ผลต่างระหว่างรุ่นของ "เมืองเชียงแสน"

เมืองเชียงแสน
ที่ตั้ง	ตำบลเวียง, อำเภอเชียงแสน, จังหวัดเชียงราย, ประเทศไทย
ประเภท	โบราณสถาน
ความเป็นมา
ผู้สร้าง	พญาแสนพู
วัสดุ	อิฐ
สร้าง	พ.ศ. 1871 (พงศาวดารโยนก); พุทธศตวรรษที่ 19 (ประวัติศาสตร์)
ละทิ้ง	พ.ศ. 2347
สมัย	ล้านนา
หมายเหตุเกี่ยวกับสถานที่
ขุดค้น	พ.ศ. 2500
ผู้ขุดค้น	กรมศิลปากร

เรียกดูประวัติแบบโต้ตอบ

← การแก้ไขก่อนหน้า การแก้ไขถัดไป →

เนื้อหาที่ลบ เนื้อหาที่เพิ่ม

เห็นภาพข้อความวิกิ

ในบรรทัด

รุ่นแก้ไขเมื่อ 14:29, 29 มีนาคม 2567

เมืองเชียงแสน เป็นเมืองโบราณของอาณาจักรล้านนาช่วงพุทธศตวรรษที่ 19^[1]^: 12 เป็นเมืองสำคัญอยู่ในอำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย

เมืองเชียงแสนมีกำแพงเมืองและคูน้ำล้อมรอบห่างราว 5 กิโลเมตรริมฝั่งทางตะวันตกของแม่น้ำโขง ผังเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมด้านไม่เท่า อาณาเขตของเมืองมีโบราณสถานกว่า 112 แห่ง และค้นพบโบราณวัตถุราวพุทธศตวรรษที่ 19–25 ซึ่งส่วนมากเป็นโบราณสถานทางศาสนาพุทธแบบศิลปะล้านนา^[2]

เมืองเชียงแสนสร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 1871 โดยพญาแสนพู ทรงสถาปนาเมืองเชียงแสนเพื่อป้องกันศึกทางเหนือ และควบคุมเมืองล้านนาตอนบน แต่จากหลักฐานทางโบราณคดีและศิลปวัตถุ เมืองเชียงแสนสร้างขึ้นพุทธศตวรรษที่ 19 และถูกทิ้งร้างไปในช่วงสงครามในปี พ.ศ. 2347

ลักษณะทางกายภาพ

ผังเมืองและคูน้ำ

เมืองเชียงแสนประกอบด้วยกำแพงเมืองสองชั้นและคูน้ำ ปัจจุบันปรากฏแนวกำแพงเมือง 3 ด้าน คือ กำแพงเมืองด้านทิศเหนือ ตะวันตก และใต้ ส่วนด้านทิศตะวันออกไม่ปรากฏแนวกำแพง สันนิษฐานว่าพังทลายทั้งหมดจากการกัดเซาะของแม่น้ำโขงในราวปี พ.ศ. 2513 มีผู้พบร่องรอยของป้อมมุมเมืองด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือบริเวณริมแม่น้ำโขง

ปัจจุบันกำแพงเมืองเชียงแสนมีลักษณะเป็นกำแพงอิฐก่อครอบแกนดินไว้ภายใน^[ก] มีความสูงตั้งแต่ส่วนฐานจนจรดระดับพื้นเชิงเทินประมาณ 4–5 เมตร ฐานเสมาคงสภาพบางส่วน เหนือขึ้นไปเป็นตำแหน่งใบเสมาซึ่งปรักหักพังหมดสภาพ ด้านทิศเหนือและทิศตะวันตก ปัจจุบันปรากฏหลักฐานแนวกำแพงเพียงชั้นเดียว ส่วนแนวกำแพงเมืองด้านทิศใต้บางส่วนยังคงพบร่องรอยของกำแพงเมืองชั้นนอก ซึ่งมีลักษณะเป็นคันดินสูงประมาณ 2.5–3 เมตร บริเวณแนวกำแพงปรากฏหลักฐานประตูเมืองจำนวน 5 ประตู และป้อมจำนวน 6 ป้อม

ลักษณะผนังกำแพงด้านในเมืองปรากฏเป็นการก่ออิฐเป็นแบบขั้นบันได 7–9 ขั้น รับกับพื้นเชิงเทินบนกำแพง ลักษณะเชิงเทินก่อขึ้นด้วยอิฐเป็นแท่นทึบตัน มีความสูง 0.7–1 เมตร กว้าง 5.3 เมตร และมีความยาวไปตลอดแนวคันดิน เชิงเทินเป็นส่วนที่ถูกใช้งานทางทหาร เช่น ยืนเวรยามประจำการในการสู้รบข้าศึกที่อยู่นอกเมือง บนเชิงเทินปรากฏแท่นอิฐรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส วางตัวทแยงหันด้านแหลมเข้าหากัน ต่อเนื่องไปตามความยาวกำแพงเมือง

คูเมืองเชียงแสนมีความกว้างประมาณ 11–18 เมตร ลึกประมาณ 4 เมตร ด้านทิศตะวันตกของเมืองมีร่องน้ำโบราณไหลเชื่อมต่อระหว่างคูเมืองกับแม่คำและหนองบัวซึ่งเป็นทางน้ำโบราณ ร่องส่งน้ำนี้มีความกว้าง 1.5–3 เมตร ในสมัยที่พม่าครองเมืองเชียงแสน ได้ปรากฏหลักฐานว่ามีการขุดร่องส่งน้ำเพื่อชักน้ำจากแหล่งต่างเข้ามาในคูเมือง

กำแพงเมือง

กำแพงเมืองด้านทิศเหนือ แนวกำแพงคงสภาพยาวประมาณ 950 เมตร บริเวณแนวด้านตะวันออกของกำแพงถูกรื้อออกบางส่วนเพื่อก่อสร้างทางหลวงหมายเลข 1290 และกำแพงช่วงก่อนถึงแม่น้ำโขงเล็กน้อยมีร่องรอยที่แสดงให้เห็นว่ามีการพังทลาย โดยการกัดเซาะของแม่น้ำโขง ผลจากการดำเนินงานของกรมศิลปากรในปี พ.ศ. 2543–2544 พบว่าแนวกำแพงที่เห็นในปัจจุบันนี้เป็นแนวกำแพงที่เกิดจากการก่อสร้างกำแพงเมืองเชียงแสนครั้งที่ 2 กล่าวคือ จากการขุดแต่งในครั้งนั้นพบผนังกำแพงด้านคูเมืองเป็นผนังตั้งตรง

กำแพงเมืองด้านทิศเหนือมีป้อมประตูเมืองทั้งหมด 1 ประตู ได้แก่ ประตูยางเทิง^[ข] และมีป้อมทั้งหมด 2 ป้อม ได้แก่ ป้อมยางเทิง, และป้อมมุมเมืองด้านทิศตะวันตกเฉียงเหนือ

กำแพงเมืองด้านทิศตะวันตก กำแพงยาวประมาณ 2.55 กิโลเมตร ผลการดำเนินงานทางโบราณคดีของกรมศิลปากรเมื่อปี พ.ศ. 2543–2544 พบร่องรอยการก่อสร้างและปฏิสังขรณ์แนวกำแพงบริเวณนี้ไม่ต่ำกว่า 3 ครั้ง

กำแพงเมืองด้านทิศตะวันตกมีประตูทั้งหมด 3 ประตู ได้แก่ ประตูหนองมูด, ประตูเชียงแสน^[ค], และประตูทัพม่าน^[ง]และป้อมทั้งหมด 3 ป้อม ได้แก่ ป้อมหนองมูด, ป้อมเชียงแสน, และป้อมทัพม่าน

กำแพงเมืองด้านทิศใต้ กำแพงยาวประมาณ 850 เมตร มีแนวกำแพง 2 ชั้น คือ กำแพงชั้นในและกำแพงชั้นนอก

กำแพงชั้นในมีลักษณะเป็นกำแพงก่ออิฐ ส่วนกำแพงชั้นนอกเป็นกำแพงดิน ซึ่งปัจจุบันถูกทำลายจนหมดสภาพ แนวกำแพงด้านนี้ตั้งอยู่ในพื้นที่ลุ่มต่ำ จึงมีลักษณะค่อนข้างเตี้ยเมื่อเทียบกับกำแพงด้านทิศเหนือและตะวันตก จึงนับเป็นจุดด้อยด้านยุทธศาสตร์ ทำให้ทัพของล้านนาภายใต้การนำของพระยาอุปราชเมืองเชียงใหม่ ระดมเข้าโจมตีแนวกำแพงด้านนี้ในสงครามครั้งสุดท้ายระหว่างล้านนาและพม่าเมื่อปี พ.ศ. 2346

บริเวณแนวด้านตะวันออกของกำแพงด้านนี้ถูกรื้อออกเพื่อก่อสร้างทางหลวงหมายเลข 1290 และสถานที่ราชการ กำแพงเมืองด้านทิศใต้นี้มีประตูทั้งหมด 1 ประตู ได้แก่ ประตูดินขอ และป้อมทั้งหมด 2 ป้อม ได้แก่ ป้อมดินขอ, และป้อมมุมเมืองด้านทิศตะวันตกเฉียงใต้

โบราณวัตถุ

โบราณวัตถุส่วนมากเป็นกิจกรรมทางศาสนาพุทธ ได้แก่ พระพุทธรูปศิลปะล้านนาอายุราวพุทธศตวรรษที่ 16–23 แสดงถึงสมรรถนะการหล่อโลหะของช่างในสมัยโบราณ เช่น พระพุทธรูปที่มีขนาดใหญ่ จะใช้วิธีหล่อแยกส่วน แล้วนำมาประกอบเข้าด้วยกัน ก่อนทำการตกแต่งด้วยกรรมวิธีลงรักปิดทองจารึกที่มีเนื้อหากล่าวถึงการอุทิศถวายที่ดิน คน เงิน ทอง ให้วัดเก็บเกี่ยวผลประโยชน์และใช้แรงงาน เพื่อเป็นพุทธบูชาและสืบพระพุทธศาสนาที่มีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 21–22 จารึกอักษรล้านนา

หลักฐานทางโบราณคดีจากการขุดแต่งเท่าที่พบในเมืองเชียงแสน ได้แก่ ชิ้นส่วนภาชนะดินเผาของศิลปะหริภุญชัยตอนปลาย, ชิ้นส่วนเครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์หยวน, สมัยราชวงศ์หมิง, ชิ้นส่วนพระพิมพ์ดินเผาศิลปะหริภุญชัย^[3]^: 24 จากหลักฐานทางโบราณคดีทำให้สันนิษฐานว่าเมืองเชียงแสนมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 19

ชิ้นส่วนประติมากรรมปูนปั้นจากแหล่งโบราณคดีวัดป่าสัก สร้างในราวพุทธศตวรรษที่ 19-22 เป็นหลักฐานแสดงให้เห็นว่าเมืองเชียงแสนได้รับอิทธิพลรูปแบบทางศิลปกรรมจากอาณาจักรพุกาม อาณาจักรสุโขทัย อาณาจักรหริภุญไชย หรือจีน^[3]

ศิลาจารึกค้นพบในเมืองเชียงแสนอยู่ในสมัยล้านนารุ่งเรืองและพม่ายึดครองราวพุทธศตรวรรษที่ 21–23 ได้แก่

จารึกที่เกี่ยวข้องและค้นพบภายในเมืองเชียงแสน
จารึก	อักษร	ภาษา	สถานที่ค้นพบ	ประเภท	รายละเอียด
จารึกวัดพันตองแต้ม	ธรรมล้านนาและฝักขาม	บาลีและไทย	สันนิษฐานว่าวัดพวกพันตอง อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย	หินทราย	ระบุปี พ.ศ. 2031 เนื้อหากล่าวถึง พันตองแต้ม สร้างวัดแห่งหนึ่งในเมืองเชียงแสน ต่อมา เมื่อปี พ.ศ. 2030 พันญากิตติ โอรสของพันตองแต้มและแม่เจ้าคำร้อยถวายวัดแด่พระเจ้าแผ่นดินและพระราชมารดา ต่อมา ทั้งสองพระองค์ถวายนา ภาษี คน เบี้ย พร้อมไม้สักไว้สร้างวิหารและหอไตร^[4]^{: 302–305}
จารึกวัดปราสาท	ฝักขาม	ไทย	วัดปราสาท อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย	หินทราย	เนื้อหากล่าวถึง เมื่อปี พ.ศ. 2039 เจ้าหมื่นเชียงแสนคำล้านถวายวัดปราสาทแด่พระเจ้าแผ่นดินและพระราชมารดา ต่อมา ทั้งสองพระองค์ทรงส่งตราหลาบคำ อุทิศนา และแก่วัด^[ช] พร้อมระบุว่าพระมหาสังฆราชาญาณวิลาศ วัดพระหลวงกลางเวียง พระมหาสามี วัดพระบวช พระมหาโสมรังสี วัดพระยืน รู้ถึงบุญกุศลแห่งทานนี้ด้วย^[5]
จารึกวัดผ้าขาวป้าน	ฝักขาม	ไทย	วัดผ้าขาวป้าน อำเอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย	หินทราย	เนื้อหากล่าวถึง เมื่อปี พ.ศ. 2159 พญาหลวงเมืองเชียงแสน และนางพญาหลวง พร้อมด้วยพระสงฆ์ 3 คณะ ร่วมกันสร้างวิหารและพระพุทธรูปองค์ใหญ่ และนิมนต์สมเด็จราชโมลีจิตตสารมังคละเป็นเจ้าอาวาส เมื่อปี พ.ศ. 2160 สร้างเจดีย์บรรจุพระบรมสารีริกธาตุและพระสาวก พร้อมถวายคน 52 คนและสวนหมาก^[5]
จารึกฐานพระพุทธรูปวัดพระเจ้าล้านทอง	ธรรมล้านนา	ไทย	วัดพระเจ้าล้านทอง อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย	–	เนื้อหากล่าวถึง เมื่อปี พ.ศ. 2269 พระยาหลวงเจ้ามังคละสะแพก เจ้าเมืองเชียงแสนและบุษบาสิริวธนเทพาราชกัญญาเจ้า มีศรัทธาหล่อพระพุทธรูปองค์หนึ่งไว้ที่วัดศรีสองเมือง สร้างขึ้นที่สุสานหลวงเจ้าราชบุตรยอดงำเมือง^[5]
จารึกฐานพระฤๅษีวัชมฤค	ธรรมล้านนาและฝักขาม	บาลีและไทย	บริเวณภูเขาข้างยอดดอยตุง หรือวัดพระธาตุดอยตุงน้อยหรือบริเวณใกล้เคียง อำเภอแม่สาย	สำริดสีเชียว	เนื้อหากล่าวถึง เมื่อปี พ.ศ. 2147 (สมเด็จ)บรมบพิตรพระเป็นเจ้าเมืองเชียงแสน พร้อมด้วยพระมหาสมเด็จราชครู วัดพระหลวงเป็นประธาน และพระสังฆโมลี ร่วมกันสร้างรูปหล่อพระฤๅษี และมีข้อความตำนานวัดพระธาตุดอยตุง และคำไหว้พระธาตุดอยตุง และคำอธิบายที่ฐานรูปหล่อ^[5]

โบราณสถาน

กรมศิลปากรค้นพบโบราณสถานทั้งในเมืองและนอกเมืองรวมกัน 112 แห่ง โบราณสถานมีการขุดแต่งทางโบราณคดีในเมืองเชียงแสนทั้งหมด 34 แห่ง และโบราณสถานนอกเมืองเชียงแสนทั้งหมด 11 แห่ง หลักฐานทางโบราณคดีอย่าง ตำนานพื้นเมืองเชียงแสน ระบุว่า พระเจ้าตลุนหรือสุทโธธรรมราชาครองเมืองได้กล่าวถึงวัดทั้งภายในและภายนอกเมืองทั้งหมด 141 วัด ภายในรัศมี 500 วาของตัวเมืองเชียงแสน^[3]^: 15–16

วัดเจดีย์หลวง

วัดเจดีย์หลวง เป็นวัดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของเมืองเชียงแสน แผนผังเจดีย์หลวงเป็นเจดีย์รูปแปดเหลี่ยม ฐานกว้างด้านละ 9.50 เมตร สูงประมาณ 35.50 เมตร ตามประวัติกล่าวว่า สร้างโดยพญาแสนพู ซึ่งพญาแสนพูเป็นพระราชนัดดาของพญามังรายเสด็จมาจากเมืองเงินยางมาสร้างเมืองเชียงรายและยึดเมืองหริภุญชัยราวปี พ.ศ. 1836^[6]

วัดเจดีย์หลวงปรากฏใน ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61 กล่าวว่าเดิมชื่อวัดพระหลวง พญาแสนพูได้สร้างเจดีย์ใหม่ครอบเจดีย์องค์เดิมที่สร้างขึ้นโดยพญาศิริอโศกธรรมราช หลังจากนั้นอีก 3 ปี ทรงเล็งเห็นว่าวัดพระหลวงเป็นวัดเค้าเมือง^[ซ] เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุก่อน พระองค์จึงมีศรัทธาให้สร้างวิหารหลวง กว้าง 8 วา ยาว 17 วา และเจดีย์สูง 29 วา ตรงกับปี พ.ศ. 1833^[7]^{: 148–149} ซึ่งศักราชอาจคลาดเคลื่อน เนื่องจากในปี พ.ศ. 1833 พญาแสนพูยังไม่ได้มาครองเมืองเชียงแสน^[1]^: 119

ทั้งนี้หลักฐานที่ปรากฏเกี่ยวกับอายุของเจดีย์หลวงคือในพงศาวดารโยนก กล่าวว่าพระเจ้าแสนภูทรงสร้างเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในเมืองเชียงแสนภายหลังทรงครองเมืองเชียงแสนได้ 3 ปี โดยเจดีย์มีขนาดกว้าง 28 เมตร สูง 58 เมตร ต่อมาเจดีย์องค์นี้คงได้รับการซ่อมแซมสมัยพระเมืองแก้วที่โปรดให้ช่างขุดเจดีย์องค์เดิมแล้วก่อพระเจดีย์ขึ้นใหม่ ตรงกับในปี พ.ศ. 2058^[6]^[1]^: 119

โดยจากรูปแบบและวิวัฒนาการของเจดีย์หลวงจัดเป็นเจดีย์ที่มีวิวัฒนาการในช่วงหลังแล้ว^[8] ควรจัดอยู่ในช่วงครึ่งหลังพุทธศตวรรษที่ 21 โดยเจดีย์หลวง เป็นเจดีย์ที่จัดรูปแบบอยู่ในกลุ่มเจดีย์ทรงระฆังที่มีส่วนรองรับองค์ระฆังเป็นชุดฐานบัวคว่ำบัวหงายในผังแปดเหลี่ยม กล่าวคือ มีฐานเขียงยกสูง 1 ฐานรองรับฐานบัวคว่ำบัวหงายที่มีส่วนของบัวคว่ำสองฐานซ้อนกันอยู่ ท้องไม้ยืดสูง การประดับบัวลูกแก้วอกไก่ก็ไม่ชัดเจน อาจเกิดจากการซ่อมในรุ่นหลัง ส่วนนี้แต่เดิมน่าจะเป็นลูกแก้วอกไก่สองเส้น ส่วนที่เป็นบัวหงายและหน้ากระดานของบัวหงายก็ไม่ชัดเจน ส่วนฐานเขียงขึ้นไปจนถึงส่วนรองรับองค์ระฆังอยู่ในผังแปดเหลี่ยม ซึ่งส่วนรองรับองค์ระฆังเป็นชุดฐานบัว 3 ฐานประดับท้องไม้ด้วยลูกแก้วอกไก่ 2 เส้น อยู่ในผังแปดเหลี่ยม และตั้งแต่ส่วนนี้ขึ้นไปจนถึงปล้องไฉนจะมีรูปแบบเหมือนกับเจดีย์ในกลุ่มเจดีย์ทรงระฆังที่มีส่วนรองรับองค์ระฆังเป็นชุดฐานบัวคว่ำบัวหงายในผังแปดเหลี่ยมนี้ทั้งหมด^[1]^: 120 กล่าวคือ ต่อจากชุดฐานบัวคว่ำบัวหงายมีลูกแก้วอกไก่ขึ้นไปคือองค์ระฆังในผังกลม และบัลลังก์ในผังแปดเหลี่ยมก่อนจะถึงปล้องไฉนและปลียอด

ทั้งนี้ ผลการขุดแต่งบูรณะเจดีย์หลวงในปี พ.ศ. 2500–2501 พบว่าภายหลังการขุดลอกชั้นดินทับถมที่ฐานแปดเหลี่ยมพบฐานเขียงด้านล่างก่อติดกับฐานของเจดีย์มุม ซึ่งอาจเป็นไปได้ว่าฐานส่วนนี้ของเดิมน่าจะเป็นฐานบัว 2 ชั้นซ้อนกันที่นิยมราวกลางพุทธศตวรรษที่ 21^[9]^: 37 ตรงกับหลักฐานที่ว่าเจดีย์หลวงได้รับการซ่อมแซมสมัยพระเมืองแก้วข้างต้น

วัดพระบวช

วัดพระบวช เป็นวัดที่ประกอบด้วยเจดีย์ก่ออิฐถือปูนทางทิศเหนือของวิหาร ตั้งอยู่ตรงกันข้ามกับวัดมุงเมือง สันนิษฐานมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 19

วัดพระบวชปรากฏใน ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61 มีบันทึกเกี่ยวกับวัดพระบวชว่าสร้างโดยพญากือนา เมื่อปี พ.ศ. 1889 รายละเอียดดังนี้ "....ส่วนว่าพระยาผายูตนพ่อนั้น ท่านก็ลงไปกินเมืองเชียงใหม่ ในศักราช 708 ตัวปีเมิงไค้ เดือน 6 เพ็ญ วันพุธ มหามูลศรัทธาพระราชเจ้ากือนาสร้างเจดีย์และวิหารพระพุทธรูปพระบวช กลางเวียงไชยบุรีเชียงแสนที่นั่นแล้ว ก็ฉลองทำบุญให้ทานบริบูรณ์ในวันนั้นแล"^[7]

วิหารขนาดกว้าง 13 เมตร ยาว 20 เมตร หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ภายในมีฐานชุกชีประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น

เจดีย์ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของวิหาร ลักษณะก่ออิฐถือปูน ฐานเป็นฐานเขียง 3 ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ชั้นล่างสุดกว้างด้านละ 8 เมตร รองรับชุดฐานบัว 2 ฐานซ้อนกันในผังยกเก็จแบบล้านนา เหนือขึ้นไปเป็นส่วนรองรับองค์ระฆังเป็นชุดฐานบัว 3 ฐาน ประดับลูกแก้วอกไก่ฐานละ 2 เส้น ถัดขึ้นไปเป็นองค์ระฆังทรงกลมขนาดเล็ก บัลลังก์สี่เหลี่ยมเพิ่มมุมไม้สิบสอง ก้านฉัตร บัวฝาละมรรองรับปล้องไฉนและปลียอดตามลำดับ

จากการบูรณะของกรมศิลปากรพบว่า เจดีย์องค์นี้ได้ก่อหุ้มเจดีย์อีกองค์หนึ่งไว้ภายใน เจดีย์องค์ในเป็นเจดีย์ทรงปราสาทยอด มีเรือนธาตุตั้งอยู่ค่อนข้างต่ำ รองรับไว้ด้วยฐานเขียงเตี้ย มีซุ้มจระนำประดิษฐานพระพุทธรูปทั้ง 4 ด้าน พระพุทธรูปปูนปั้นภายในซุ้มองค์หนึ่งที่พบเป็นพระพุทธรูปแสดงท่าทางยืนคล้ายปางลีลา ปัจจุบันกรมศิลปากรได้กะเทาะบางส่วนของเจดีย์องค์นอกออกเพื่อให้เห็นพระพุทธรูปปูนปั้นของเจดีย์องค์ใน

จากรูปแบบศิลปกรรมสันนิษฐานว่า เจดีย์องค์ในน่าจะสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 20 ส่วนเจดีย์องค์นอกสร้างหุ้มเจดีย์องค์เดิมราวปลายพุทธศตวรรษที่ 20 หรือต้นพุทธศตวรรษที่ 21

วัดมุงเมือง

ที่ตั้งวัดมุงเมือง

วัดมุงเมือง เป็นวัดที่ประกอบด้วยเจดีย์ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุมซ้อนกันสี่ชั้น วิหารทางทิศตะวันออก ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วและประตูโขง สันนิษฐานว่าได้สร้างภายหลังวัดป่าสักราวพุทธศตวรรษที่ 20 วัดมุงเมืองตั้งอยู่ใกล้กับวัดพระบวช สันนิษฐานว่าแต่เดิมอาจเป็นวัดเดียวกัน

เจดีย์ประธานเป็นเจดีย์ทรงปราสาท ก่ออิฐถือปูน ส่วนฐานประกอบด้วยฐานเขียงในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกสูงซ้อนกัน 3 ฐาน กว้างด้านละ 7 เมตร รองรับฐานบัวลูกแก้วอกไก่และส่วนเรือนธาตุที่เป็นห้องสี่เหลี่ยมยกเก็จ มีซุ้มจรนำสี่ด้านประดับลายปูนปั้นพระพุทธรูปยืนปางเปิดโลก^[10] ส่วนล่างเป็นฐานบัวคว่ำ ส่วนบนเป็นบัวหงายที่ผนังมีการประดับบัวคว่ำและบัวหงายเส้นเล็ก ส่วนล่างและบนประดับลูกแก้วอกไก่แทรกระหว่างบัว ส่วนยอดเป็นฐานแปดเหลี่ยม 1 ฐาน ที่มุมฐานทั้ง 4 มุมประดับด้วยสถูปิกะ ถัดขึ้นไปจากฐานแปดเหลี่ยมเป็นบัวปากระฆัง องค์ระฆังทรงกลมขนาดเล็กสูง และบัลลังก์

วิหารก่ออิฐถือปูน ขนาดกว้าง 14 เมตร ยาว 20 เมตร หันหน้าทิศตะวันออก ด้านหน้าเป็นห้องเปิดโล่ง หลังคาเครื่องไม้มุงกระเบื้องดินเผา ผนังก่อทึบ ประกอบด้วยฐานชุกชีหรือแท่นแก้วประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น ด้านทิศใต้มีบันไดเชื่อมต่อกับทางเดินไปยังอุโบสถและวิหารเล็กที่ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของวิหารและเจดีย์

อุโบสถ มีขนาดเล็ก ก่ออิฐถือปูน หันหน้าไปทางทิศตะวันตก หรือหันหน้าไปชนกับวิหารเล็ก ซึ่งเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนขนาดใกล้เคียงกับอุโบสถ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก

ประตูโขงอยู่บริเวณกำแพงแก้วด้านทิศใต้และด้านทิศตะวันออกก่อด้วยอิฐถือปูน

วัดมหาธาตุ

ที่ตั้งวัดมหาธาตุ

วัดมหาธาตุ เป็นวัดประกอบด้วยวิหารและมณฑป^[3] ไม่ปรากฏประวัติหลักฐานการก่อสร้าง สันนิษฐานสร้างราวพุทธศตรวรรษที่ 20

จากการศึกษาไม่พบประวัติการสร้างแต่เดิมชาวบ้านเรียกวัดมหาธาตุนี้ว่า "วัดพระรอด" ในปี พ.ศ. 2509 ที่เมืองเชียงแสนเกิดอุทกภัยครั้งใหญ่ คันธกุฎีวัดมหาธาตุได้รับความเสียหายอย่างมาก ปรากฏว่าเหลือมุมคันธกุฎีด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้เท่านั้นคงเหลือสภาพสมบูรณ์ กรมศิลปากรจึงได้บูรณะใหม่ โดยยึดเอาแนวดังกล่าวเป็นต้นแบบ

วิหารมีลักษณะที่ปรากฏในปัจจุบันเป็นส่วนฐานก่ออิฐของอาคารรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาดกว้าง 5 เมตร ยาว 12 เมตร หันด้านหน้าที่เป็นด้านกว้างไปทางทิศตะวันออก มีบันไดทางขึ้นที่ด้านหน้า ส่วนด้านหลังหรือด้านทิศตะวันตกเชื่อมต่อทางเข้ามณฑป

มณฑปเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน ผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส คล้ายมณฑปมูลคันธกุฎี ที่ประทับส่วนพระองค์ของพระพุทธเจ้า ขนาดกว้างด้านละ 4.5 เมตร สูง 8.4 เมตร ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น แต่ปัจจุบันชำรุดแตกหัก

โบราณสถานที่พบคันธกุฎีในบริเวณเมืองเชียงแสน เช่น วัดพระธาตุปูเข้าหรือพระธาตุภูข้าว และวัดป่าแดงหลวง เป็นต้น ที่เมืองสุโขทัยมณฑปลักษณะนี้นี้อยู่หลังวิหาร หันหน้าไปทางทิศตะวันออก

หมายเหตุ

↑ แกนดินอาจเกิดขึ้นจากการขุดเอาดินมาจากคูเมือง แล้วพูนขึ้นเป็นคันดินสูง
↑ หรือ ประตูนางเทิง
↑ หรือ ประตูป่าสัก
↑ หรือ ประตูท่าม่านหรือท่าม้า
↑ พื้นเมืองเชียงแสน ได้กล่าวถึงการสร้างเมืองเชียงแสนไว้ว่า ในครั้งนั้นเมืองเชียงแสนมีประตูเมืองทั้งสิ้น 11 ประตู
↑ เกิดจากการพังทลายจากการเปลี่ยนทิศทางเดินของแม่น้ำโขง เป็นเหตุให้กำแพงเมืองและประตูทางทิศตะวันออกพังทลายลงและซากเจดีย์และโบราณสถานริมตลิ่งของแม่น้ำโขงพบเห็นในฤดูแล้งอีกด้วย
↑ ผู้ศรัทธาในอารามของล้านนา
↑ วัดที่สร้างแห่งแรกของเมือง

อ้างอิง

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะเมืองเชียงแสน. 2551.
↑ กรมศิลปากร. การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือ. 2525.
↑ ^3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 เอกสิทธิ์ เรือนทอง. พัฒนาการของแผนผังโบราณสถานในเมืองเชียงแสนและเชียงแสนน้อย. 2556.
↑ กรมศิลปากร. จารึกล้านนา ภาค 2 เล่ม 1. 2551.
↑ ^5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 กรมศิลปากร. จารึกล้านนา ภาค 1 เล่ม 1. 2534.
↑ ^6.0 ^6.1 แสง มนวิทูร. ชินกาลมาลีปกรณ์. 2501.
↑ ^7.0 ^7.1 กรมศิลปากร. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 61. 2516.
↑ ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. 2547.
↑ จิรศักดิ์ เดชวงศ์ญา. พระเจดีย์เมืองเชียงแสน. 2539.
↑ อภิชิต ศิริชัย. หลงใหลเชียงแสน. 2565.

[3] แกนดินอาจเกิดขึ้นจากการขุดเอาดินมาจากคูเมือง แล้วพูนขึ้นเป็นคันดินสูง

[4] หรือ ประตูนางเทิง

[5] หรือ ประตูป่าสัก

[6] หรือ ประตูท่าม่านหรือท่าม้า

[7] พื้นเมืองเชียงแสน ได้กล่าวถึงการสร้างเมืองเชียงแสนไว้ว่า ในครั้งนั้นเมืองเชียงแสนมีประตูเมืองทั้งสิ้น 11 ประตู

[8] เกิดจากการพังทลายจากการเปลี่ยนทิศทางเดินของแม่น้ำโขง เป็นเหตุให้กำแพงเมืองและประตูทางทิศตะวันออกพังทลายลงและซากเจดีย์และโบราณสถานริมตลิ่งของแม่น้ำโขงพบเห็นในฤดูแล้งอีกด้วย

[11] ผู้ศรัทธาในอารามของล้านนา

[14] วัดที่สร้างแห่งแรกของเมือง

[SakChai1-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 ^1.4 ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะเมืองเชียงแสน. 2551.

[2] กรมศิลปากร. การขึ้นทะเบียนโบราณสถานภาคเหนือ. 2525.

[akegasit-9] 3.0 ^3.1 ^3.2 ^3.3 เอกสิทธิ์ เรือนทอง. พัฒนาการของแผนผังโบราณสถานในเมืองเชียงแสนและเชียงแสนน้อย. 2556.

[fineartdept.-10] กรมศิลปากร. จารึกล้านนา ภาค 2 เล่ม 1. 2551.

[fineartdept1-12] 5.0 ^5.1 ^5.2 ^5.3 กรมศิลปากร. จารึกล้านนา ภาค 1 เล่ม 1. 2534.

[กาลปาลี-13] 6.0 ^6.1 แสง มนวิทูร. ชินกาลมาลีปกรณ์. 2501.

[fineartdept6.-15] 7.0 ^7.1 กรมศิลปากร. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 61. 2516.

[SakChai2-16] ศักดิ์ชัย สายสิงห์. ศิลปะล้านนา. 2547.

[17] จิรศักดิ์ เดชวงศ์ญา. พระเจดีย์เมืองเชียงแสน. 2539.

[อภิชิต-18] อภิชิต ศิริชัย. หลงใหลเชียงแสน. 2565.

[1]

[2]

[ก]

[ข]

[ค]

[ง]

[จ]

[ฉ]

[3]

[4]

[ช]

[5]

[6]

[ซ]

[7]

[8]

[9]

[10]

@@ บรรทัด 128: / บรรทัด 128: @@
 == โบราณสถาน ==
 กรมศิลปากรค้นพบโบราณสถานทั้งในเมืองและนอกเมืองรวมกัน 112 แห่ง โบราณสถานมีการขุดแต่งทางโบราณคดีในเมืองเชียงแสนทั้งหมด 34 แห่ง และโบราณสถานนอกเมืองเชียงแสนทั้งหมด 11 แห่ง หลักฐานทางโบราณคดีอย่าง ''ตำนานพื้นเมืองเชียงแสน'' ระบุว่า พระเจ้าตลุนหรือสุทโธธรรมราชาครองเมืองได้กล่าวถึงวัดทั้งภายในและภายนอกเมืองทั้งหมด 141 วัด ภายในรัศมี 500 วาของตัวเมืองเชียงแสน<ref name="akegasit"/>{{rp|15–16}}
 === วัดเจดีย์หลวง ===
+{{บทความหลัก|วัดเจดีย์หลวง}}
 {{ infobox
 | abovestyle  = background:
@@ บรรทัด 141: / บรรทัด 143: @@
 วัดเจดีย์หลวง เป็นวัดที่มีขนาดใหญ่ที่สุดของเมืองเชียงแสน แผนผังเจดีย์หลวงเป็นเจดีย์รูปแปดเหลี่ยม ฐานกว้างด้านละ 9.50 เมตร สูงประมาณ 35.50 เมตร ตามประวัติกล่าวว่า สร้างโดยพญาแสนพู ซึ่ง[[พญาแสนพู]]เป็นพระราชนัดดาของ[[พญามังราย]]เสด็จมาจากเมืองเงินยางมาสร้างเมืองเชียงรายและยึด[[อาณาจักรหริภุญชัย|เมืองหริภุญชัย]]ราวปี พ.ศ. 1836<ref name="กาลปาลี">แสง มนวิทูร. ชินกาลมาลีปกรณ์. 2501.</ref>
-วัดเจดีย์หลวงปรากฏใน ''ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61'' กล่าวว่าเดิมชื่อวัดพระหลวง พญาแสนพูได้สร้างเจดีย์ใหม่ครอบเจดีย์องค์เดิมที่สร้างขึ้นโดยพญาศิริอโศกธรรมราช หลังจากนั้นอีก 3 ปี ทรงเล็งเห็นว่าวัดพระหลวงเป็นวัดเค้าเมือง{{efn-t|วัดที่สร้างแห่งแรกของเมือง}} เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุก่อน พระองค์จึงมีศรัทธาให้สร้างวิหารหลวง กว้าง 8 วา ยาว 17 วา และเจดีย์สูง 29 วา ตรงกับปี พ.ศ. 1833<ref>กรมศิลปากร. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 61. 2516.</ref>{{rp|148–149}} ซึ่งศักราชอาจคลาดเคลื่อน เนื่องจากในปี พ.ศ. 1833 พญาแสนพูยังไม่ได้มาครองเมืองเชียงแสน<ref name="SakChai1"/>{{rp|119}}
+วัดเจดีย์หลวงปรากฏใน ''ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61'' กล่าวว่าเดิมชื่อวัดพระหลวง พญาแสนพูได้สร้างเจดีย์ใหม่ครอบเจดีย์องค์เดิมที่สร้างขึ้นโดยพญาศิริอโศกธรรมราช หลังจากนั้นอีก 3 ปี ทรงเล็งเห็นว่าวัดพระหลวงเป็นวัดเค้าเมือง{{efn-t|วัดที่สร้างแห่งแรกของเมือง}} เป็นที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุก่อน พระองค์จึงมีศรัทธาให้สร้างวิหารหลวง กว้าง 8 วา ยาว 17 วา และเจดีย์สูง 29 วา ตรงกับปี พ.ศ. 1833<ref name="fineartdept6.">กรมศิลปากร. ประชุมพงศาวดาร ภาคที่ 61. 2516.</ref>{{rp|148–149}} ซึ่งศักราชอาจคลาดเคลื่อน เนื่องจากในปี พ.ศ. 1833 พญาแสนพูยังไม่ได้มาครองเมืองเชียงแสน<ref name="SakChai1"/>{{rp|119}}
 ทั้งนี้หลักฐานที่ปรากฏเกี่ยวกับอายุของเจดีย์หลวงคือในพงศาวดารโยนก กล่าวว่าพระเจ้าแสนภูทรงสร้างเจดีย์ที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในเมืองเชียงแสนภายหลังทรงครองเมืองเชียงแสนได้ 3 ปี โดยเจดีย์มีขนาดกว้าง 28 เมตร สูง 58 เมตร ต่อมาเจดีย์องค์นี้คงได้รับการซ่อมแซมสมัยพระเมืองแก้วที่โปรดให้ช่างขุดเจดีย์องค์เดิมแล้วก่อพระเจดีย์ขึ้นใหม่ ตรงกับในปี พ.ศ. 2058<ref name="กาลปาลี"/><ref name="SakChai1"/>{{rp|119}}
@@ บรรทัด 148: / บรรทัด 150: @@
 ทั้งนี้ ผลการขุดแต่งบูรณะเจดีย์หลวงในปี พ.ศ. 2500–2501 พบว่าภายหลังการขุดลอกชั้นดินทับถมที่ฐานแปดเหลี่ยมพบฐานเขียงด้านล่างก่อติดกับฐานของเจดีย์มุม ซึ่งอาจเป็นไปได้ว่าฐานส่วนนี้ของเดิมน่าจะเป็นฐานบัว 2 ชั้นซ้อนกันที่นิยมราวกลางพุทธศตวรรษที่ 21<ref>จิรศักดิ์ เดชวงศ์ญา. พระเจดีย์เมืองเชียงแสน. 2539.</ref>{{rp|37}} ตรงกับหลักฐานที่ว่าเจดีย์หลวงได้รับการซ่อมแซมสมัยพระเมืองแก้วข้างต้น
+=== วัดพระบวช ===
+{{บทความหลัก|วัดพระบวช}}
+{{ infobox
+| abovestyle  = background:
+| above       = ที่ตั้งวัดพระบวช
+| headerstyle = background:
+| header1     = {{Infobox mapframe|frame=|frame-align=left|frame-width=250|coord={{Coord|20|16|25.9|N|100|04|55.8|E|display=inline,title}}|frame-height=200|type=point|marker=|zoom=15|text=วัดพระบวช}}
+| label2 =
+| data2 =
+}}
+[[ไฟล์:Wat Phar Buht.jpg|225px|thumb|left|เจดีย์และวิหารของวัดพระบวช]]
+วัดพระบวช เป็นวัดที่ประกอบด้วยเจดีย์ก่ออิฐถือปูนทางทิศเหนือของวิหาร ตั้งอยู่ตรงกันข้ามกับวัดมุงเมือง สันนิษฐานมีอายุราวพุทธศตวรรษที่ 19
+วัดพระบวชปรากฏใน ''ประชุมพงศาวดารภาคที่ 61'' มีบันทึกเกี่ยวกับวัดพระบวชว่าสร้างโดยพญากือนา เมื่อปี พ.ศ. 1889 รายละเอียดดังนี้ "....ส่วนว่าพระยาผายูตนพ่อนั้น ท่านก็ลงไปกินเมืองเชียงใหม่ ในศักราช 708 ตัวปีเมิงไค้ เดือน 6 เพ็ญ วันพุธ มหามูลศรัทธาพระราชเจ้ากือนาสร้างเจดีย์และวิหารพระพุทธรูปพระบวช กลางเวียงไชยบุรีเชียงแสนที่นั่นแล้ว ก็ฉลองทำบุญให้ทานบริบูรณ์ในวันนั้นแล"<ref name="fineartdept6."/>
+วิหารขนาดกว้าง 13 เมตร ยาว 20 เมตร หันหน้าไปทางทิศตะวันออก ภายในมีฐานชุกชีประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น
+เจดีย์ ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของวิหาร ลักษณะก่ออิฐถือปูน ฐานเป็นฐานเขียง 3 ฐานรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ชั้นล่างสุดกว้างด้านละ 8 เมตร รองรับชุดฐานบัว 2 ฐานซ้อนกันในผังยกเก็จแบบล้านนา เหนือขึ้นไปเป็นส่วนรองรับองค์ระฆังเป็นชุดฐานบัว 3 ฐาน ประดับลูกแก้วอกไก่ฐานละ 2 เส้น ถัดขึ้นไปเป็นองค์ระฆังทรงกลมขนาดเล็ก บัลลังก์สี่เหลี่ยมเพิ่มมุมไม้สิบสอง ก้านฉัตร บัวฝาละมรรองรับปล้องไฉนและปลียอดตามลำดับ
+จากการบูรณะของกรมศิลปากรพบว่า เจดีย์องค์นี้ได้ก่อหุ้มเจดีย์อีกองค์หนึ่งไว้ภายใน เจดีย์องค์ในเป็นเจดีย์ทรงปราสาทยอด มีเรือนธาตุตั้งอยู่ค่อนข้างต่ำ รองรับไว้ด้วยฐานเขียงเตี้ย มีซุ้มจระนำประดิษฐานพระพุทธรูปทั้ง 4 ด้าน พระพุทธรูปปูนปั้นภายในซุ้มองค์หนึ่งที่พบเป็นพระพุทธรูปแสดงท่าทางยืนคล้ายปางลีลา ปัจจุบันกรมศิลปากรได้กะเทาะบางส่วนของเจดีย์องค์นอกออกเพื่อให้เห็นพระพุทธรูปปูนปั้นของเจดีย์องค์ใน
+จากรูปแบบศิลปกรรมสันนิษฐานว่า เจดีย์องค์ในน่าจะสร้างขึ้นราวพุทธศตวรรษที่ 20 ส่วนเจดีย์องค์นอกสร้างหุ้มเจดีย์องค์เดิมราวปลายพุทธศตวรรษที่ 20 หรือต้นพุทธศตวรรษที่ 21
+=== วัดมุงเมือง ===
+{{ infobox
+| abovestyle  = background:
+| above       = ที่ตั้งวัดมุงเมือง
+| headerstyle = background:
+| header1     = {{Infobox mapframe|frame=|frame-align=left|frame-width=250|coord={{Coord|20|16|27.5|N|100|04|55.6|E|display=inline,title}}|frame-height=200|type=point|marker=|zoom=15|text=วัดมุงเมือง}}
+| label2 =
+| data2 =
+}}
+[[ไฟล์:วัดมุงเมือง(4).JPG|225px|thumb|left|เจดีย์ของวัดมุงเมือง]]
+วัดมุงเมือง เป็นวัดที่ประกอบด้วยเจดีย์ฐานสี่เหลี่ยมจัตุรัสย่อมุมซ้อนกันสี่ชั้น วิหารทางทิศตะวันออก ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้วและประตูโขง สันนิษฐานว่าได้สร้างภายหลัง[[วัดป่าสัก (อำเภอเชียงแสน)|วัดป่าสัก]]ราวพุทธศตวรรษที่ 20 วัดมุงเมืองตั้งอยู่ใกล้กับวัดพระบวช สันนิษฐานว่าแต่เดิมอาจเป็นวัดเดียวกัน
+เจดีย์ประธานเป็นเจดีย์ทรงปราสาท ก่ออิฐถือปูน ส่วนฐานประกอบด้วยฐานเขียงในผังสี่เหลี่ยมจัตุรัสยกสูงซ้อนกัน 3 ฐาน กว้างด้านละ 7 เมตร รองรับฐานบัวลูกแก้วอกไก่และส่วนเรือนธาตุที่เป็นห้องสี่เหลี่ยมยกเก็จ มีซุ้มจรนำสี่ด้านประดับลายปูนปั้นพระพุทธรูปยืนปางเปิดโลก<ref name="อภิชิต">อภิชิต ศิริชัย. หลงใหลเชียงแสน. 2565.</ref> ส่วนล่างเป็นฐานบัวคว่ำ ส่วนบนเป็นบัวหงายที่ผนังมีการประดับบัวคว่ำและบัวหงายเส้นเล็ก ส่วนล่างและบนประดับลูกแก้วอกไก่แทรกระหว่างบัว ส่วนยอดเป็นฐานแปดเหลี่ยม 1 ฐาน ที่มุมฐานทั้ง 4 มุมประดับด้วยสถูปิกะ ถัดขึ้นไปจากฐานแปดเหลี่ยมเป็นบัวปากระฆัง องค์ระฆังทรงกลมขนาดเล็กสูง และบัลลังก์
+วิหารก่ออิฐถือปูน ขนาดกว้าง 14 เมตร ยาว 20 เมตร หันหน้าทิศตะวันออก ด้านหน้าเป็นห้องเปิดโล่ง หลังคาเครื่องไม้มุงกระเบื้องดินเผา ผนังก่อทึบ ประกอบด้วยฐานชุกชีหรือแท่นแก้วประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น ด้านทิศใต้มีบันไดเชื่อมต่อกับทางเดินไปยังอุโบสถและวิหารเล็กที่ตั้งอยู่ทางทิศใต้ของวิหารและเจดีย์
+อุโบสถ มีขนาดเล็ก ก่ออิฐถือปูน หันหน้าไปทางทิศตะวันตก หรือหันหน้าไปชนกับวิหารเล็ก ซึ่งเป็นอาคารก่ออิฐถือปูนขนาดใกล้เคียงกับอุโบสถ หันหน้าไปทางทิศตะวันออก
+ประตูโขงอยู่บริเวณกำแพงแก้วด้านทิศใต้และด้านทิศตะวันออกก่อด้วยอิฐถือปูน
+=== วัดมหาธาตุ ===
+{{ infobox
+| abovestyle  = background:
+| above       = ที่ตั้งวัดมหาธาตุ
+| headerstyle = background:
+| header1     = {{Infobox mapframe|frame=|frame-align=left|frame-width=250|coord={{Coord|20|16|26.6|N|100|04|44.7|E|display=inline,title}}|frame-height=200|type=point|marker=|zoom=15|text=วัดมหาธาตุ}}
+| label2 =
+| data2 =
+}}
+[[ไฟล์:มณฑปหรือคันธกุฏีวัดมหาธาตุเชียงแสน.JPG|220px|thumb|left|คันธกุฎีและวิหารของวัดมหาธาตุ]]
+วัดมหาธาตุ เป็นวัดประกอบด้วยวิหารและมณฑป<ref name="akegasit"/> ไม่ปรากฏประวัติหลักฐานการก่อสร้าง สันนิษฐานสร้างราวพุทธศตรวรรษที่ 20
+จากการศึกษาไม่พบประวัติการสร้างแต่เดิมชาวบ้านเรียกวัดมหาธาตุนี้ว่า "วัดพระรอด" ในปี พ.ศ. 2509 ที่เมืองเชียงแสนเกิดอุทกภัยครั้งใหญ่ คันธกุฎีวัดมหาธาตุได้รับความเสียหายอย่างมาก ปรากฏว่าเหลือมุมคันธกุฎีด้านทิศตะวันออกเฉียงใต้เท่านั้นคงเหลือสภาพสมบูรณ์ กรมศิลปากรจึงได้บูรณะใหม่ โดยยึดเอาแนวดังกล่าวเป็นต้นแบบ
+วิหารมีลักษณะที่ปรากฏในปัจจุบันเป็นส่วนฐานก่ออิฐของอาคารรูปสี่เหลี่ยมจัตุรัส ขนาดกว้าง 5 เมตร ยาว 12 เมตร หันด้านหน้าที่เป็นด้านกว้างไปทางทิศตะวันออก มีบันไดทางขึ้นที่ด้านหน้า ส่วนด้านหลังหรือด้านทิศตะวันตกเชื่อมต่อทางเข้ามณฑป
+มณฑปเป็นอาคารก่ออิฐถือปูน ผังสี่เหลี่ยมจัตุรัส คล้ายมณฑปมูลคันธกุฎี ที่ประทับส่วนพระองค์ของพระพุทธเจ้า ขนาดกว้างด้านละ 4.5 เมตร สูง 8.4 เมตร ภายในประดิษฐานพระพุทธรูปปูนปั้น แต่ปัจจุบันชำรุดแตกหัก
+โบราณสถานที่พบคันธกุฎีในบริเวณเมืองเชียงแสน เช่น วัดพระธาตุปูเข้าหรือพระธาตุภูข้าว และวัดป่าแดงหลวง เป็นต้น ที่เมืองสุโขทัยมณฑปลักษณะนี้นี้อยู่หลังวิหาร หันหน้าไปทางทิศตะวันออก
 == หมายเหตุ ==
 {{notelist-t}}