Iqlimi Toçikiston

Iqlimi Toçikiston — iqlime başiddat qorraī va dar ostonai manotiqi nimagarmserī va mu'tadil ba daleli mavqeijati çuƣrofijoiji on dar qorai Avruosijo ast. Ba tavri kullī nimagarmserī bo navasonot qobili tavaççuhi rūzona va fasli damoi havo, borandagi kam, havoi xuşk va pūşişi kamabr.

Viƶagihoi kullī

Iqlimi Toçikiston vobasta ba omilhoi tabiī az had zijod garm va xuşki kontinentalī meboşad, ba omilhoi tabiiju çuƣrofijoiji zerin vobasta meboşad:

• mavqei çuƣrofijoiji Toçikiston dar kanori arzi şimoliji mintaqai subtropikī;
• xususijati xossi gardişi umumiji atmosfera;
• mavqei Toçikiston dar doxili qit'ai Avruosijo.

Dar bajni omilhoi iqlimtaşkildihanda mavqei çuƣrofijoī ahammijati avvalindaraça dorad. Onro peş az hama dar kadom arzi çuƣrofijoī voqe' gardidani mintaqa muajjan menamojad. Hududi Toçikiston dar bajni arzhoi 36°40 va 41°05 arzi şimolī dar kanori şimoliji min­taqai subtropikiji Nimkurai şimolī çojgir ast. Iqlimi on asosan xuşk (kontinentalī) buda, bodu havojaş zud-zud ivaz meşavad. Zimistoni xunuk, bahori serboron va tobistoni xuşki Toçikiston bo jakdigar zud ivaz meşavand. Taƣjiri I., ba holati digar guzaştani on ba farqi sathi mahal az s. b. vobasta ast. Baroi vodihoi pasti To­çi­kiston iqlimi subtropikī, dar mintaqai mijonakūh iqlimi mu'tadili garm va iqlimi xunuk xossi balandkūhho ast. Xususijati iqlimi Toçikiston afkanişi zijodi nuri Oftob ba sathi Zamin meboşad. Muvofiqi omor, davomnokiji mijonai solonai nurafkaniji Oftob ba hisobi mijona 2 097–3 166 soatro taşkil medihad. Zeri ta'siri on dar rūi zamin qismhoi tarkibiji tabiat, az çumla, relef, ob, xok, olami nabototu hajvonot, obhoi doxi­lī, kompleksi tabiī, ziroati kişovarzī taşakkul joftaand. Naqşi I. dar çobaçoguzoriji sanoat, şaroiti zindagī va salomatiji aholī nihojat buzurg ast. Bino bar in, hangomi çoj­gir­kunī, barnomarezī, istifodai inşooti hidro­energe­tikī va sano­atī, şahrsozī, kişovarzī, naq­lijot, nigah­doriji tan­­durus­tī xususijat va ta'siri I. ba nazar girifta meşavad. Har qadar kun­çi aftodani nu­ri Oftob ba mahal kalon boşad, hamon qa­dar sathi zamiji beştar garm meşavad, agar xurd boşad, mu­to­biqan kam meşavad. Dar tah­vi­li zimiston (22 dekabr), balandiji Oftob ba kunçi 28°, dar tobiston ba kunçi 75° baro­bar ast. Vobasta ba in, bu­zur­giji mijonai nur­dihiji solonai Oftob dar hududi To­çik­iston az 151 (dar nazdi obanbori Bahri To­çik), to 176,1 kkal/sm² (dar poj­go­hi obuhavo­sançiji pirjaxi Fed­cenko, ki dar balandiji 4 169 m çoj giriftaast) farq mekunad. Ammo afkanişi nuri Oftob ba sathi Zamin na hameşa dar hama mahal faqat ba arzi çuƣrofijoī vobasta ast. Zero dar atmosferai zamin buƣi ob, abr­ho, cangu ƣubor mavçud ast, ki jak qismi garmī va ravşaniji Oftobro furū mebarand va parokanda mekunand.

Hududi Toçikiston dar çoi ta'siri jakcand çarajoni şiddatnoki gardişi atmosferī voqe' ast. Jake az onho an­tisikloni sibirī dar fasli zimiston meboşad. Mavç­ho (anbūh)-i sard az Arktika to hududi çanubiji Toçi­kis­ton merasand, ammo kūhho, ki kişvarro az şimolu şarq ihota kardaand, baroi vurudi havoi sard mone' meşavand. Vurudi havoi sard dar fasli zimis­ton, ma'mulan, dar natiçai nufuzi anbūhi havoi garmserī rux medihad. Çarajoni muhimmi digari atmos­ferī – afsurdagiji (pastşavii) harorati tobis­tonho beş­tar ast. Ba şaklgiriji on nazdikiji bijobonho va kūhhoi ba­land musoidat karda, ba on havoi sof, xuşk va xele garm xos ast. Kūhhoi Qura­ma, Turkiston, Zarafşon va Hisor, ki ba tarzi arzī tūl kaşidaand, peşi harakati ça­rajoni havoi xuşki şimolī va şimolu şar­qiro girifta, baroi bevosita ba ƣarbi vodihoi Farƣona, Zarafşon va qismi çanubiji çumhurī doxil şudani on mone' meşavand.

Anbūhi havoe, ki dar in jo on nohija doimī jo dar davomi jagon fasli sol hukmron ast, namudi iqlimro muajjan mekunad. Bo ta­vaç­çuh ivaz şudani ta'siri an­būhi gunoguni havo vobasta ba fasl­hoi sol ba sababi dar markazi qit'ai Avruosijo va az uqjo­nusho dur voqe' gardidani To­çi­kis­ton, iqlimi on nihojat kon­ti­nen­talī meboşad. Hududi To­çi­kis­ton dar zeri ta'­­siri du markazi anbūhi ha­voi at­mos­fe­rī qa­ror dorad: na­mu narmi at­lantikī va xuşku sardi ark­ti­kī. Anbūhi ha­voi at­­lantikī ba namudi siklon, ark­ti­kī ham­cun antisiklon amal mekunad. Dar faslhoi zim­i­­s­ton va bahor sik­lonhoi ƣarbī borişi beist meorand, I. dar zeri ta'siri ça­rajo­ni hamin du markazi an­būhi ha­vo taşakkul mejobad. An­būhi ha­voi ark­tikī dar atrofi kū­li Baj­kal, ki onro antisikloni Sibir niz megūjand, şakl megirad. Baroi on fişori baland va havoi xuşki xunuk xos ast. Zimiston on az qismi şimoliji Osijoi Mijona meguzarad, bo ta'siri on fişori atmosferī az şimol ba çanub toraft past meşavad. Ja'ne dar holati dar sari rohi çarajoni antisikloni Sibir vuçud nadoştani saddi tabiī on be mamoniat to doma­nakūhhoi Osijoi Mijona, az çumla Toçikiston harakat mekunad. Hangomi az boloi silsila­kūhho (tavassuti aƣbaho) harakat karda guzaştani on va jo bo rohi davrodavr ba vodiho doxil şudan, xosijati xudro kame taƣjir medihad va ta'siraş nisbatan sust meşavad.

Dar barobari faro rasidani mavsimi garmī qit'ai Avruosijo xele garm meşavad. Dar in vaqt antisikloni Sibir xud ba xud nest meşavad. Çarajoni anbūhi havoi garmu narme, ki az uqjonusi Atlantik meojad, ba tamomi Avrupo pahn gardida, ba samti şarq harakat mekunad. Ham­voriji Osijoi Mijona tamomi sol dar zeri ta'siri bodhoi şimolī, dar zimiston bodhoi şarqī va dar to­bis­ton şamoli ƣarbī bartarī pajdo mekunad. Dar min­ta­qai kūhho, az çumla kūhhoi Toçikiston on bodhoi dar hamvorī harakatkunanda ba kūhho barxūrda, tavassuti ta'siri onho xosijati avvalai xudro taƣjir medihand. Muajjan şudaast, ki dar hududi Toçi­kiston barobari ba har 100 m bolo baromadan harorati havo ba hisobi mijona az 0,5 to 0,8 °S pasttar meşavad, ki in beştar ba vodiji Raşt va Darvozu Pomir xos ast. Baroi taƣjir joftani xosijati havoi ba Toçiki­ston az berun voridşuda samti idoma joftani silsila­kūhho maqomi xos dorad. Zero onho az samti ƣarb ba şarq va ba şimolu şarq idoma jofta, halqai sarbastaro taşkil namudaand. In baroi dar fasli zimiston bo rohi davrodavr ba vodi­ho az ƣarb ba çanub vorid şudani havoi sardi kontinentaliji arktikī va dar on çojho muddate band şuda mondani on musoidat mekunad. Cunin sarbastagiji kūhho dar şarq va şimolu şarq sababi dar fasli tobis­ton dar vo­diho band şuda isto­dani havoi garmu xuş­ki kon­ti­­­­nen­­­ta­­­liji tro­­­pi­kī me­şavad. Mavqei kūhho niz ba taq­simoti borişot ta'sir merasonad. Borişot dar hamon qismi kūhho beştar meşavad, ki onho nisbat ba çarajoni havoi namiji az samti ƣarb voridşuda rū ba rū boşand. Dar qismi digari kūhho borişot kamtar meşavad.

Agar taşakkuli iqlimi kon­ti­ne­nta­lī dar hududi To­çik­iston komilan ba omil­­­­hoi umu­miji hosil­­­ku­nandai iq­lim vobasta boşad, pas tafovuti qalamravi iqlimi mav­ze'hoi alohidai onro şaroiti mahallī muajjan me­namojad. Peş az hama ba tafovuti ba­lan­­diji mahal, ekspo­zit­sijai ni­şe­biji silsilakūh­ho, samti kaşol­jo­­biji on­ho, vodi­ho, mav­qei mavze'hoi alohida dar şimol va jo çanubi To­çi­k­is­ton, xususijati sathi onho vobasta ast. Vobasta ba ta'siri in omil­ho dar hu­dudi To­çi­kiston iqlimi vodi­ho, ham­­vori­hoi domana­kūhī, kūh­hoi baland va Pomiri Şar­­qī ba tavri muajjan az jakdi­gar farq mekunand. Dar ze­ri vo­di­hoi şimoliji To­çi­kis­ton haro­ra­ti mijonai janvar –2 °S, ijul qarib 30 °S meşavad. Ha­ro­rati solona ba hi­sobi mijona vobasta ba balandiji mahal az +17 °S (dar bijo­bonhoi garmi çanubī) to –6 (dar ba­landkūhhoi Pomir) ast. Haro­ra­ti balandtarin dar mohi ijul va pasttarin dar mohi janvar muşohida meşavad. Pasttarin dara­çai harorati zimistonai Pomiri Şarqī (Bu­lunkūl) sar­dtarin – 63 ast. Dar çanubi kişvar haddi aksari ha­rorat ba +47 merasad. Az çumla, soli 1997 dar nohijai Şah­ritus havoi garm bo harorati +40 53 rūz va dar nohijai Panç 26 rūz idoma doşt. Dar imtidodi solhoi 2000–2010 dar vodihoi Toçikiston haro­rati 40 va balandtar az on muşohida şudaast. Taqr. 75% borişoti so­lona ba fasli zimiston rost meojad. Dar min­ta­qahoi kūhiston, ki baroi doxilşaviji anbūhi havoi namnok kuşodaand, borişot beştar ba nazar merasad. Kūh­hoi baland ta'siri sojaafkaniji oro­grafī doşta, ba'ze nohija­hoi kamborişro az anbūhi nam nigoh medorand. Ba onho vodihoi amiqu tangi kūhī va falot (plato)-i balandkūh dar şarqi Pomir, ki dar on ço borişoti kamtar az 100 mm xos ast, doxil meşavand. Dar bijobonhoi pasti garm, dar çanubi Toçikiston niz boriş kam ast. Haddi aksari borişot dar kūhhoi Toçi­kistoni Markazī beştar az 1 000–1 800 mm ast.

Dar holati harorati mijonai şabonarūzī az +15 °S past nafaromadan dar vodihoi şimolī maçmūi ha­rorati nuri Oftob 4 000 °S, dar vodihoi çanubī 5 000-ro taşkil medihad. In iqlim ba mintaqai subtropikiji xuşk xos ast, ki dar şaroiti objoriji masnūī boisi naş'unamoi xubi ziroat va daraxtoni mevadihandai garmidūst megardad. Ba iqlimi vodiho va hamvorihoi doma­na­kūhī bod­hoi gunoguni burunmarzī va mahallī niz ta'sir merasonand. Jake az in bodho (Fjon: olmo­nī Föhn) bodi saxt, xuşk va garmi mahallī buda, beştar dar zimiston az kūhho ba vodiho mefarojad. Dar rohi xud barfhoro ob mekunad va sababi naş'unamoi barvaqtiji nabotot megardad. Garmsel dar fasli garmo ba vodiho az bijobonhoi ham­soja mevazad, ki on boisi giriftori ofat şudani zaminhoi ki­şo­varzī megardad. Dar qismi çanu­biji Toçikiston bo­di «afƣon» az çanubu ƣarb va dar qismi şimolī bodi «Farƣona» az ƣarb mevazad. Dar in mavze'ho harorati mi­jo­­­na­i jan­var va fevral az –14 to –26 °S me­ra­sad. Haro­rati mijonai ijul ba +4, +15 °S barobar ast (ni­şondodi umu­mī). Dar fazoi kuşodi sathi balandkūh­ho harorati solona (tafovuti harorati mijonai mohi az ha­ma xunuk) 20–22 °S-ro taşkil me­dihad. Barobari rost şudani sat­hi ma­hal az şarq ba ƣarb va az şimol ba çanub amplitudai harorat kam meşavad. Az hamin sabab dar qismi ƣarbiji kūh­hoi Toçi­kis­ton, ki bo qismi şarqiji onho dar jak arz va ba­lan­dī voqeand, tobiston salqin, zimiston nis­batan garm­tar meboşad. Dar balandkūhho vobasta ba eks­po­zit­sija, xususijati moilī jo rostfaroiji nişebī, tan­giji da­raho va vodihoi bajnikū­hī mahalhoi mahdudi doroi iqlimi xos hosil meşavad, ki az fazoi umumiji iqlimi kūh­hoi baland farq mekunad. Mas., az sababi dar nişebiji şimolī va çanubī tahti kunçi gunogun aftidani nuri Oftob iqlimi onho az jakdigar farq mekunad. Dar na­tiça, iqlimi nişebiji şimoliji balandkūhho serun va qis­mi çanubiaş nisbatan garm meşavad. Vodihoi baland­kūh az ƣarb ba samti şarq kaşol joftaand, kūhhoi baland baroi ba vodī doxil şudani şamolhoi xunuki şimolī mone' meşavand. Iqlimi onho bo vuçudi dar balandiji zijod az s. b. çojgir budan, xele garm meşavad. Mas., vodiji Zarafşon dar balandiji beştar az 1 522 m az s. b. (şahraki Ajnī), vodiji Ƣund dar balandiji 2 080 m az s. b. (ş. Xoruƣ) voqe' gardidaand. Dar in mavze'ho mutobiqan harorati havo tobiston 24,4 °S va 22,0 °S, zimiston –2,3 °S va –7,1 °S-ro taşkil medihad. Digar çi­hati xossi iqlimi Toçikiston dar davomi sol dar hududi on nobarobar taqsim şudani boriş meboşad, ki asosan ba bodho va reljefi mahal vobasta ast. Ba hududi Toçi­kis­ton boriş qarib komilan az uqjonusi Atlantik tavassuti bodhoi ƣarbī vorid meşavad. Az in çihat dar nişebi­hoi ƣarbī va çanubu ƣar­biji silsilakūhho borişot beştar meşavad. Nişebihoi şi­mo­lī va vodiju darjohoe, ki onhoro kūhho va şoxahoi onho ihota kardaand, kamboriş meşavand. Muajjan şudaast, ki borişi az hama zijod dar mintaqai kambare, ki çanub­tari 39° arzi şimolī meguzarad (az qismi ƣarbī va ça­nubu ƣarbiji silsilakūhi Hisor to silsilakūhhoi baland) muşohida meşavad. Hu­dudi onro iqlimşinoson az bajni xathoi ufuqiji 1 000–1 200 m va 3 000–4 000 m muaj­jan kardaand. Az in mintaqa ba bolo va po­in miq­dori bo­riş toraft kam meşavad. Az silsilakūhi Hisor ba tarafi şarq namiji havo nisbatan kam meşavad. Bino bar in, dar qismi çanubiji kūhi Darvoz, nişebihoi ƣarbiji kūhhoi Hazrati Şoh va Vaxş to 1 500 mm boriş ba amal meojad. Dar Pomiri Ƣarbī az 800 to 1 500 va ba'zan 1 800 mm, dar kūhhoi havzai darjoi Fon (şoxobi capi dar­joi Zarafşon) to 1 300 mm boriş meşavad. Dar min­ta­qahoi kūhī va xamiho, ki atrofaşonro kūhhoi baland ihota kardaand, boriş nihojat kam ba nazar merasad. Masalan, dar vodiji Raşt nisbat ba mahalli Xoça­obigarm bo­ri­ş 3 marotiba kamtar muşo­hida meşavad. Dar qi­s­mi faroxi vodiji Zarafşon miqdori boriş az 300 to 250 mm va dar mav­ze'hoi tangi on to 150–200 mm kam megardad. Dar qismi hamvori vodi­hoi Toçikistoni Şi­mo­lī miqdori solonai boriş az 200 mm zijod nameşavad. Dar doma­nakūhho barobari baland şudani sathi ma­hal, miq­dori borişot az 400 to 600 mm zijod meşavad. Borişi az hama kam dar atrofi Konibodom va Isfara (100–155 mm) muşohida meşavad. Dar hududi Toçi­kis­ton nisbat ba vodiju domanakūhho va kūhhoi baland iqlimi Pomiri Şar­qī bo sardiji beştari xud farq mekunad. Po­miri Şarqī jake az sufakūhhoi balandtarini çahon ba hisob meravad. Qismi şarqiji reljefi onro vodihoi faroxi xamida taş­kil medihand, ki dar balandiji 3 700–4 500 m voqe' gardidaand. Dar atrofi onho kūh va sil­sila­kūhho qomat rost kardaand. Sathi aksari onho gumbazşakl ast, ba'zeaşon qullahoi tez va nişe­bihoi rostfuromadai monand dorand. Iqlimi in ço nihojat sard buda, baroi on zimistoni daroz, manfī budani harorati pasti mijonai sol, vazidani şamolhoi saxt xos ast. Vobasta ba balandī az s. b. (3 000–3 200 m) davrai xunukī beştar az 8 moh idoma mejobad. Pasttarin daraçai harorat dar Bulunkūl (–63 °S) va Çavşangoz (–49 °S) mu­şohida me­şa­vad. Muajjan kardani cigunagiji boriş dar ba­land­­kūhhoi Badaxşon vobasta ba omil­hoi kūh­şi­nosist. Nam­nokī beştar dar qis­mi ƣarbī ba nazar merasad. Hisobi mijonai borişi solona dar hu­dudi pirjaxi Fed­cenko 1 192 mm va mintaqai ƣarbī 600 mm (dar ba'ze min­taqaho – Qarokūl, Murƣob, Bulunkūl 72–86 mm) ast. Vazişi bod dar beştari hududi Badaxşon bo sababi baland budani kūhho ham­cun monea xe­le sust, dar kūtal­hovu daraho teztar ast. Davomnokiji nurafkaniji Oftob 3 000 soatro taşkil medi­had. Sarfi nazar az in, dar vodiho maç­mūi ha­rorati fa'ol az 1 500 °S zijod nect. Harorati mijonai sol dar balandihoi 4 000–4 700 m ba –8 °S barobar ast. Harorati mijonai janvar dar Murƣob ba –17,3°barobar bu­da, ba'zan to –47° xunuk meşavad. Dar Qaroqūl xunukī ba –50 °S merasad. Harorati davrai garmo ham candon baland nest. Mohi ijul dar ba­landi­­­hoi 3 600–4 000 m, ha­rorati mijona 8–12 °S-ro taş­­­­kil medihad. Ba'zan 20–25 °S garm meşavad. Az hamin sabab dar Pomiri Şar­qī miq­dori boriş kam buda, hamagī 120–150 mm-ro taşkil medihad. Ba'zan hatto dar jak sol 70–120 mm boriş meşavad. Az in nigoh Po­miri Şarqiro bijoboni baland­kūh menomand.

Mintaqahoi iqlimī

Vobasta ba omilhoi iqlimhosilkunanda va tafovuti amudiji iqlim olimon dar hududi Toçikiston 5 mintaqai iq­limiro çudo namudaand. Dar çudo namudani onho tafovuti amudī, unsurhoi asosiji iqlim, harakat va boriş­ro ba e'tibor giriftaand, ammo dar nomguzorī va miq­dori min­­taqaho fikri jagona vuçud nadorad. Masalan, A. A. Molcanov hududi Toçikistonro ba cor mintaqa taq­sim (soli 1925, Toşkand) va ba tavri zerin nomguzorī kardaast:

1. Iqlimi bijobonī;
2. Iqlimi daştiji domanakūhho;
3. Iqlimi kūhī;
4. Iqlimi balandkūhi bijobonī.

Dar in taq­simot tafovuti ha­rorat va borişot na faqat nişondi­handai min­taqai iq­limī, balki hamcun muajjankunandai xususijati min­ta­qa­hoi tabiī istifoda şudaast. Şojad baroi hamin boşad, ki dar in taqsimot mintaqai iqlimi mijona­kūhho vuçud nadorad. On bo mintaqai iqlimi kūhī jakço va pajvasta tavsif şudaast.

Ehtimol hamin norasoiro I. S. Şukin dar nazar doşta, kūhhoro ba se mintaqai iq­limī (soli 1936) çudo namudaast:

1. Minta­qai kūhhoi past;
2. Min­ta­qai mijo­na­kūh;
3. Mintaqai balandkūh va jo alpī.

Minba'd oli­mon dar zaminai omūzişi I. va ta­fo­vu­ti qalam­ravi on dar Toçi­kiston panç mintaqai iqli­mi­ro çudo kardaand. Az çumla, R. M. Selivanov dar asosi ba tavri amudī taƣjir joftani garmī va boriş hududi Toçikistonro ba mintaqahoi zerin çudo namudaast:

1. Mintaqai garm va xe­le garm;
2. Mintaqai garmi mu'­ta­dil;
3. Mintaqai serun;
4. Mintaqai sard;
5. Min­taqai sar­di doimī.

Solhoi ba'­dī R. M. Selivanov in namudhoi iqlimro muvofiqi xususijati faslhoi sol – zimiston va tobiston nomguzorī kard, ki on bo tartibi zerin barrasī gardidaast:

1. Iqlimi to­bistonaş nihojat garmi zimistonaş narm;
2. Iqlimi to­bis­tonaş garmi zimistonaş serun;
3. Iqlimi mu'tadil;
4. Iqlimi xunuk;
5. Iqlimi bijoboni baland­kūh.

In nomguzorī aham­mijati amalī doşta, imkon me­dihad, xoçagiro bo dar nazar doştani xu­susijathoi har jak mintaqai iqlimī bo ta'mini mutaxassisoni kas­bī inkişof di­hem. Tamojuli amalī dodan dar taq­simoti çuƣrofijodoni şūravī A. M. Vladimirova beştar zohir megardad. Ū ba gurūhbandiji namudhoi I., ki doktoroni ilmi çuƣrofijoī M. I. Budiko va A. A. Grigorova kor kar­daand, takja karda, namudhoi iqlimi Toçi­kis­tonro tavre muajjan kardaast, ki xususijathoi min­taqa­ho dar nomi onho komilan in'ikos va cunin ifoda şudaand:

1. Mintaqai iqlimiji xuşk (tobistoni garm, zimis­toni narm va narmi mu'tadil);
2. Mintaqai iq­limiji namiji nokifoja (tobistoni nihojat garm, zimistoni narm va narmi mu'tadil);
3. Mintaqai iqlimiji namiji nokifoja (to­bistoni garm va zimistoni narmi mu'tadil);
4. Min­taqai iqlimiji namiji nokifoja (tobistoni mu'tadil, zimistoni mū'tadili narm va sardi serbarf);
5. Minta­qai iqli­miji xuşk (tobistoni mu'tadili garm va zimistoni mu'tadili qah­ratun).

Adabijot

• Selivanov R. I. Priroda i prirodnыe resursы Tad­ƶikis­tana. Stalinabad, 1958;
• Maxmudov X. Klimat Duşanbe. D.,1965;
• Sovremennыe problemы klimatologii. L.,1966;
• Atlas Tadƶikskoj SSR. D.-M., 1968;
• Spravocnik po klimatu SSSR. Vыp. 31., Lenin­grad, 1970;
• Tadƶikistan: priroda i prirodnыe resursы. D.,1982;
• Sovremennыe globalьnыe izmenenija prirodnoj sredы. M., 2006;
• Axboroti sejumi milliji Çumhuriji Toçikiston oid ba Konvensijai me'joriji SMM doir ba taƣjirjobiji iqlim. D., 2014.