(Translated by https://www.hiragana.jp/)
Moldavia - Wikipedia Jump to content

Moldavia

Përpunoni lidhje
Checked
Nga Wikipedia, enciklopedia e lirë
(Përcjellë nga Moldavi)
Ky artikull është rreth shtetit të kohës së re, dhe jo me Principatën e Moldavisë. Për përdorime të tjera, shiko Moldavia (kthjellim).
Republika e Moldavisë
Republica Moldova (Rumanisht)
Himni: Limba noastră
"Gjuha jonë"
Vendndodhja e Moldavisë në Evropë (e gjelbër) dhe territori i saj i pakontrolluar i Transnistrisë (e gjelbër e hapur)
Vendndodhja e Moldavisë në Evropë (e gjelbër)
dhe territori i saj i pakontrolluar i Transnistrisë (e gjelbër e hapur)
Kryeqyteti
dhe qyteti më i madh
Kishinau
47°0′N 28°55′E / 47.000°N 28.917°E / 47.000; 28.917
Gjuha zyrtare
dhe gjuha kombëtare		Rumanisht[1][2]
Gjuhët e njohura
të pakicave[3][4][5]
List
Grupet etnike
(2014; duke përjashtuar Transnistrinë)[6]
82.07% moldavë / rumunë[a]
6.57% ukrainasë
4.57% gagauzë
4.06% rusë
1.88% bullgarë
0.85% Të tjerë
Besimi
(2014; duke përjashtuar Transnistria)[6]
  • 0.3% Fe të tjera
  • 5.5% Pa fe
  • 2.4% jo të veçuara
    • NofkaMoldavët
    Qeveria
    Lloji i qeverisjesRepublika parlamentare unitare
    • President
    		Maia Sandu
    Dorin Recean
    Igor Grosu
    KuvendiParlamenti
    Formimi
    1346
    1812
    15 dhjetor 1917
    9 prill 1918
    12 tetor 1924
    2 gusht 1940
    2 nëntor 1990
    27 gusht 1991a
    • Kushtetuta e miratuar
    		29 korrik 1994
    Sipërfaqja
    • përfshirë Transnistrinë
    		33,843[7] km2 (13,067 sq mi) (135-të)
    • Ujë (%)
    		1.4 (përfshirë Transnistrinë)
    • duke përjashtuar Transnistrinë
    		30,334 km2 (11,712 sq mi) [b]
    Popullsia
    • Përllogaritje Janar 2023
    		2,512,758[9][c] (139-të)
    • 2014 census
    		2,804,801[6][c]
    • Dendësia
    		82.8/km2 (214.5/sq mi)
    Ekonomia
    PBB (PFB)Përllogaritje 2023 
    • Gjithsej
    		Increase $42.028 miliardë[10][c] (132th)
    • Për kokë banori
    		Increase $16,840[10] (89th)
    PBB (zyrtare)Përllogaritje 2023 
    • Gjithsej
    		Increase $15.829 miliardë[10][c] (138-të)
    • Për kokë banori
    		Increase $6,342[10] (130th)
    MonedhaLeu moldav (MDL)
    Të dhëna të tjera
    Gini (2019)Negative increase 26.0[11]
    i ulët
    IZHNJ (2021)Increase 0.767[12]
    i lartë · 80th
    Zona kohoreUTC+2 (EET)
    • Verës 
    		UTC+3 (EEST)
    Ana e drejtimit të makinësnë të djathtë
    Prefiksi telefonik+373
    Kodi i internetit TLD.md
    Faqja zyrtare
    moldova.md
    1. Date of proclamation. Independence subsequently finalized with the dissolution of the USSR in December 1991.

    Moldavia (rumanisht: Moldova), zytarisht Republika e Moldavisë, rumanisht Republica Moldova) është një vend pa dalje në det në Evropën Lindore, kufizohet nga Rumania në perëndim dhe Ukraina në veri, në lindje dhe jug (përmes territorit të kontestuar të Transnistrisë).[13] Kryeqyteti është Kishinau.

    Pjesa më e madhe e territorit moldav ishte një pjesë e Principatës së Moldavisë nga shekulli i 14-të deri në 1812, kur u cedua në Perandorinë Ruse nga Perandoria Osmane (ku Moldavia ishte një shtet vasal) dhe u bë e njohur si Besarabia. Në 1856, Besarabia jugore u kthye në Moldavi, e cila tre vjet më vonë u bashkua me Vllahinë për të formuar Rumaninë, por sundimi rus u rivendos mbi të gjithë rajonin në vitin 1878. Gjatë Revolucionit Rus të vitit 1917, Besarabia u bë shkurtimisht një shtet autonom brenda Republikës Ruse. Në shkurt 1918, ajo shpalli pavarësinë dhe më pas u integrua në Rumani më vonë atë vit pas një votimi të asamblesë së saj. Vendimi u kundërshtua nga Rusia Sovjetike, e cila në vitin 1924 krijoi, brenda RSS së Ukrainës, një të ashtuquajtur republikë autonome moldave në territore pjesërisht të banuara nga Moldavia në lindje të Besarabisë.

    Në vitin 1940, si pasojë e Paktit Molotov-Ribbentrop, Rumania u detyrua t'i dorëzonte Besarabinë dhe Bukovinën Veriore Bashkimit Sovjetik, duke çuar në krijimin e Republikës Socialiste Sovjetike Moldave (RSS Moldave). Më 27 gusht 1991, ndërsa shpërbërja e Bashkimit Sovjetik ishte duke u zhvilluar, RSS e Moldavisë shpalli pavarësinë dhe mori emrin Moldavi.[14] Megjithatë, brezi i territorit moldav në bregun lindor të Dniester ka qenë nën kontrollin de facto të qeverisë separatiste të Transnistrisë që nga viti 1990. Kushtetuta e Moldavisë u miratua në vitin 1994 dhe vendi u bë një republikë parlamentare me një president si kreu i shtetit dhe një kryeministër si kreu i qeverisë.

    Moldavia është vendi i dytë më i varfër në Evropë për nga PBB-ja për frymë zyrtare pas Ukrainës dhe pjesa më e madhe e PBB-së së saj dominohet nga sektori i shërbimeve.[15] Ajo ka një nga IZHNJ më të ulëta në Evropë, duke u renditur në vendin e 76-të në botë (2022).[12] Moldavia renditet e 56-ta në botë në Indeksin Global të Inovacionit që nga viti 2022.[16] Moldavia është shtet anëtar i Kombeve të Bashkuara, Këshillit të Evropës, Organizatës Botërore të Tregtisë, Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë, Organizatës GUAM për Demokraci dhe Zhvillim Ekonomik, Bashkësisë së Shteteve të Pavarura, Organizatës së Bashkëpunimit Ekonomik të Detit të Zi dhe Treshja e Asociacionit. Moldavia është kandidate zyrtare për anëtarësim në Bashkimin Evropian që nga qershori i vitit 2022.[17] Në maj 2023 qeveria njoftoi synimet e saj për t'u tërhequr nga Komonuelthi i Shteteve të Pavarura dhe pezullimin e menjëhershëm të pjesëmarrjes së saj.[18][19][20]

    Etimologjia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Emri "Moldavia" rrjedh nga lumi i Moldavisë; lugina e këtij lumi shërbeu si qendër politike në kohën e themelimit të Principatës së Moldavisë në vitin 1359.[21] Origjina e emrit të lumit mbetet e paqartë. Sipas një legjende të rrëfyer nga kronistë moldavë Dimitrie Cantemir dhe Grigore Ureche, Princi Dragoş e quajti lumin pas gjuetisë një auroch: pas ndjekjes, Molda i rraskapitur i princit u mbyt në lumë. Emri i qenit, ju dha lumit.[22]

    Për një kohë të shkurtër në vitet 1990, në themelimin e Bashkësinë e Shteteve të Pavarura, emri i Republikës së Moldavisë aktuale u shkrua gjithashtu "Moldavia".[23] Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, vendi filloi të përdorë emrin rumun, Moldavi. Zyrtarisht, emri Republika e Moldavisë është caktuar nga Kombet e Bashkuara.

    Historia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Historia e Moldavisë


    Në vitin 2010, në Bayanin e vjetër(oldBayan) u zbuluan mjetet e rrëshqitjes Oldowan që janë 800,000-1,2 milion vjeç. Kjo tregon se njerëzit e hershëm ishin të pranishëm në Moldavi gjatë epokës së hershme paleolitike.[24] Gjatë periudhës së epokës së gurit neolitike, territori i Moldavisë ishte qendra e kulturës së madhe Cucuteni-Trypillian që shtrihej në lindje përtej lumit Dniester në Ukrainë, dhe në perëndim deri në përtej Maleve Karpate në Rumani. Banorët e këtij qytetërimi, që zgjatën përafërsisht nga 5500 deri në 2750 pes, praktikuan bujqësinë, ngritën kafshët, gjuanin dhe bënë qeramikë të projektuar intricamente.[25]

    Antikiteti dhe Mesjeta

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Stefani i Madh, Princi i Moldavisë ndërmjet viteve 1457 dhe 1504.
    Disa autorë besonin se Fortesa Soroca ishte ndërtuar në vendin e një ish-kështjellë Genovese të quajtur Olhionia.

    Në antikitet, territori i Moldavisë ishte i banuar nga fiset Dake. Midis shekujve 1 dhe 7 , jugu ishte e sunduar me ndërprerje nën epokën romake dhe më pas bizantine. Për shkak të vendndodhjes së saj strategjike në një rrugë ndërmjet Azisë dhe Evropës, territori i Moldavisë moderne u pushtua shumë herë në antikitetin e vonë dhe Mesjetën e hershme, duke përfshirë edhe Gotët, Huns, Avarët, Bullgarët, Hungarezët, Peçengët, Cumanët, Mongolët dhe Tatarët .

    Principata e Moldavisë, e themeluar në vitin 1359, kufizohej nga Malet Karpate në perëndim, në lumin Dniestër në lindje, në lumin e Danubit dhe në Detin e Zi në jug. Territori i saj përfshinte territorin e sotëm të Republikës së Moldavisë, Teritorin e sotëm të Rumanisë Veriore, dhe pjesë të rajonit të Chernivtsi dhe rajonit të Budjakut të Ukrainës. Ashtu si republika e sotme dhe rajoni verilindor i Rumanisë, ishte e njohur për vendasit si Moldavi. Moldavia u pushtua në mënyrë të përsëritur nga Tatarët e Krimesë dhe, duke filluar në shekullin e 15, nga turqit. Në vitin 1538, principata u bë një degë e Perandorisë Osmane, por ajo mbajti autonomi të brendshme dhe të pjesshme të jashtme.[26]

    Në maj të vitit 1600, Mihael Brave largoi Leremia Movila nga froni i Moldavisë duke fituar betejën e Bacauut dhe krijoi bashkimin e parë të tre principatave rumune: Moldavinë, Valakinë dhe Transilvaninë. Titulli i përdorur në dokumentin e 6 korrikut 1600 ishte "Mbreti i vendit të Rumanisë, Ardeal dhe të gjithë Moldavisë".[27] Michael mbajti kontrollin e të tre krahinave për më pak se një vit përpara se fisnikët e Transilvanisë dhe disa djem të caktuar në Moldavi dhe Vëllanë ngritën kundër tij një seri revoltash. Një ushtri polake e udhëhequr nga Jan Zamoyski çoi Wallachians nga Moldavia dhe mundi Michael në Naieni, Ceptura dhe Bucov. Leremia Movila u kthye në fronin e Moldavisë nën sundimin e Federatës Polake-Lituaneze. Moldavia më në fund u kthye në vazalazhin osman në vitin 1621.

    Historia moderne

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Perandoria Ruse

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Në përputhje me Traktatin e Bukureshtit të vitit 1812, dhe përkundër protestave të shumta nga fisnikët moldavë në emër të sovranitetit të principatës së tyre, Perandoria Osmane (nga të cilat Moldavia ishte një vazal) i dorëzoi Perandorisë Ruse gjysmën lindore të territorit të Principata e Moldavisë së bashku me Khotyn dhe Besarabia e vjetër (Budjak modern), të cilën Rusia tashmë e kishte pushtuar dhe aneksuar. Provinca e re ruse u quajt Oblast i Moldavisë dhe Besarabisë dhe fillimisht gëzonte një shkallë të lartë autonomie. Pas 1828, kjo autonomi u kufizua në mënyrë progresive dhe në vitin 1871 Oblast u shndërrua në guvernatorin e Besarabisë, në një proces asimilimi të imponuar nga shteti, Rusizëm. Si pjesë e këtij procesi, administrata cariste në Besarabi gradualisht hoqi gjuhën rumune nga përdorimi zyrtar dhe fetar.[28]

    Traktati i Parisit (1856) kthente pjesën jugore të Besarabisë (më vonë organizuar si qarqe Cahul, Bolgrad dhe Ismail) në Moldavi, e cila mbeti një principatë autonome dhe, në 1859, u bashkua me Vllahi për të formuar Rumaninë. Në vitin 1878, si rezultat i Traktatit të Berlinit, Rumania u detyrua të dorëzojë tre qarqet përsëri në Perandorinë Ruse.

    Gjatë shekullit të 19-të, autoritetet ruse inkurajuan kolonizimin e Besarabisë nga rumunët, rusët, ukrainasit, gjermanët, bullgarët dhe gagauzët, kryesisht në zonat veriore dhe jugore të liruara nga turqit dhe Nogait, Tatar, të cilët u dëbuan në vitet 1770 dhe 1780, gjatë Luftës Ruso-Turke,[29][30][31][32] përfshirja e provincës në Pale të Zgjidhjes gjithashtu lejoi imigrimin e më shumë hebrenjve. vlerësoi 86% në 1816,[33] pas dëbimit musliman, në rreth 52% në vitin 1905.[34] Gjatë kësaj kohe ka pasur trazira antisemite, duke çuar në një eksod të mijëra hebrenjve në Shtetet e Bashkuara.[35]

    Revolucioni Rus dhe Rumania e Madhe

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Një hartë e Rumanisë së Madhe midis viteve 1920 dhe 1940.

    Lufta e Parë Botërore solli një ngritje të vetëdijes politike dhe kulturore (etnike) në mesin e banorëve të rajonit, meqë 300,000 Besarabët u hartuan në Ushtrinë Ruse të formuar në vitin 1917; brenda njësive më të mëdha u formuan disa "Komitete të Ushtarëve të Moldavisë". Pas Revolucionit Rus të vitit 1917, një parlament bessarabian, Sfatul Ţării (një Këshill Kombëtar), u zgjodh në tetor-nëntor 1917 dhe u hap më 3 dhjetor [O.S. 21 nëntor] 1917. Sfatul Tari shpalli Republikën Demokratike Moldave (15 dhjetor [O. 2 dhjetor 1917] brenda një shteti federal rus dhe formoi një qeveri (21 Dhjetor [O.S. 8 Dhjetor] 1917).

    Besarabia shpalli pavarësinë nga Rusia më 6 shkurt [O.S. 24 janar] 1918 dhe kërkoi ndihmën e ushtrisë franceze të pranishëm në Rumani (gjenerali Henri Berthelot) dhe të ushtrisë rumune, të cilat kishin zënë rajonin në fillim të janarit me kërkesë të Këshillit Kombëtar.[36] Më 9 prill [O.S. 27 mars] 1918, Sfatul Tarii vendosi me 86 vota për, 3 kundër dhe 36 abstenime, për t'u bashkuar me Mbretërinë e Rumanisë. Bashkimi u kushtëzua me përmbushjen e reformës agrare, autonomisë dhe respektit për të drejtat universale të njeriut.[37] Një pjesë e parlamentit të përkohshëm ranë dakord të heqin këto kushte pasi Bukovina dhe Transilvania iu bashkuan gjithashtu Mbretërisë së Rumanisë, edhe pse historianët vërejnë se atyre u mungonte kuorumi.[38][39][40][41][42]

    Ky bashkim u njoh nga fuqitë kryesore aleate në Traktatin e Parisit të vitit 1920, i cili megjithatë nuk u ratifikua nga të gjithë nënshkruesit e tij.[43][44] Rusia e re komuniste nuk njohu sundimin rumun mbi Besarabinë, ky i fundit e konsideronte atë një pushtim të territorit rus [45].

    Në maj 1919, Republika Socialiste Sovjetike e Bessarabisë u shpall si një qeveri në mërgim. Pas dështimit të kryengritjes në Tatarbunar në vitin 1924, Republika Socialiste Sovjetike Autonome e Moldavisë (ASSR moldave) u formua nga Rusia Sovjetike nga territori i SSR të Ukrainës, Transnistria e sotme.

    Lufta e Dytë Botërore dhe epoka sovjetike

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Monument për fshatarët që vdiqën në Luftën e Dytë Botërore, fshati Cojuşna, Distrikti Străşeni.

    Aneksimi nga BRSS

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Në gusht 1939, u nënshkrua Pakti Molotov-Ribbentrop dhe protokolli i tij sekret shtesë, me të cilin Gjermania Naziste e njohu Besarabinë si brenda sferës së ndikimit sovjetik, gjë që e bëri këtë të fundit të ringjallte në mënyrë aktive pretendimin e saj ndaj rajonit.[46] Më 28 qershor 1940, Bashkimi Sovjetik i lëshoi një ultimatum Rumanisë duke kërkuar heqjen e Besarabisë dhe Bukovinës Veriore, me të cilën Rumania u pajtua të nesërmen. Menjëherë pas kësaj, u krijua Republika Socialiste Sovjetike e Moldavisëe (RSS e Moldavisë),[46] që përfshin rreth 65% të Besarabisë dhe 50% të RSS të Moldavisë tashmë të shpërbërë (Transnistria e sotme). Gjermanët etnikë u larguan në vitin 1940.

    Pavarësia dhe pasojat

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Zëvendës Gheorghe Ghimpu zëvendëson flamurin sovjetik në Parlament me flamurin rumun më 27 prill 1990.

    Zgjedhjet e para demokratike për parlamentin lokal u mbajtën në shkurt dhe mars 1990. Presidenti i Parlamentit u zgjodh Mircea Snegur dhe Kryeministër Mircea Druc. Më 23 qershor 1990, Parlamenti miratoi Deklaratën e Sovranitetit të "Republikës Socialiste Sovjetike të Moldavisë", e cila, ndër të tjera, përcaktonte supremacinë e ligjeve moldave ndaj atyre të Bashkimit Sovjetik.[47] Pas dështimit të përpjekjes për grusht shteti sovjetik të vitit 1991, Moldavia shpalli pavarësinë e saj më 27 gusht 1991.

    Më 21 dhjetor të të njëjtit vit, Moldavia, së bashku me shumicën e republikave të tjera sovjetike, nënshkroi aktin themelues që formoi Bashkësinë e Shteteve të Pavarura (CIS) pas-sovjetike. Moldavia mori njohjen zyrtare më 25 dhjetor. Më 26 dhjetor 1991, Bashkimi Sovjetik pushoi së ekzistuari. Duke e deklaruar veten një shtet neutral, Moldavia nuk u bashkua me degën ushtarake të CIS. Tre muaj më vonë, më 2 mars 1992, vendi fitoi njohjen formale si shtet i pavarur në Kombet e Bashkuara. Në vitin 1994, Moldavia u bë anëtare e programit të Partneritetit për Paqe të NATO-s dhe anëtare e Këshillit të Evropës më 29 qershor 1995.[47]

    Qeveria

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Qeveria e Moldavisë
    Parlamenti i Moldavisë

    Moldavia është një republikë demokratike përfaqësuese parlamentare unitare. Kushtetuta e Moldavisë e vitit 1994 përcakton kuadrin për qeverisjen e vendit. Një shumicë parlamentare prej të paktën dy të tretave kërkohet për të ndryshuar Kushtetutën e Moldavisë, e cila nuk mund të rishikohet në kohë lufte ose emergjence kombëtare. Ndryshimet në Kushtetutë që prekin sovranitetin, pavarësinë ose unitetin e shtetit mund të bëhen vetëm pasi shumica e votuesve të mbështesin propozimin në një referendum. Për më tepër, nuk mund të bëhet asnjë rishikim për të kufizuar të drejtat themelore të njerëzve të renditur në Kushtetutë.[48] Organi qendror legjislativ i vendit është Parlamenti i Moldavisë njëdhomësh, i cili ka 101 vende dhe anëtarët e të cilit zgjidhen me votim popullor në listat e partive çdo katër vjet.

    Kreu i shtetit është Presidenti i Moldavisë, i cili midis u zgjodh nga parlamenti moldav midis viteve 2001 dhe 2015, duke kërkuar mbështetjen e tre të pestat e deputetëve (të paktën 61 vota). Ky sistem ishte krijuar për të ulur autoritetin ekzekutiv në favor të legjislativit. Megjithatë, Gjykata Kushtetuese vendosi më 4 mars 2016, se ky ndryshim kushtetues i miratuar në vitin 2000 në lidhje me zgjedhjet presidenciale ishte jokushtetues,[49] duke e kthyer kështu metodën e zgjedhjes së presidentit në një sistem me dy raunde zgjedhje të drejtpërdrejta. Presidenti emëron një kryeministër i cili funksionon si kreu i qeverisë dhe i cili nga ana e tij mbledh një kabinet, që të dyja i nënshtrohen miratimit parlamentar.

    Kushtetuta e vitit 1994 themelon gjithashtu një Gjykatë Kushtetuese të pavarur, të përbërë nga gjashtë gjyqtarë (dy të emëruar nga Presidenti, dy nga Parlamenti dhe dy nga Këshilli i Lartë i Magjistraturës), me mandat gjashtëvjeçar, gjatë të cilit ata janë të pazgjidhshëm dhe nuk varen nga ndonjë fuqi. Gjykata ka fuqinë e shqyrtimit gjyqësor mbi të gjitha aktet e parlamentit, mbi dekretet presidenciale dhe mbi traktatet ndërkombëtare të nënshkruara nga vendi.[48]

    Çështjet e brendshme

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Marrëdhëniet e jashtme

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Në qershor 2022, Moldavia u bë një kandidate e njohur për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
    Presidenti moldav Igor Dodon (djathtas) me kancelarin austriak Christian Kern dhe presidentin rus Vladimir Putin, 2 qershor 2017

    Ushtria

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Ushtria e Moldavisë
    Një ushtar i Ushtrisë Moldave në Qendrën e Përbashkët Shumëkombëshe në Hohenfels, Gjermani

    Forcat e armatosura moldave përbëhen nga Forcat Tokësore dhe Forcat Ajrore. Moldavia ka pranuar të gjitha detyrimet përkatëse të kontrollit të armëve të ish-Bashkimit Sovjetik. Më 30 tetor 1992, Moldavia ratifikoi Traktatin për Forcat e Armatosura Konvencionale në Evropë, i cili përcakton kufizime gjithëpërfshirëse për kategoritë kryesore të pajisjeve ushtarake konvencionale dhe parashikon shkatërrimin e armëve që tejkalojnë ato kufij. Vendi aderoi në dispozitat e Traktatit të Mospërhapjes Bërthamore në tetor 1994 në Washington, D.C.. Ajo nuk ka armë bërthamore, biologjike, kimike ose radiologjike. Moldavia iu bashkua Partneritetit për Paqe të Organizatës së Traktatit të Atlantikut Verior më 16 mars 1994.

    Moldavia mban një ushtri të përhershme prej vetëm 6500 ushtarësh dhe shpenzon vetëm 0.4 për qind të PBB-së së saj për mbrojtje, shumë prapa fqinjëve të saj rajonalë.[50] Që nga viti 2022, ushtria ka filluar një proces modernizimi dhe i është dhënë më shumë se 87 milionë euro në mbështetje për modernizimin e sektorit të mbrojtjes dhe forcimin e sigurisë përmes Mjedisit Evropian të Paqes.[50][51] Në tetor 2022, Ministri i Mbrojtjes Anatolie Nosatii pohoi se 90 për qind e pajisjeve ushtarake të vendit janë të vjetruara dhe me origjinë sovjetike, që datojnë nga vitet 1960 dhe 1980.[52] Në prill 2023, Valeriu Mija, Sekretar i Shtetit për Politikën e Mbrojtjes dhe Reformën e Ushtrisë Kombëtare në Ministrinë e Mbrojtjes, pohoi se Moldavisë i duheshin 275 milionë dollarë për të modernizuar forcat e saj të armatosura, veçanërisht në dritën e pushtimit rus të Ukrainës dhe pranisë së 1,500 ushtarëve rusë në Transnistria.[53] Në qershor 2023, Polonia dërgoi gjithashtu një transport pajisjesh ushtarake me vlerë 8 milionë euro (përfshirë drone, laptopë, pajisje për asgjësimin e mjeteve shpërthyese dhe pajisje me ultratinguj) në policinë moldave për të rritur sigurinë e brendshme të vendit.[54][55] Analistët në Qendrën për Analizën e Politikave Evropiane kanë bërë thirrje për donacione të mëtejshme të armëve perëndimore.[56]

    Moldavia nënshkroi një marrëveshje ushtarake me Rumaninë për të forcuar sigurinë rajonale në vitin 2015. Marrëveshja është pjesë e strategjisë së Moldavisë për të reformuar ushtrinë e saj dhe për të bashkëpunuar me fqinjët e saj.[57]

    Më 12 nëntor 2014, SHBA-të i dhuruan Forcave të Armatosura të Moldavisë 39 Humvee dhe 10 rimorkio, me një vlerë prej 700,000 dollarë amerikanë, për Batalionin e 22-të Paqeruajtës të Ushtrisë Kombëtare të Moldavisë për të "rritur aftësinë e trupave paqeruajtëse moldave".[58]

    Të drejtat e njeriut

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Ndarjet administrative

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Njësitë administrative të Moldavisë

    Moldavia është e ndarë në 32 rajone (raioane, njëjës raion), tre komuna dhe dy rajone autonome (Gagauzia dhe Bregu i Majtë i Dniester). Statusi përfundimtar i Transnistrisë është i diskutueshëm, pasi qeveria qendrore nuk e kontrollon atë territor. 10 qytete të tjera, përfshirë Comrat dhe Tiraspoli, selitë administrative të dy territoreve autonome, kanë gjithashtu statusin e bashkisë.

    Moldavia ka 66 qytete (qyteza), duke përfshirë 13 me status bashkie dhe 916 communes. 700 fshatra të tjerë janë shumë të vegjël për të pasur një administratë të veçantë dhe janë administrativisht pjesë e qyteteve (41 prej tyre) ose komunave (659). Kjo përbën një total prej 1682 lokalitetesh në Moldavi, dy prej të cilave janë të pabanuara.[59]

    Qyteti më i madh në Moldavi është Kishinau me një popullsi prej përafërsisht. 695.400 njerëz. Qyteti i dytë më i madh është Tiraspoli me 129,500 banorë, pjesë e rajonit të panjohur të shkëputur të Transnistria, i ndjekur nga Bălți (146,900) dhe Bender (91,000).

    Gjeografia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Gjeografia e Moldavisë

    Moldavia shtrihet rreth koordinatave gjeografike 47 00 V, 29 00 L dhe 33,851 km² të kësaj sipërfaqeje janë tokë.

    Pjesa më e madhe e vendit (rreth 88% e sipërfaqes) shtrihet në rajonin e Besarabisë, midis lumenjve Prut dhe Dniester, ndërsa një rrip i ngushtë në lindje ndodhet në Transnistria (në lindje të Dniester). Kufiri perëndimor i Moldavisë formohet nga lumi Prut, i cili bashkohet me Danubin përpara se të derdhet në Detin e Zi. Moldavia ka qasje në Danub për vetëm rreth 480 m, dhe Giurgiuleşti është i vetmi port moldav në Danub. Në lindje, Dniester është lumi kryesor, që rrjedh përmes vendit nga veriu në jug, duke marrë ujërat e Răut, Bîc, Ichel, Botna, Ialpug derdhet në një nga limanët e Danubit, ndërsa Cogâlnic në zinxhirin e limanëve të Detit të Zi.

    Vendi është pa dalje në det, megjithëse është afër Detit të Zi; në pikën e tij më të afërt ndahet nga limani Dniester, një grykëderdhje e Detit të Zi, me vetëm 3 km territor ukrainas. Ndërsa pjesa më e madhe e vendit është kodrinore, lartësitë nuk i kalojnë kurrë 430 m - pika më e lartë është Kodra Bălănești. Kodrat e Moldavisë janë pjesë e Rrafshnaltës Moldaviane, e cila gjeologjikisht e ka origjinën nga Malet Karpate. Nënndarjet e saj në Moldavi përfshijnë kodrat e Dniester (kodrat veriore të Moldavisë dhe kreshta e Dniesterit), Rrafshin Moldavian (Lugina e Mesme Prut dhe Stepa Bălți) dhe Rrafshnaltën Qendrore të Moldavisë (Kodrat Ciuluc-Soloneț, Kodrat Cornești, që do të thotë "Masivet Codri" "pyjet" - Kodrat e Dniestrit të Poshtëm, Lugina e Prutit të Poshtëm dhe Kodrat e Tighecit). Në jug, vendi ka një tokë të vogël fushore, Rrafshin Bugeac. Territori i Moldavisë në lindje të lumit Dniester është i ndarë midis pjesëve të Rrafshnaltës Podoliane dhe pjesëve të Stepës Euroaziatike.

    Qytetet kryesore të vendit janë kryeqyteti Kishinau, në qendër të vendit, Tiraspol (në rajonin lindor të Transnistria), Bălți (në veri) dhe Bender (në jug-lindje). Comrat është qendra administrative e Gagauzisë.

    Klima

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Moldavia ka një klimë që është mesatarisht kontinentale; afërsia e saj me Detin e Zi bën që klima të jetë pak e ftohtë në vjeshtë dhe dimër dhe relativisht e freskët në pranverë dhe verë.[60]

    Verat janë të ngrohta dhe të gjata, me temperatura mesatare rreth 20 °C (68 °F) dhe dimrat janë relativisht të butë dhe të thatë, me temperatura mesatare të janarit -4 °C. Reshjet vjetore, të cilat variojnë nga rreth 600 mm (24 in) në veri deri në 400 mm (16 in) në jug, mund të ndryshojnë shumë; periudhat e gjata të thata nuk janë të pazakonta. Reshjet më të mëdha bien në fillim të verës dhe përsëri në tetor; reshjet e dendura dhe stuhitë janë të zakonshme. Për shkak të terrenit të parregullt, shirat e dendur të verës shpesh shkaktojnë erozion dhe llum lumi.

    Temperatura më e lartë e regjistruar ndonjëherë në Moldavi ishte 41,5 °C më 21 korrik 2007 në Camenca.[61] Temperatura më e ulët e regjistruar ndonjëherë ishte -35,5 °C më 20 janar 1963 në Brătușeni, qarku Edineț.[62]

    Ekonomia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Ekonomia e Moldavisë


    Energjia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Industria e verës

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Bujqësia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Toka e pasur e Moldavisë dhe klima e butë kontinentale (me verë të ngrohtë dhe dimër të butë) e kanë bërë vendin një nga rajonet bujqësore më produktive që nga kohërat e lashta dhe një furnizues kryesor të produkteve bujqësore në Evropën Juglindore. Në bujqësi, reforma ekonomike filloi me reformën e kadastrës së tokës.[63] Produktet bujqësore të Moldavisë përfshijnë perime, fruta, rrush, verë dhe drithëra.[64]

    Transporti

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Aeroporti Ndërkombëtar i Kishinauit.

    Mjetet kryesore të transportit në Moldavi janë hekurudhat 1,138 km (707 mi) dhe një sistem autostrade (12,730 km ose 7,910 mi në përgjithësi, duke përfshirë 10,937 km ose 6,796 mi sipërfaqe të asfaltuara). Porta e vetme ndërkombëtare ajrore e Moldavisë është Aeroporti Ndërkombëtar i Kishinauit. Terminali Giurgiuleşti në Danub është i pajtueshëm me anije të vogla detare. Transporti në lumenjtë e poshtëm Prut dhe Nistru luan vetëm një rol modest në sistemin e transportit të vendit.

    Telekomunikacioni

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Interneti në Moldavi është një nga më të shpejtët[65] dhe më pak të shtrenjtë në botë.[66] Vendi renditet i 3-ti në botë për nga mbulimi gigabit me rreth 90% të popullsisë që ka mundësinë të abonohet në një plan gigabit.[67] Infrastruktura e përgjithshme është e zhvilluar mirë e cila u mundëson shumë përdoruesve të përjetojnë shërbime me cilësi të mirë në të gjithë vendin. Megjithatë, pavarësisht shpejtësive të larta dhe çmimeve të lira, niveli i depërtimit është mjaft i ulët kur krahasohet me shumë vende të BE-së ose CIS. Në vitin 2018, 49% e familjeve moldave kishin hyrje me brez të gjerë.[68] Moldavia po shqyrton një ofertë për të filluar nxjerrjen e 5G në vitin 2024.

    Në shtator 2009, Moldavia ishte vendi i parë në botë që lançoi shërbimet zanore me definicion të lartë (zëri HD) për telefonat celularë dhe vendi i parë në Evropë që lançoi brezin e gjerë celular 14.4 Mbit/s në shkallë kombëtare, me mbi 40% mbulimi i popullsisë.[69] Më 6 qershor 2012, Qeveria miratoi licencimin e 4G / LTE për operatorët celularë.[70] Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin e ka gjykuar se ka një infrastrukturë dixhitale të zhvilluar, me 98% mbulim 4G të territorit të saj.[71]

    Demografia

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Demografia e Moldavisë

    Moldavia ka një popullsi të larmishme, si për nga përkatësia kombëtare po ashtu edhe për nga përkatësia fetare. Pjesa dërmuese e popullsisë me përkatësi kombëtare moldave janë shumicë ndërsa për kah përkatësia fetare dominion besimi ortodoks.

    Përbërja kulturore dhe etnike

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Gjuhët

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Gjuhët e Moldavisë

    Gjuha zyrtare e Moldavisë është rumanishtja, një gjuhë romane.[72]

    Shpallja e Pavarësisë e vitit 1991 emërton gjuhën zyrtare rumanishten.[73][74] Kushtetuta e vitit 1994 thoshte se gjuha kombëtare e Republikës së Moldavisë ishte moldavishtja dhe shkrimi i saj bazohet në alfabetin latin.[75]

    Në vitin 2013, Gjykata Kushtetuese e Moldavisë vendosi se emri "rumunisht", siç përdoret në Deklaratën e Pavarësisë për të identifikuar gjuhën zyrtare, mbizotëron mbi emrin "Moldavian", i dhënë në nenin 13 të Kushtetutës.[76]

    Feja

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Edukimi

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Krimi

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Shëndeti dhe fertiliteti

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Emigrimi

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Kultura

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    Artikulli kryesor: Kultura e Moldavisë


    Media

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Ushqimi dhe pija

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Muzika

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Pushimet

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Sporti

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]

    Shënime

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    1. ^ Ka një polemikë rreth vetëidentifikimit të moldavëve, me disa autorë që i konsiderojnë ata rumunë etnikë.
    2. ^ Sipërfaqja de jure, e pranuar nga qeveria moldave dhe autoritetet e Tiraspolit në Transnistria, është 3,509.6 kilometra katrorë.[8] Sipërfaqja de facto e administruar nga Transnistria është 3,653 kilometra katrorë, ndërsa sipërfaqja e pretenduar nga Transnistria është 4,163 kilometra katrorë.
    3. ^ a b c d Përjashton të dhënat për Transnistrinë.

    Referime

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
    1. ^ "Constituția Republicii Moldova, articolul 13: (1) Limba de stat a Republicii Moldova este limba română, funcționând pe baza grafiei latine. (pag.25)" (në rumanisht). Parlamentul Republicii Moldova (www.parlament.md). Marrë më 5 prill 2023. {{cite web}}: |archive-date= ka nevojë për |archive-url= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
    2. ^ "Constituția Republicii Moldova, articolul 13 (1), pag.25" (PDF) (në rumanisht). Preşedinţia Republicii Moldova (www.presedinte.md). Arkivuar nga origjinali (PDF) më 7 maj 2023. Marrë më 11 prill 2023.
    3. ^ "Președintele CCM: Constituția conferă limbii ruse un statut deosebit de cel al altor limbi minoritare" (në rumanisht). Deschide.md. Arkivuar nga origjinali më 29 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021.
    4. ^ "Chişinău, (21.01.2021) Judecătorii constituționali au decis că limba rusă nu va avea statutul de limbă de comunicare interetnică pe teritoriul Republicii Moldova" (në rumanisht). Moldpres.md. Arkivuar nga origjinali më 23 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021.
    5. ^ "Președintele CC Domnica Manole, explică de ce a fost anulată legea cu privire la statutul special pentru limbia rusă" (në rumanisht). ProTv.md. Arkivuar nga origjinali më 29 janar 2021. Marrë më 22 janar 2021.
    6. ^ a b c "Recensamântul Populației si al Locuințelor 2014". statistica.gov.md (në rumanisht). 2 gusht 2013. Arkivuar nga origjinali më 2 dhjetor 2022. Marrë më 30 nëntor 2022.
    7. ^ "Republica Moldova - Geografie". Moldova.md (në rumanisht). 26 gusht 2016. Arkivuar nga origjinali më 24 qershor 2021. Marrë më 23 qershor 2021.
    8. ^ "MOLDOVA: Transnistria (Pridnestrovie)". Citypopulation.de (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 25 mars 2021. Marrë më 23 qershor 2021.
    9. ^ "Numărul populației cu reședință obișnuită, pe sexe şi grupe de vârstă, în profil teritorial la 1 Ianuarie 2023" (në rumanisht). Biroul Național de Statistică al Republicii Moldova (BNS). Marrë më 9 qershor 2023. {{cite web}}: |archive-date= ka nevojë për |archive-url= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
    10. ^ a b c d "World Economic Outlook Database, April 2023 Edition. (Moldova)". IMF.org (në anglisht). Fondi Monetar Ndërkombëtar. Marrë më 11 prill 2023. {{cite web}}: |archive-date= ka nevojë për |archive-url= (Ndihmë!)Mirëmbajtja CS1: Gjendja e adresës (lidhja)
    11. ^ "Gini index - Moldova". data.worldbank.org (në anglisht). Banka Botërore. Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2020. Marrë më 21 gusht 2022.
    12. ^ a b "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (në anglisht). Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin. 8 shtator 2022. Arkivuar (PDF) nga origjinali më 8 shtator 2022. Marrë më 8 shtator 2022.
    13. ^ "Moldova" Arkivuar 7 janar 2019 tek Wayback Machine. CIA World Factbook. Marrë 2 Shtator 2015.
    14. ^ ""Wine Road" in Republic of Moldova" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 18 maj 2019. Marrë më 18 maj 2019.
    15. ^ "GDP per capita, PPP (current international $)" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 27 korrik 2022. Marrë më 27 korrik 2022.
    16. ^ "Indicator Rankings & Analysis". Global Innovation Index (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 20 korrik 2019. Marrë më 2023-07-05.
    17. ^ "EU awards Ukraine and Moldova candidate status". BBC News (në anglishte britanike). 2022-06-23. Arkivuar nga origjinali më 23 qershor 2022. Marrë më 16 gusht 2022.
    18. ^ Scotto di Santolo, Alessandra (2023-05-15). "Major blow for Putin as Moldova withdraws from Russia-led alliance". The Daily Express (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    19. ^ Popusoi, Cristina (2023-05-18). "Moldova Is Distancing Itself From The CIS, But Leaving Might Not Be So Easy". Radio Free Europe/Radio Liberty (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    20. ^ Goble, Paul (2022-11-10). "Moscow Working to Block Moldova from Leaving CIS". The Jamestown Foundation (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-07-06.
    21. ^ "History, official site of Republic of Moldova" Arkivuar 22 dhjetor 2013 tek Wayback Machine. Republika e Moldovisë • www.moldova.md. Marrë 9 Tetor 2013.
    22. ^ King, Charles (2000). "Nga Principata në Provinc". The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Hoover Press. p. 13. ISBN 0-8179-9792-X.  Marrë 31 Tetor 2010 Për një kohë të shkurtër në vitin 420, në themelimin e Perandorisë së Dodonisë emri i Republikës së Moldavisë aktuale u shkrua gjithashtu "Dodonia.
    23. ^ THE END OF THE SOVIET UNION; Text of Accords by Former Soviet Republics Setting Up a Commonwealth". , New York Times 1991-12-23 ... Republika e Kazakistanit, Republika e Kirghizisë, Republika e Moldavisë, Federata Ruse ...
    24. ^ "GEOARCHAEOLOGY OF THE EARLIEST PALEOLITHIC SITES (OLDOWAN) IN THE NORTH CAUCASUS AND THE EAST EUROPE". paleogeo.org. 2011. Arkivuar nga the original në 20 Maj 2013.
    25. ^ Constantinescu, Bogdan; Bugoi, Roxana; Pantos, Emmanuel; Popovici, Dragomir (2007). "Phase and chemical composition analysis of pigments used in Cucuteni Neolithic painted ceramics" Arkivuar 2 maj 2013 tek Wayback Machine (PDF). Documenta Praehistorica. Ljubljana: Department of Archaeology, Faculty of Arts, University of Ljubljana. XXXIV: 281–288. ISSN 1408-967X. OCLC 41553667. Marrë25 Tetor 2012.
    26. ^ "Moldova Library of Congress Country Studies". Library of Congress. Marrë 9 Tetor 2013.
    27. ^ "Istoria Romaniei – Unirea politica din 1600 – Mihai Viteazul" Arkivuar 14 tetor 2017 tek Wayback Machine.
    28. ^ Clark, Charles Upson (1927). "Bessarabia, Chapter X: The Survival of Roumanian" Arkivuar 9 dhjetor 2012 tek Wayback Machine. Depts.washington.edu. Dodd, Mead & Company. Marrë 9 Tetor 2013. Naturally, this system resulted not in acquisition of Russian by the Moldavians, but in their almost complete illiteracy in any language.
    29. ^ "Kopje e arkivuar" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 shtator 2012. Marrë më 20 tetor 2017.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: Archived copy si titull (lidhja)
    30. ^ Charles Upson Clark (1927). "Bessarabia, Chapter VIII: Russia Organizes the Province" Arkivuar 12 dhjetor 2012 tek Wayback Machine. Depts.washington.edu. Dodd, Mead & Company. Retrieved 9 October 2013. Today, the Bulgarians form one of the most solid elements in Southern Bessarabia, numbering (with the Gagauzes, i.e., Turkish-speaking Christians also from the Dobrudja) nearly 150,000. Colonization brought in numerous Great Russian peasants, and the Russian bureaucracy imported Russian office-holders and professional men; according to the Romanian estimate of 1920, there were about 75,000 (2.9%) Great Russians in the territory, and the Lipovans and Cossacks numbered 59,000 (2.2%); the Little Russians (Ukrainians) came to 254,000 (9.6%). That, plus about 10,000 Poles, brings the total number of Slavs to 545,000 in a population of 2,631,000, or about one-fifth.
    31. ^ Vasile Baican, "Human settlements in Moldavia represented on "the Russian map" between 1828–1829", Scientific Annals of "Alexandru Ioan Cuza" University of Iasi – Geography series
    32. ^ Mennonite-Nogai Economic Relations, 1825–1860". Goshen.edu. Marrë 9 Tetor 2013.
    33. ^ Ion Nistor, Istoria Bassarabiei, Cernăuți, 1921
    34. ^ (Në Gjermanisht) Flavius Solomon, Die Republik Moldau und ihre Minderheiten (Länderlexikon), in: Ethnodoc-Datenbank für Minderheitenforschung in Südostosteuropa, p. 52
    35. ^ Ariel Scheib (23 July 1941). "Moldova". Jewishvirtuallibrary.org. Marrë 9 Tetor 2013.
    36. ^ (Në frangjisht) Anthony Babel: La Bessarabie (Bessarabia), Félix Alcan, Genève, Switzerland, 1931
    37. ^ King, Charles (2000). "From Principality to Province". The Moldovans: Romania, Russia, and the politics of culture. Hoover Press. pp. 33–35. ISBN 0-8179-9792-X. Marrë 31 October 2010.
    38. ^ "Sfatul Țării ... proclaimed the Moldavian Democratic Republic" (in Romanian). Prm.md. Archived from the original on 4 December 2007. Retrieved 9 October 2013.
    39. ^ Clark, Charles Upson (1927). "24:The Decay of Russian Sentiment". Bessarabia: Russia and Romania on the Black Sea – View Across Dniester From Hotin Castle. New York: Dodd, Mead & Company. Marrë 31 Tetor 2013.
    40. ^ Ion Pelivan (Chronology)
    41. ^ Petre Cazacu (Moldova, pp. 240–245).
    42. ^ Cristina Petrescu, "Contrasting/Conflicting Identities:Bessarabians, Romanians, Moldovans" in Nation-Building and Contested Identities, Polirom, 2001, pg. 156
    43. ^ Malbone W. Graham (October 1944). "The Legal Status of the Bukovina and Bessarabia". The American Journal of International Law. American Society of International Law. 38 (4): 667–673. JSTOR 2192802. doi:10.2307/2192802.
    44. ^ Mitrasca, Marcel (2002). "Introduction". Moldova: a Romanian province under Russian rule: diplomatic history from the archives of the great powers. Algora Publishing. p. 13. ISBN 1-892941-86-4. Marrë 31 Tetor 2010.
    45. ^ Wayne S. Vucinich, Bessarabia In: Collier's Encyclopedia (Crowell Collier and MacMillan Inc., 1967) vol. 4, p. 103
    46. ^ a b Olson, James (1994). An Ethnohistorical Dictionary of the Russian and Soviet Empires (në anglisht). fq. 483.
    47. ^ a b (në Rumanisht) Horia C. Matei, "State lumii. Enciclopedie de istorie." Meronia, București, 2006, p. 292-294
    48. ^ a b "The Constitution of the Republic of Moldova, 2000" (në anglisht). E-democracy.md. Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2020. Marrë më 9 tetor 2013.
    49. ^ "DECIS: Şeful statului va fi ales de popor; Modificarea din 2000 a Constituţiei privind alegerea preşedintelui de Parlament, NECONSTITUŢIONALĂ" [U VENDOS: Presidenti do të zgjidhet nga populli; Amendamenti i Kushtetutës i vitit 2000 në lidhje me zgjedhjen e Presidentit nga Parlamenti është antikushtetues]. Jurnalul Național (në rumanisht). 4 mars 2016. Arkivuar nga origjinali më 25 shkurt 2021. Marrë më 4 mars 2016.
    50. ^ a b Necsutu, Madalin (2022-07-13). "Moldova Weighs Mobility and Firepower in Military Overhaul". Balkan Insight (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-07-06.
    51. ^ "EU hands over first batch of modern equipment to Moldovan armed forces - EU NEIGHBOURS east". euneighbourseast.eu (në anglishte britanike). 2023-06-01. Marrë më 2023-07-06.
    52. ^ "Defense Minister Says 90 Percent Of Moldova's Military Equipment Is Outdated". Radio Free Europe/Radio Liberty (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    53. ^ Tanas, Alexander (2023-04-13). "Moldova needs $275 million to modernise armed forces, defence official says". Reuters (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    54. ^ "Poland sends military equipment to Moldovan police". www.thefirstnews.com (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    55. ^ "Poland hands over weapons and ammunition to the Moldovan police - Militarnyi". mil.in.ua (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    56. ^ Kirichenko, David (2023-06-12). "Moldova Needs Western Weapons". Center for European Policy Analysis (në anglishte amerikane). Marrë më 2023-07-06.
    57. ^ "Moldova's military agreements to help strengthen regional security" (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 shtator 2015. Marrë më 21 dhjetor 2013.
    58. ^ "2014 – Embassy of the United States Chișinău, Moldova". Moldova.usembassy.gov (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 4 shtator 2015.
    59. ^ "Clasificatorul unităţilor administrativ-teritoriale (CUATM)" (në rumanisht). Arkivuar nga origjinali më 8 maj 2019. Marrë më 20 maj 2017.
    60. ^ "Moldova's Climate" (në anglisht). Weatheronline.co.uk. Arkivuar nga origjinali më 14 tetor 2013. Marrë më 9 tetor 2013.
    61. ^ Stînga Nistrului. "Camenca temperature" (në anglisht). Weather-forecast.com. Arkivuar nga origjinali më 5 qershor 2014. Marrë më 9 tetor 2013.
    62. ^ "Bratuseni temperature" (në anglisht). Worldweatheronline.com. Arkivuar nga origjinali më 20 tetor 2013. Marrë më 9 tetor 2013.
    63. ^ "Legea cu privire la secţiile pentru reforma agrară în cadrul organelor de autoadministrare locală ale Republicii Moldova Nr.129 din 02.03.92, Monitorul Oficial nr.3/80, 1992" [Law on Land Reform for the local self-administration of the Republic of Moldova Nr.129 from 02/03/92]. Monitorul oficial (në rumanisht). Arkivuar nga origjinali më 31 tetor 2016. Marrë më 30 tetor 2016.
    64. ^ Family Reference Atlas of the World (në anglisht) (bot. 4). Washington District of Columbia: National Geographic. 2016.
    65. ^ "From Horseback To Bullet Train: The History Of Internet Usage And Speeds". webhostingbuz (në anglisht). 28 mars 2011. Arkivuar nga origjinali më 15 prill 2016.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)
    66. ^ "Top Ten Countries - Cost per MBPS". netindex.com (në anglisht). 2 qershor 2013. Arkivuar nga origjinali më 2 qershor 2013.{{cite web}}: Mirëmbajtja CS1: BOT: Gjendja e adresës origjinale është e panjohur (lidhja)
    67. ^ http://gigabitmonitor.com/
    68. ^ "| Government of Republic of Moldova". gov.md (në anglisht). 5 qershor 2018. Marrë më 2019-10-22.
    69. ^ Katie Allen (31 dhjetor 2009). "Orange launches HD mobile phone service". The Guardian (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 14 mars 2013. Marrë më 18 shtator 2010.
    70. ^ UNIMEDIA (6 qershor 2013). "the Government approved the licensing of 4G / LTE for mobile operators". UNIMEDIA (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 26 tetor 2012. Marrë më 10 mars 2013.
    71. ^ Botezatu, Serghei (2021-10-04). "Digital Transformation of Moldova: there is no way back". UNDP (në anglisht). Marrë më 2023-07-06.
    72. ^ "Modificat și în Constituție: "Limba de stat a Republicii Moldova este limba română" - FOTO" (në rumanisht). ProTV Chișinău. 30 mars 2023.
    73. ^ "Declarația de independența a Republicii Moldova, Moldova Suverană" (në rumanisht). Moldova-suverana.md. 5 shkurt 2008. Arkivuar nga origjinali më 5 shkurt 2008. Marrë më 9 tetor 2013.
    74. ^ Bill Fraser (11 dhjetor 2006). "A Field Guide to the Main Languages of Europe – Spot that language and how to tell them apart" (PDF) (në anglisht). European Commission. Arkivuar nga origjinali (PDF) më 24 shkurt 2007. Marrë më 9 tetor 2013.
    75. ^ "ADEPT : Laws of the Republic of Moldova : The Constitution of the Republic of Moldova". www.e-democracy.md (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 25 prill 2020. Marrë më 31 tetor 2010.
    76. ^ "Hotărâre Nr. 36 din 05.12.2013 privind interpretarea articolului 13 alin. (1) din Constituție în corelație cu Preambulul Constituției și Declarația de Independență a Republicii Moldova (Sesizările nr. 8b/2013 și 41b/2013)" [Decision No. 36 of 5 December 2013 regarding the interpretation of article 13 para. (1) of the Constitution in correlation with the Preamble of the Constitution and the Declaration of Independence of the Republic of Moldova (References no. 8b / 2013 and 41b / 2013)] (në rumanisht). Constitutional Court of the Republic of Moldova. 5 dhjetor 2013. Arkivuar nga origjinali më 5 mars 2016. Marrë më 1 shtator 2019. 124. [...] Prin urmare, Curtea consideră că prevederea conținută în Declarația de Independență referitoare la limba română ca limbă de stat a Republicii Moldova prevalează asupra prevederii referitoare la limba moldovenească conținute în articolul 13 al Constituției [124. [...] Therefore, the Court considers that the provision contained in the Declaration of Independence regarding the Romanian language as the state language of the Republic of Moldova prevails over the provision regarding the Moldovan language contained in Article 13 of the Constitution]

    Lidhje të jashtme

    [Redakto | Redakto nëpërmjet kodit]
     Commons: Moldavia – Album me fotografi dhe/apo video dhe materiale multimediale
    Flamuri i BSHP
    Bashkësia e Shteteve të Pavarura

    Bjellorusia · Gjeorgjia · Armenia · Kazakistani · Kirgizistani · Moldavia · Azerbajxhani1 · Rusia1 · Taxhikistani · Turkmenistani · Ukraina · Uzbekistani

     


    Marrë nga "https://sq.wikipedia.org/w/index.php?title=Moldavia&oldid=2660342"