Kurani

Surja e parë al-fatiha në një dorëshkrim të kaligrafistit Aziz Efendi. (Transkriptimi dhe përkthimi gjenden në faqen e përshkrimit të figurës)

Një pjesë e një vargu nga surja 48 al-fath në një dorëshkrim të shekullit të 8-të ose 9-të

Kur'an-i ose Kurani Qerim (arabisht: القرآن al-Qurʾān, "lexim, recitim") është shkrimi i shenjtë i fesë islame. Kurani është fjala e Zotit (Allahut) e zbritur tek pejgamberi Muhamed (Paqja dhe meshira e zotit qofshin mbi te) përmes engjellit Xhibrail.

Karakteri thelbësor dhe historia

Karakteri thelbësor

Kurani shoqërohet në arabisht nga mbiemri karim (fisnik, i nderuar, me dinjitet).

Ai paraqet për besimtarët myslimanë fjalën e Zotit në gjuhën arabe, së cilës i duhet bindur.

Kurani përbëhet nga 114 sure të emërtuara, nga të cilat 113 fillojnë me bismala-në (arabisht: بسم الله الرحمن الرحيم bi-smi llāhi r-rahmâni r-rahīm, në emër të Allahut, të mëshirshmit, Mëshirëplotit). Kjo shprehje përsëritet një herë në suren 27 vargu 30, duke u përdorur kështu gjithsej 114 herë.

Kurani është hartuar gjatë një periudhe prej pak më tepër se dy dekadash. Sipas vendit të bërjes së zbulesës, bëhet dallim ndërmjet sureve mekkase dhe medinase. Suret përbëhen nga një numër i ndryshëm vargjesh (arabisht: aya (shumës: āyāt), ku ato, me përjashtim të së parës, janë pothuajse krejtësisht të radhitura sipas gjatësisë, duke u shkurtuar drejt fundit. Gjithsej kurani përbëhet nga 6236 vargje.

Kurani është burimi kryesor i ligjit islamik, të sheriatit. Burimi i dytë për sharian është ndër të tjera sunna e profetit Muhamed.

Termi arab qur'ān (një lloj emri i rrjedhur nga folja قرأ, qara'a = reciton, lexon) ka më shumë mundësi të jetë një huazim nga sirishtja, ku fjala qeryânâ përdoret me kuptimin „lexim“ („leximi i perikopës“).

Zbulesa

Sipas besimit islamik, Kurani është një libër që zbriti nga Zoti (Allahu) (umm al-kitab, shih suret 3:7; 43:4) dhe që iu shkrua profetit Muhammed prej Zotit në zemrën e tij gjatë „natës së caktimit“ lailat ul-qadr (sure 97) në vitin 610 pas Kr. Më pas Kurani iu vendos (ose zbulua) atij në gjuhë prej kryengjëllit Xhibrail.

Sipas tregimit të kushëririt të Muhammedit Ibn Abbas-it dhe nxënësit të tij Muxhahid ibn Xhabr-it, zbulesa e parë u bë në shpellën e malit Hira. Janë pesë vargjet e parë të sures 96, e cila fillon me fjalët:

اقرأ باسم ربّك الّذي خلق = iqraʾ bi-smi rabbika ʾllaḏī ḫalaq

fol në emër të zotit tënd, që ka krijuar!

Në përgjithësi mendohet se Muhamedi nuk dinte as të shkruante, as të lexonte, prandaj besimtarët myslimanë besojnë se Xhibraili i dha atij urdhrin të recitonte ose të thonte atë që i ishte shkruar më parë në zemër. Nga kjo e ka marrë emrin edhe Kurani: lexim, recitim.

Sipas traditës islamike të literaturës së sira-s dhe të ekzegjezës së Kuranit, tefsir-it, pas zbulesës së parë, Muhammedi a.s. doli nga shpella dhe Xhibrailo i doli atij përpara në të gjitha drejtimet. Nga kjo ngjarje dritësimi Muhammedi a.s. thuhet se u trondit shumë, saqë u kthye duke u dridhur tek gruaja a tij Hadixha në shtëpi, e cila e mbështolli atë me një mbulesë, kështu u zbulua edhe surja 74:

Ti që je mbuluar (me rrobë), ngrehu dhe paralajmëro (njerëzit për ndëshkimin e Zotit)! Dhe lëvdo Zotin tënd …

Sipas traditës, thuhet se Ali ibn Abi Talib-i ka qenë dëshmitar i zbulesës së parë. Gjatë 22 viteve që pasuan iu zbulua Muhammedit a.s. i gjithë Kurani, ku shumë vargje u referohen ngjarjeve aktuale të kohës. Vargje të tjera rëfejnë mbi profetët (Adam, Abraham, Noah, Jozef, Moze, Isa ibn Maryam (Jezu Krishti) dhe të tjerë) kurse të tjera përmbajnë rregulla dhe parime të përgjithshme besimi duke iu drejtuar të gjithë njerëzve, edhe jobesimtarëve dhe ndjekësve të feve të tjera.

Prejardhja hyjnore e Kuranit duket për besimtarët myslimanë ndër të tjera në gjuhën e tij të paimitueshme, gjë që është edhe arsyeja pse në arabishte bëhet dallim ndërmjet lirikës, prozës dhe Kuranit.

Historia e tekstit

Kuran nga Tashkent (shek. i 9-të)

Shih artikullin kryesor Historia e tekstit të Kuranit

Para vdekjes së profetit kishte përfunduar mbledhja e shkrimeve, dhe pas rënies në ujdi me të gjithë ata që e kishin ruajtur kuranin si gojarisht (hafizët), ashtu edhe me shkrim, u shkrua vëllimi i parë i kuranit (arabisht مصحف mushaf) pas vdekjes së profetit në vitin 11 pas h. (632 pas Kr.) në kohën e kalifit të parë Abu Bakr-it, për ta ruajtur atë nga humbja ose ngatërrimi me thënie të tjera të profetit. Kalifi i tretë, Uthman ibn Affan-i (644–656), i zhduku këto vëllime të mëparshme të kuranit, që ishin shkruar pjesërisht edhe në dialekte të tjera dhe jo në atë kuraishit (në dialektin e profetit, që do të bëhej më vonë arabishte letrare), duke shkruar Kuranin e vlefshëm deri më sot. Për këtë duhej të dëshmonin për çdo varg e pakta dy meshkuj se e kishin dëgjuar atë direkt nga goja e profetit. Vetëm gjashtë vargje në kuran janë dëshmuar në këtë mënyrë nga vetëm një dëshmitar, nga Zaidi, ish shërbëtori i profetit. Se pse këto varge sot janë në kuran, ka të bëjë me atë që, profeti ka bërë përjashtim duke e pranuar Zaidin si dëshmitar të vetëm, megjithëse duheshin e pakta dy meshkuj si dëshmitarë. Shkrimi arab atëherë nuk kishte akoma zanore dhe as shenja diakritike, me anë të të cilave në gjuhën arabe të sotme bëhet dallim ndërmjet bashkëtingëlloreve përndryshe të njëjta ; prandaj ishte me rëndësi zotërimi gojor i tekstit dhe forma e shkruar shërbente së pari si ndihmë për të mbajturit mend. E pakta pesë kopje u dërguan në Medinë, Mekkë, Kufe, Basra dhe Damask. Njëkohësisht u dha urdhri të digjen të gjitha shkrimet private të kuranit për të evituar burimet e gabuara në të ardhmen. Më parë mendohej se kopja e dërguar në Medinë, ndodhet sot në Tashkent (Usbekistan) dhe një ekzemplar i dytë ruhet në muzeun Topkapi në Stamboll. Mirëpo të dy këta ekzemplarë janë shkruar në shkrimin kufik, i cili datohet në shekullin e 9-të pas Kr., duke qenë krijuar kështu e pakta 200 vjet pas Muhamedit.

Përkthimi i kuranit

Kuran në arabisht me përkthim në persisht

Shih artikullin kryesor Përkthimi i Kuranit

Përkthimi i Kuranit konsiderohet nga teologjia tradicionale islamike si i pamundur, pasi çdo përkthim mbart njëkohësisht edhe një interpretim. Prandaj leximi i kuranit sugjerohet të bëhet në tekstin origjinal arabisht. Disa sufi për shembull besojnë se është më me vlerë po të shohësh shkronjat arabe të tekstit të kuranit, edhe pa ditur arabisht, se sa të lexosh një përkthim të dobët.

Në shqip nuk ka ende përkthime që u përgjigjen kritereve shkencore filologjike dhe historike. Një nga arsyet është vështirësia e tekstit origjinal arab, shumë fjalë të të cilit mund të përkthehen po me shumë variante, gjë që çon në përfundime shumë të ndryshme. Përpjekjet e deritanishme kanë prurë rezultate të pakënaqshme, edhe për shkak të nivelit relativisht të ulët gramatikalo-gjuhësor. Gjithashtu, nga ana e qarqeve teologjike islamike shqiptare në të kaluarën por edhe sot, nuk është ndjekur me vendosmëri të mjaftueshme realizimi i një përkthimi të nivelit serioz, si pasojë e prirjeve të qarqeve konservative me ndikime që të kohës osmane ose të atyre të vendeve të sotme islamike për të favorizuar më tepër përhapjen e versionit në arabisht.

Radhitja e sureve

Shih edhe artikullin kryesor Lista e sureve të Kuranit

Emri dhe numri i vargjeve si dhe vendi i zbulesës (Mekka ose Medina) shënohen zakonisht në titullin e sureve. Pas tyre vijon (me përjashtimit të sures 9) çdo herë shprehja hyrëse bismillahi 'r-rahmani 'r-rahim : „në emër të Allahut, të të mëshirshmit, të përdëllyesit“, e ashtuquajtura bismala-ja. Kjo shprehje zakonisht nuk llogaritet si varg (me përjashtim të sures hyrëse al-fatiha). Megjithatë në botimin e ahmadijjas numërohet shprehja hyrëse si varg më vete duke shtyrë kështu numërimin e vargjeve pasuese përkatësisht nga një, (psh.: 2:30 → 2:31).

Mënyra e citimit të zakonshëm të kuranit në arabisht është „<emri i sures>, <numri i vargut>“; kurse në botën jo-islamike shënohet zakonisht „kuran, sure <numri i sures>:<numri i vargut>“. Kjo mënyrë citimi është e përhapur edhe në studimet në gjuhën arabe sot.

Radhitja e sotme e sureve në botimin e vitit 1923/1924 të universitetit al-Azhar të Kajros e ka origjinën, sipas mendimit tradicional por shkencërisht të pasigurt, tek redaktimi i kalifit të tretë Uthman ibn Affan-i. Megjithatë literatura bibliografike arabo-islamike edhe deri në fund të shekullit të 10-të, i shënon kodet e sureve në radhitje të ndryshme, një fakt ky që për shumë kritikë, e bën radhitjen e unifikuar që nga koha e profetit Muhamed të duket e dyshimtë. Zbulimet e dorëshkrimeve në xhaminë e madhe të San'as bëjnë të qartë se kodet kuranike të shekullit të parë mysliman (shekulli i 7-të pas Kr.) paraqesin ndryshime të konsiderueshme në ortografinë, formulimin dhe radhitjen e sureve.

Radhitja e sureve nuk orientohet nga përmbajtja por ato janë të radhitura, me përjashtim të sures së parë al-fatiha, sipas gjatësisë së tyre (duke filluar me më të gjatën). Nga përmbajtja shumë sure nuk i përmbahen temës së vetme të përmendur në titull. Surja En-nisa (Gratë), për shembull, përmban në fakt një nga pasazhet e rëndësishme të Kuranit në lidhje me gruan, mirëpo flet përveç kësaj edhe për të drejtën e trashëgimisë si dhe për çështje të përgjithshme besimi.

Mospajtim ka në lidhje me numërimin e vargjeve, prandaj edhe numrat e vargjeve në librat shpesh të pajisur me ornamente artistike, lihen jashtë nga teksti duke u rrethuar me bordurë. Edhe numrat e faqeve janë jashtë tekstit, i cili kufizohet dukshëm prej tyre. Gjithashtu nuk ka konsens për atë nëse bismala-ja vazhdimisht vetëm përsëritet apo quhet çdo herë si varg më vete. Në shumicën e ekzemplarëve numërohet ky varg vetëm herën e parë dhe herët e tjera jo. Numërimi i ahmadijjas llogarit çdo bismala më vete duke numëruar gjithsej 6326 vargje. Të tjerët arrijnë në 6214 vargje.

Ndikimi

Kurani paraqet bazën e shumë degëve të shkencave të arabistikës.

Gjuha e tij ka pasur ndikim të madh mbi zhvillimin e gramatikës arabe. Përveç fragmenteve të ruajtura deri sot të poetëve paraislamikë, arabishtja kuranike ka vlejtur dhe vlen si normë për të shprehurit korrekt gjuhësor.

Nga nevoja e shpjegimit (ekzegjezës) të përbajtjes së kësaj zbulese, u zhvillua ilm at-tafsir-i, shkenca e interpretimit (të Kuranit). Vepra komentuese të hollësishme, shpesh me shumë vëllime, janë hartuar duke filluar që nga shekulli i dytë islamik (shek. 8-të pas Kr.); ndër më të famshmet konsiderohen ato të 'Abd al-Razzâq al-San'ânî, al-Baghavî, Ibn Abî Hâtim, Tabari, Qurtubi, Risale-i Nur, Ibn Kathir dhe të tjerëve.

Roli i kuranit në jetën islamike

Kurani është për besimtarët myslimanë fjala origjinale, direkte e zotit. Prandaj ai vlerësohet prej tyre në mënyrën më të lartë. Kështu, botimet e Kuranit preken me dorë prej besimtarëve, vetëm kur ata ndodhen në gjendjen rituale të pastër (tahāra). Po ashtu në banesat e shumë besimtarëve myslimanë nuk gjen asnjë libër që mbahet në vend më të lartë se kurani.

Vlen si gjest i përshpirtshëm, i dëshirueshëm dhe me shumë vlerë, kur teksti lexohet, analizohet ose edhe recitohet; të recituarit mësohet sipas rregullave të caktuara dhe në arabisht, shpesh edhe nga fëmijë të mitur. Çdo mysliman besimtar përpiqet gjatë jetës së tij të mësojë (përmendësh), brenda mundësive të veta, një numër suresh dhe të lexojë gjithashtu sa më shpesh Kuranin. Sipas rrymës ideologjike brenda fesë islame, nuk analizohet vetëm përmbajtja (semantike) (kuptimi), por i jepet shumë rëndësi çdo detaji, çdo shkronje dhe çdo pike ngaqë teksti në përgjithësi konsiderohet si fjala origjinale e zotit. Shih për këtë edhe shkronjat misterioze.

Shehadeti, shpallja e besimit në fenë islame, ndodhet në dy vende në tekstin e kuranit: në suren 37:35 dhe në suren 47:19.

Gjatë faljeve të herë pas hershme, surja e parë al-fatiha është pjesë përbërëse fikse, ndërsa suret e tjera ose pjesë të tyre u shtohen atyre të faljeve. Përveç kësaj, kurani lexohet, recitohet ose dëgjohet edhe në formë të incizuar privatisht. Kaseta recituesish të njohur gjenden në treg në të gjithë botën islamike. Sot recitimet mund të shkarkohen gratis edhe nga websites të ndryshme.

Që nga koha e profetit Muhamed e deri më sot ka pasur një numër të madh myslimanësh (të quajtur hafizë) që e dinin kuranin fjalë për fjalë, përmendësh, shumë të tjerë e zotëronin atë e pakta pjesërisht. Një recitim i tillë përmendësh zë vendin më të lartë në vlerësimin e myslimanëve besimtarë, aq më tepër ngaqë teksti i kuranit është hartuar kryesisht në prozë me rimë (arabisht سـجـع saxh). Kjo i jep recitimit në arabisht një atraktivitet shtesë, i cili gjatë një përkthimi humbet pothuaj krejtësisht (përjashtim bën këtu përkthimi në gjermanisht nga Friedrich Rückert). Shpesh ishin të verbërit ata që me recitimin e kuranit merrnin përsipër një detyrë të rëndësishme shoqërore.

Receptimi kuranit jashtë botës islamike

Për Johann Wolfgang von Goethe (Gëte), kurani ishte një libër, „i cili, sa herë që e marrim ta lexojmë, vazhdimisht na ngjall neveri, por më pas na tërheq, na habit dhe së fundi na imponon respekt.“ Ato që atij nuk i pëlqenin ishin: sipas mendimit të tij pozita e ulët e gruas, ndalimi i pirjes së verës dhe qëndrimi armiqësor ndaj poezisë.

Arthur Schopenhauer (Shopenhaueri) vë re në kapitullin „Ueber das metaphysische Bedürfniß des Menschen“ („Mbi nevojën e njeriut për metafizikë“) në veprën e tij Die Welt als Wille und Vorstellung (Bota si vullnet dhe koncept) në lidhje me kuranin, „ky libër i shkruar keq ka mjaftuar për të themeluar një fe botërore, të kënaqë nevojën metafizike të miliona njerëzve të panumërt prej më se 1200 vjetësh, të bëhet baza për moralin e tyre dhe për shpërfilljen e theksuar të vdekjes, si dhe të entuziazmojë për luftëra të përgjakshme dhe pushtime ndër më të mëdhatë. Në të gjejmë formën më të trishtueshme dhe të mjerueshme të teizmit. Shumë mund të humbasë nëpërmjet përkthimit, por unë nuk kam gjetur dot në të as edhe një të mendim të vetëm me vlerë. Kjo tregon gjithashtu se nevoja metafizike nuk shkon dorë për dorë me aftësinë metafizike.“

Shih edhe...

• Përkthimi i kuranit
• Interpretimi i kuranit
• Historia e tekstit të kuranit
• Vargjet satanike
• Feja islame
• Kritika ndaj fesë islame
• Corpus Coranicum
• Isa ibn Maryam (Jezusi në kuran)

Literaturë

• Muhammad Asad: Die Botschaft des Koran. Übersetzung und Kommentar, (Mesazhi i kuranit. Përkthim dhe komentim), (gjermanisht). Patmos Verlag, Düsseldorf 2009 ISBN 978-3-491-72540-9
• Michael Celler: Der Koran für Nichtmuslime. Neu formuliert und kommentiert von Michael Celler. (Kurani për jo-myslimanët. Riformuluar dhe komentuar nga Michael Celler), (gjermanisht). Hans-Jürgen Maurer, Frankfurt am Main, www.verlaghjmaurer.de. Frankfurt 2009. ISBN=978-3-929345-45-2
• Tilman Nagel: Der Koran. Einführung – Texte – Erläuterungen. (Kurani, tekste, shpjegime), (gjermanisht). Beck, München 1998, ISBN=3-406-43886-5
• Theodor Nöldeke, Friedrich Schwally: Geschichte des Qorāns. (Historia e kuranit), (gjermanisht). Olms, Hildesheim, Zürich, New York, 2005. ISBN 3-487-00105-5

Lidhje të jashtme

• Quran Word by Word // QuranAcademy.org
• Quranexplorer.com
• Altafsir.com
• Islamic Arabic 1563, shek. 8-të/9-të, dorëshkrime të digitalizuara të dy ekzemplarëve më të vjetër (kufi), Virtual Manuscript Room, University of Birmingham
• Konkordanz Arkivuar 22 nëntor 2010 tek Wayback Machine, me konkordanca.