhodesia.com. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 1 janar 2011. Marrë më 5 shkurt 2010. {{cite web}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  83. ^ a b c d e f g h i j Good, Robert (1973). U.D.I: The International Politics of the Rhodesian Rebellion. London: Faber & Faber Press. fq. 55–59. ISBN 978-1400869176. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  84. ^ Arnold, Guy (2016). Wars in the Third World Since 1945. Philadelphia: Bloomsbury Publishing Plc. fq. 67. ISBN 978-14742-9102-6. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  85. ^ Wood, JRT (2008). Malkasian, Carter; Marston, Daniel (red.). Counterinsurgency in Modern Warfare. Oxford: Osprey Publishing. fq. 189–342. ISBN 978-1846032813. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  86. ^ Glenn Cross, "Dirty War: Rhodesia and Chemical Biological Warfare, 1975–1980," Solihull, UK: Helion & Company, 2017
  87. ^ Ed Bird.
  88. ^ Jim Parker, "Assignment Selous Scouts: The Inside Story of a Rhodesian Special Branch Officer".
  89. ^ a b c Brownell, Josiah (2008). "The Hole in Rhodesia's Bucket: White Emigration and the End of Settler Rule". Journal of Southern African Studies. 34 (3): 591–610. doi:10.1080/03057070802259837. {{cite journal}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  90. ^ Paxton, John (1971). The Statesman's Year-Book 1971–72: The Businessman's Encyclopaedia of all nations (bot. 108th). London: Springer Nature. fq. 522. ISBN 978-0-230-27100-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  91. ^ Wills, A.J. (1967). "Three Territories". An Introduction to the History of Central Africa (bot. 2nd). Durban: Oxford University Press. fq. Appendix IV. ISBN 0-620-06410-2. Arkivuar nga origjinali më 26 tetor 2015. Marrë më 19 qershor 2015. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  92. ^ Paxton, John (1971). The Statesman's Year-Book 1971–72: The Businessman's Encyclopaedia of all nations (bot. 108th). London: Springer Nature. fq. 522. ISBN 978-0-230-27100-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  93. ^ Paxton, John (1971). The Statesman's Year-Book 1971–72: The Businessman's Encyclopaedia of all nations (bot. 108th). London: Springer Nature. fq. 522. ISBN 978-0-230-27100-5. {{cite book}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
  94. ^ "Ndebele". Ethnologue. Arkivuar nga origjinali më 25 korrik 2018. Marrë më 2018-01-05. {{cite news}}: Mungon ose është bosh parametri |language= (Ndihmë!)
Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Rodezia&oldid=2699423"