Plouch
Die Plouch is ne Reewe, ju bruukt wäd, uum Fäildere tou plougjen, also in Riegen uumtougreeuwen un tougjuchte tou moakjen.
Äntwikkelenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]As me bie Uutgreeuwengen fon oolde Fäildere sjo kon, hieden do Ljuude eerste, as jo inne Jungsteentied mäd dän Fäildbau begonnen, bloot Grääfstokke. Leeter hääbe jo eenfache holtene Plouge deer uut äntwikkeld, do uur't Fäild leeken wuuden sunt, man nit so oardentelk as däälich, dät geen aal man kjuus un uurtwäärs, uumdät do jungsteentiedelke Plouge noch neen Blääd anne Skoar hieden, uum do Äidklüüten tou weenden, jo kuuden bloot Riete in ju Äide moakje. Uk düsse Oard tou plougjen kon däälich noch bie Uutgreeuwengen oun dän Boudem ärkoand wäide.
As do Moanskene läiweloa Metall feroarbaidje kuuden, hääbe jo do Spitte fon hiere Plouge deer mäd besloain, man dät duurde noch ne loange Tied, bit jo ap ju Skoar mäd Weendeblääd keemen sunt.
In do soogentiger Jiere fon't 1. Jierhunnert ätter Kristus skreeuw die roomske Wietenskupper Plinius die Allere in sien Natuurgeskichte:
| Latiensk | Seeltersk |
|---|---|
Vomerum plura genera: culter vocatur inflexus praedensam, priusquam proscindatur, terram secans futurisque sulcis vestigia praescribens incisuris, quas resupinus in arando mordeat vomer. alterum genus est volgare rostrati vectis. tertium in solo facili, nec toto porrectum dentali, sed exigua cuspide in rostro. |
[Dät rakt] moorere Oarde fon Plouge: Beeged Soaks wäd naamd, wät läip tichte Äide, eer ju eepenbreeken wäd, snidt, un mäd Iensnitte do Spuuren foar do wäidende Glieuwen foarskrift, do ju Plouchskoar bie't Plougjen biete skäl. Ju twäide Oard fon ju snoabelde Hieuwelte is meenbekoand. Ju trääde in goadelke Gruunde, nit mäd gans foargungenden Tusk, man mäd een littik Spit oun dän Snoabel. |
Deeruut konnen wie leese, dät dät al in't eerste Jierhunnert ätter Kristus Plouge mäd Foarsoakse roat häd, fääre, dät touminst do Rhätere un Galliere Plouge hieden, do n gjucht Blääd tou't Weenden fon do Klüüten anne Skoar hieden, touminst do Galliere sogoar noch mäd Joole bietou, wät al gjucht nai an sun oolden Plouch uut uus Grootooldengeneratsjoon kumt.
Eer ju Buuräi mechanisierd wuude, is also uur bolde twoduusend Jiere nit fuul uurs wuuden. Man dät kumt uk deerfon, dät do domoalige Ärfiendengen, uk wan jo goud wieren, aiske loange Tied bruukten, uum sik truchtousätten. In fuul Rebätte fon Europa is noch loange Tied mäd Plouge oarbaided wuuden, do do Äidklüüten nit weende kuudene, touminst bit in't Middeloaler.
Mäd ju Mechanisierenge, besunners mäd do Sliepere, hääbe sik dan binne dät twintichste Jierhunnert baldoarich fuul Näierengen truchsät, toun Biespil hääbe do Plouge uurloang moor un moor Iersene kriegen: Foar Hoangste un Bäiste is sowät fuuls tou stuur, man do groote Maskienen moaket dät niks uut, somäd gungt dät mäd moorere Plouchiersen eenfach fuul gauer.
Apbau fon n traditsjoonellen Plouch
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Die Plouch säärm
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Wan die holtene Plouch ap e Gruund stoant, dan is dät Unnerste, wierap die Plouch stoant, die Soole. Dät is n fjauerkaantich Stuk Holt, deeroun dät Plouchiersen, dät in e Gruund ounsnit, mäd Spiekere ounhauen is. Dät Plouchiersen is foare spits, n gouden Fout loang un is dan buppe mäd Spiekere fäästnaild an dän Krop, dät is dät Iersen, wäkker ju Fuurge uumesmit. Die Krop is nu wier an dät Rüüst fäästmoaked, dät is n Stuk Holt, dät fon de Soole bit tou dän Boom uumhooch stoant. Dät Rüüst tjoont deertou, uum dän Krop un dät Plouchiersen mäd dän Boom tou ferbienden.
Bääte uut dän Soole kumt die Stäit hääruut, die is deroun, uum dän Plouch fäästtouhoolden un tou regierjen. Twiske dät Rüüst un de Stäit sit unner n Twäärsstok, die haalt dät Rüüst (beeter: dän Krop) an dän Stäit fääst. An dän Stäit, ieuwen fon dän Boom ou, sit nu noch n Pänne, deer die Trompel ounlaid wäd. Die Trompel wäd deertou bruukt, uum dän Plouch beeter aplichte tou konnen, un dan uk, uum dän Plouch skeen tou hoolden. Midde truch dän Stäit deer gungt die Boom, dät is n liek, tjuk Stuk Holt, die truch ju Mulskeede un truch dät Rüüst stöänd wäd, un toulääst ap dät Stal lait. Ju Mulskeede is n flak Stuk Holt, wäkker uut dän Soole hääruutkumt, truch dän Boom gungt un mäd dän Boom truch n Bolt ferbuunden is.
In dän Boom, ieuwen foar dät Plouchiersen, sit noch dät foarnste Iersen of uk ne iersene Skieuwe, ju sik rund traale kon. Dät Iersen of ju Skieuwe tjoont deertou, dän eerste Snied in e Gruund tou moakjen. Foar dät foarnste Iersen sitte midde ap dän Boom wäil n twintich Stuk litje iersene Hoaken (of Puunen), deeruur die lääste Ring fon dän Oadel stat wäd. Bääte fon dän Boom ou, ap e linker Siede sitte juun (ieuwenske) dät Plouchiersen un dät Rüüst, n poor Breede, do bit tou dän Soole liek häärdeel gunge un der deeruum foar sunt, dät ju Äide nit in dän Plouch kumt. Do Breede heete se Plonken.
Teekenge
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]
Dät Plouchstal
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Die uur Deel, die tou n fulboodigen Plouch heert, dät is dät Plouchstal, dät fon dän Plouch ounuumen wäide kon. Dät Stal is n Oakse, ju ap älke Siede n Jool häd. Boppe uut e Oakse kuume two Skeede hääruut, dät sunt two flakke Breede, mäd fuul Goate deeroun. Twäärs uur do Skeede gungt dän Skoomel, deer ap bee Siede n Gat oun is, deer do Skeede truch stat wäide. Do Goate in do Skeede, truch wäkker Stikken stat wäide, sunt deeruum deeroun, uum dän Skoomel, ap dän die Plouchboom lait, ap un deel stikje tou konnen. Uum dät Stal nu an dän Plouch fääst tou moakjen, sit bääte an dät Stal ne Krompe, deer die Oadel, dät is ne tjukke iersene Kätte, fon ju eene Siede ounhoaked wäd, wilst die uur Eend fon dän Oadel ap dän Plouchboom stat wäd. Foar dät Stal sit n Brääd, deer die groote Knäppel ounhoaked wäd, wier do Hoangste an ounspond wäide.
Deele fon dän Plouch
[Beoarbaidje | beoarbaidje Wältext]Bolt m., Boom m., Brääd n., foarnste Iersen n., Foarplouch m., Haat n., Hoake m., Hoaken pl., Jool n., Krompe f., Krop m., Mulskeede f., Nubbeken pl., Oadel n., m., Pänne f., Plonken pl., Plouchboom m., Plouchiersen n., Plouchrääd n., Plouchskachte m., Plouchskoar *m., Plouchsoaks n., Plouchstaal n., Plouchstäit m., Puunen pl., Ring m., Rüüst n., Rüüstbrääd n., Skeeden pl., Skieuwe f., Skoomel m., Soole m., f., Spiekere pl.., Staal n., Stikken pl., Tappen pl., Trompel m., Twäärsboolke m., Twäärsstok m., Unneriersen n.