Parlamenter sistem sayfasının kaynağını görüntüle

{{Hükûmet biçimleri haritası}}
{{Yürütme erki}}
{{Politika kenar çubuğu|Sistemler}}
'''Parlamenter sistem''' veya '''parlamenterizm''', [[yürütme erki|yürütme organı]]nın, [[yasama organı]]nın denetiminde olduğu [[demokrasi|demokratik]] bir yönetim sistemidir. Parlamenter sistemlerde [[devlet başkanı]] veya [[cumhurbaşkanı]], ülke yönetiminde etkin olmayan sembolik mevkilerdir ve devleti temsil ederler. Ülke yönetiminde etkin makam [[başbakan]]dır, yürütme gücü [[parlamento]]dan çıkan başbakan ve kabinesi tarafından yürütülür. Parlamenter sistemde, parlamento belirleyici üst organdır ve başbakan yasama organı tarafından denetlenmekle birlikte yönetimde yüksek güce sahiptir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://studylecturenotes.com/what-are-the-main-characteristics-of-parliamentary-system/ | başlık = What are the Main Characteristics of Parliamentary System | erişimtarihi = 5 Eylül 2022 | arşivtarihi = 27 Eylül 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200927185025/http://studylecturenotes.com/what-are-the-main-characteristics-of-parliamentary-system/ | tarih =  | ölüurl = hayır | website = studylecturenotes.com}}"In Ministerial or parliamentary system, Prime Minister is very important and has too many powers. in legislature, he is leader of the house while in executive he is leader of the council of ministers."</ref> Genel olarak başbakan olarak bilinen hükûmetin başı, ülkelere göre [[şansölye]] gibi isimler alabilir.

Parlamenter sistem, yürütme ve yasama organı arasında güçlü bir işbirliği üzerine kurulmuştur.<ref>{{Web kaynağı | url = https://unacademy.com/content/bpsc/study-material/polity/parliamentary-form-of-government/ | başlık = Government in a Parliamentary form | erişimtarihi = 5 Eylül 2022 | arşivtarihi = 5 Eylül 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20220905130728/https://unacademy.com/content/bpsc/study-material/polity/parliamentary-form-of-government/ | tarih =  | ölüurl = hayır | website = unacademy.com}}</ref> Yürütme ve yasama organları arasında katı bir güçler ayrılığı bulunmaz ve bu da başkanlık sistemlerinde bulunan sisteme kıyasla farklı bir denge ve denetim mekanizmasına yol açar.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.lawteacher.net/free-law-essays/administrative-law/the-presidential-and-parliamentary-governance-forms-administrative-law-essay.php | başlık = Presidential and Parliamentary forms of Governance | erişimtarihi = 13 Haziran 2022 | arşivtarihi = 13 Aralık 2016 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20161213000824/https://www.lawteacher.net/free-law-essays/administrative-law/the-presidential-and-parliamentary-governance-forms-administrative-law-essay.php | tarih =  | ölüurl = hayır | website = lawteacher.net}}</ref> Yasama organı, işini tek meclisle veya çift meclisli parlamento aracılığıyla yürütür. Bu parlamento, ülke vatandaşları tarafından demokratik olarak seçilen temsilci veya üyelerden oluşur. Parlamenter sistemlerde [[devlet başkanı]] genellikle [[hükûmet başkanı]]ndan başka bir kişidir. Buna karşılık, başkanlık sisteminde devlet başkanı çoğunlukla hükûmet başkanıyla aynı kişidir ve yürütme organı meşruiyetini yasama organından almaz.

Parlamenter sistemlerde genel olarak devlet başkanının sembolik makam olmasından ötürü halk tarafından demokratik oylama ile seçilmez. Halk, parlamento üyelerini seçer ve devlet başkanı ise halk tarafından seçilen parlamento üyeleri tarafından seçilir. Bu çoğu parlamenter cumhuriyette böyleyken, devlet başkanının halk tarafından seçildiği nadir parlamenter sistem örnekleri de bulunur. Parlamenter sistemle yönetilen bir ülke [[meşrutî monarşi]] ya da [[parlamenter cumhuriyet]] olabilir. Meşrutî monarşide yetkileri sembolik olan bir [[hükümdar]] (kral, imparator, padişah) bulunur, [[Birleşik Krallık]], [[İsveç]], [[Japonya]] ve [[Birinci Meşrutiyet|Birinci]] ve [[İkinci Meşrutiyet]] dönemlerinde [[Osmanlı İmparatorluğu]] bunun örnekleridir. Parlamenter cumhuriyetlerde ise çoğunlukla parlamento tarafından seçilerek işbaşına gelen, yetkileri yine çoğunlukla sembolik olan bir devlet başkanı ([[cumhurbaşkanı]]) bulunur, [[Almanya]], [[İtalya]] ve [[Hindistan]] bunun örnekleridir.

Bazı parlamenter sistemlerde hükûmete istikrar ve güç kazandırmak amacıyla öngörülen birtakım usulleri ihtiva eden sistemlere genel olarak “rasyonelleştirilmiş parlamentarizm” denmektedir. Rasyonelleştirilmiş parlamentarizm, sağlam bir parlamento çoğunluğuna dayanmayan hükûmetlere güç ve istikrar kazandırmaya yönelik hukuk kurallarının bütünü olarak da tarif edilmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Anayasa Hukukuna giriş|kitapbaşlığı=Anayasa Hukukuna giriş|yayıncı=Anadolu Üniversitesi}}</ref>

== Tarihçe ==
Zamanla, toplumlar kabilelerden oluştuğunda, meclisler veya bir reis vardı ve bu kararlar köy büyükleri tarafından değerlendirildi. Sonuç olarak, bu meclisler modern parlamenter sistemlere yavaşça evrildi.

İlk [[parlamento]] örnekleri genellikle [[Orta Çağ]] dönemi Avrupa toplumlarına dayanır: Özellikle 1188'de İspanya Kralı Alfonso IX of León, León Cortes'i'nde üç devleti topladı. Eski bir parlamenter hükûmet örneği, günümüz Hollanda'sında 1581 yılında Hollanda Ayaklanması sırasında gelişti. Ayaklanma sırasında [[egemenlik]], [[Yasama organı|yasama]] ve [[Yürütme erki|yürütme]] yetkileri, Kral II. Philip'nin yerine Hollanda Genel Devletleri tarafından alındı. Modern parlamenter hükûmet kavramı, [[Büyük Britanya|Büyük Britanya'da]] 1707 ile 1800 arasında, [[İsveç|İsveç'te]] ise 1721 ile 1772 arasında ortaya çıktı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-decreta-of-leon-of-1188-the-oldest-documentary-manifestation-of-the-european-parliamentary-system/|başlık=The Decreta of León of 1188 – The oldest documentary manifestation of the European parliamentary system|erişimtarihi=21 Mayıs 2016|arşivtarihi=24 Haziran 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160624133501/http://www.unesco.org/new/en/communication-and-information/memory-of-the-world/register/full-list-of-registered-heritage/registered-heritage-page-8/the-decreta-of-leon-of-1188-the-oldest-documentary-manifestation-of-the-european-parliamentary-system/|tarih=2013|yayıncı=UNESCO Memory of the World|ölüurl=hayır}}</ref><ref>John Keane: ''The Life and Death of Democracy'', London 2009, 169–176.</ref> İngiltere'de [[Simon de Montfort (6. Leicester Kontu)|Simon de Montfort]], iki ayrı parlamentoyu topladığı için parlamenter hükûmet modelinin babalarından biri olarak anılmaktadır. İlk reform 1258'de kralın sınırsız yetkisini elinden aldı ve ikinci reform 1265'te kasabalarda bulunan sıradan vatandaşların haklarını güvence altına aldı. Daha sonra, 17. yüzyılda İngiltere Parlamentosu, [[liberal demokrasi]]nin sistemine öncüllük etti. Ardından [[1689 Haklar Beyannamesi]] kabul edildi.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=L2jwAwAAQBAJ&pg=PA38|başlık=Comparative Politics: Interests, Identities, and Institutions in a Changing Global Order|erişimtarihi=6 Haziran 2020|arşivtarihi=30 Haziran 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200630231313/https://books.google.com/books?id=L2jwAwAAQBAJ&pg=PA38|tarih=2014|sayfalar=37-9|yayıncı=Cambridge University Press|alıntı=Britain pioneered the system of liberal democracy that has now spread in one form or another to most of the world's countries|basım=4, revised|isbn=978-1139991384|editör2-ad=Mark|editör3-ad=Stephen E.|editör2-soyadı=Lichbach|editör3-soyadı=Hanson|editör1-soyadı=Kopstein|editör1-ad=Jeffrey|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="refIIP">{{Web kaynağı|url=http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/DOCS/Demopaper/dmpaper2.html|başlık=Constitutionalism: America & Beyond|erişimtarihi=30 Ekim 2014|arşivtarihi=24 Ekim 2014|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141024130317/http://www.ait.org.tw/infousa/zhtw/DOCS/Demopaper/dmpaper2.html|yayıncı=Bureau of International Information Programs (IIP), U.S. Department of State|alıntı=The earliest, and perhaps greatest, victory for liberalism was achieved in England. The rising commercial class that had supported the Tudor monarchy in the 16th century led the revolutionary battle in the 17th, and succeeded in establishing the supremacy of Parliament and, eventually, of the House of Commons. What emerged as the distinctive feature of modern constitutionalism was not the insistence on the idea that the king is subject to law (although this concept is an essential attribute of all constitutionalism). This notion was already well established in the Middle Ages. What was distinctive was the establishment of effective means of political control whereby the rule of law might be enforced. Modern constitutionalism was born with the political requirement that representative government depended upon the consent of citizen subjects.... However, as can be seen through provisions in the 1689 Bill of Rights, the English Revolution was fought not just to protect the rights of property (in the narrow sense) but to establish those liberties which liberals believed essential to human dignity and moral worth. The "rights of man" enumerated in the English Bill of Rights gradually were proclaimed beyond the boundaries of England, notably in the American Declaration of Independence of 1776 and in the French Declaration of the Rights of Man in 1789.|ölüurl=evet}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=9gHWamp-TLoC&pg=PA174|başlık=The First English Revolution: Simon de Montfort, Henry III and the Barons' War|erişimtarihi=6 Haziran 2020|arşivtarihi=1 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200801012245/https://books.google.com/books?id=9gHWamp-TLoC&pg=PA174|tarih=2012|sayfalar=173-4|yayıncı=Bloomsbury|isbn=978-1-84725-226-5|ad1=Adrian|soyadı1=Jobson|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-30849472|başlık=Simon de Montfort: The turning point for democracy that gets overlooked|erişimtarihi=19 Ocak 2015|arşivtarihi=19 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150119092017/http://www.bbc.co.uk/news/magazine-30849472|tarih=19 Ocak 2015|yayıncı=BBC|postscript=none|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.telegraph.co.uk/news/politics/11355822/The-January-Parliament-and-how-it-defined-Britain.html|başlık=The January Parliament and how it defined Britain|erişimtarihi=28 Ocak 2015|arşivtarihi=23 Ocak 2015|arşivurl=https://web.archive.org/web/20150123010049/http://www.telegraph.co.uk/news/politics/11355822/The-January-Parliament-and-how-it-defined-Britain.html|tarih=20 Ocak 2015|gazete=The Telegraph|ölüurl=hayır}}</ref><ref name="dnb">{{cite DNB|last=Norgate|first=Kate|author-link=Kate Norgate|wstitle=Montfort, Simon of (1208?-1265)|volume=38}}</ref>[[Büyük Britanya|Büyük Britanya'da]], teoride [[Hükümdar|monark]] kabinesinin [[Hükûmet başkanı|başkanlığını]] yapar ve bakanları görevlendirir. [[I. George]] ise İngilizce konuşamaması nedeniyle kabine başkanlığını üstlenme sorumluluğunu ilk [[başbakan]] olan [[Robert Walpole|Robert Walpole'a]] devretti. Seçmenlerin oy hakkının genişlemesiyle parlamentonun [[demokratikleşme]]si, hükûmeti kontrol etme ve kralın hangi hükûmeti kurmasını isteyebileceğine karar verme rolünü artırdı. 19. yüzyıla gelindiğinde, 1832 Büyük Reform Yasası, parlamentonun egemenliğini sağladı ve bu özgür seçimlerin kimin başbakan olacağı yanı sıra ve hükûmetin bileşimini belirlemesine neden oldu.<ref>{{Web kaynağı|url=https://history.blog.gov.uk/2012/01/01/the-institution-of-prime-minister/|başlık=The Institution of Prime Minister|arşivtarihi=10 Mart 2016|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160310152512/https://history.blog.gov.uk/2012/01/01/the-institution-of-prime-minister/|tarih=1 Ocak 2012|website=History of Government Blog|yayıncı=Government of the United Kingdom|ad2=George|soyadı2=Jones|ad1=Andrew|soyadı1=Blick|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Office of the Prime Minister|erişimtarihi=6 Haziran 2020|arşivtarihi=19 Ağustos 2020|arşivurl=https://web.archive.org/web/20200819062756/https://books.google.com/books?id=ez7WCgAAQBAJ|bölüm=The Historical Development of the Office of Prime Minister|bölümurl=https://books.google.com/books?id=ez7WCgAAQBAJ|tarih=2015|yayıncı=Princeton University Press|özgünyıl=1955|isbn=9781400878260|ad1=Byrum E.|soyadı1=Carter|ölüurl=hayır}}</ref>

Diğer ülkeler, genellikle [[Westminster modeli|Westminster hükümet sistemi]] olarak adlandırılan, yürütmenin iki meclisli bir parlamentonun alt meclisine hesap veren ve [[devlet başkanı]]nın adına, resmen devlet başkanına verilmiş olan yetkileri kullanma sistemini benimsedi. Bu nedenle, [[Meşrutiyet|anayasal monarşilerde]] "Majestelerinin Hükümeti" veya [[parlamenter cumhuriyet]]lerde "[[Bakanlar kurulu|Bakanlar Kurulu]]" gibi ifadeler kullanılması yaygın hale geldi. Bu sistem, özellikle eski Britanya sömürgesi olan topraklarda yaygınlaştı ve bunların birçoğunun anayasaları Britanya parlamentosu tarafından kabul edildi; [[Avustralya]], [[Yeni Zelanda]], [[Kanada]], [[İrlanda|İrlanda Serbest Devleti]] ve [[Güney Afrika Birliği]].<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Constitutionalism and political reconstruction|bölüm=A Globalizing Constitutionalism?, Views from the Postcolony, 1945–2000|bölümurl=https://books.google.com/books?id=kYmmnYKEvE0C&pg=PA94|tarih=2007|sayfalar=92-94|yayıncı=Brill|isbn=978-9004151741|yazar1=Julian Go|editör1-soyadı=Arjomand|editör1-ad=Saïd Amir}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=dVuwCQAAQBAJ&pg=PA571|başlık=The Historical Foundations of World Order|tarih=2008|sayfa=571|yer=Leiden|yayıncı=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=978-9047423935|ad2=W. Michael|soyadı2=Reisman|ad1=Douglas M.|soyadı1=Johnston}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=nZHdAZDr-kYC&pg=PR21|başlık=Settler Self-Government, 1840–1900: The Development of Representative and Responsible Government|tarih=1990|sayfa=xxi|yer=New York|yayıncı=Greenwood Press|basım=1. publ.|isbn=978-0-313-27326-1|ad2=Frederick|soyadı2=Madden|ad1=David|soyadı1=Fieldhouse}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.cam.ac.uk/research/features/how-the-westminster-parliamentary-system-was-exported-around-the-world |başlık= How the Westminster Parliamentary System was exported around the World |erişimtarihi= 16 Aralık 2013 |tarih= 2 Aralık 2013 |yayıncı= University of Cambridge | arşivurl = https://web.archive.org/web/20131204030621/http://www.cam.ac.uk/research/features/how-the-westminster-parliamentary-system-was-exported-around-the-world | arşivtarihi = 4 Aralık 2013}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=i6je60BF-3sC&pg=PA3|başlık=Reforming parliamentary democracy|tarih=2003|sayfa=3|yayıncı=McGill-Queen's University Press|isbn=9780773525085|ad2=David C.|soyadı2=Docherty|ad1=F. Leslie|soyadı1=Seidle}}</ref> Bazı parlamenter sistemler, orijinal Britanya modelini değiştirerek uyguladılar veya başlangıçta farklı bir model olarak geliştirildi: Örneğin [[Avustralya Senatosu]], başlangıcından beri [[Lordlar Kamarası|İngiliz Lordlar Kamarası]] yerine [[Amerika Birleşik Devletleri Senatosu|Amerika Birleşik Devletleri Senatosu'nu]] daha yakından yansıtmıştır; 1950'den beri [[Yeni Zelanda|Yeni Zelanda'da]] ise hiçbir üst meclis bulunmamaktadır. Birçok ülke, [[Trinidad ve Tobago]] ve [[Barbados]] gibi, kendi sembolik başkanları olan Britanya ile kurumsal bağlarını koparmış, ancak parlamenter hükûmet sistemini sürdürmüşlerdir. Bu sistemlerle birlikte parlamentonun hesap verebilirlik ve sorumlu hükûmet fikri yayılmıştır.<ref name=":5">{{Kitap kaynağı|url=https://books.google.com/books?id=JTg0ZTM8X4oC|başlık=Westminster Legacies: Democracy and Responsible Government in Asia and the Pacific|tarih=2005|dil=İngilizce|yayıncı=UNSW Press|isbn=978-0-86840-848-4|ad2=John|ad3=Patrick Moray|soyadı2=Wanna|soyadı3=Weller|ad1=Haig|soyadı1=Patapan|erişim-tarihi=19 Ekim 2023|arşivurl=https://web.archive.org/web/20231101021914/https://books.google.com/books?id=JTg0ZTM8X4oC|arşivtarihi=1 Kasım 2023|ölüurl=hayır}}</ref>

[[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlı İmparatorluğu'nda]] ve [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti'nde]] parlamenter sistem, tarihsel olarak farklı aşamalarda gelişmiştir. Osmanlı'da, [[III. Selim]] döneminde gerçekleşen [[Kabakçı Mustafa İsyanı]] sonucunda, III. Selim tahttan indirildi ve yerine [[IV. Mustafa]] getirildi. Bu dönemde Osmanlı Devleti'nin merkezi otoritesi taşrada büyük ölçüde etkisiz hale gelmişti. Eyaletlerdeki ayanlar neredeyse bağımsız idareler kurmuştu. Bu nedenle, padişah IV. Mustafa, merkezi otoriteyi güçlendirmek amacıyla güçlü ayanlarla anlaşma yapmayı gerekli gördü. Bu anlaşma sonucunda [[Sened-i İttifak]] adı verilen belge imzalandı.<ref>İlber Ortaylı (1995), [[İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı]], İstanbul: Hil Yayın, sy. 23</ref> Sultan [[II. Mahmud]] döneminde ise bazı ıslahatlarla Osmanlı'da [[Türkiye başbakanı|başvekil]] unvanı ortaya çıktı. Ancak bu unvan, 1839'da sürdürülemediği için sona erdi. [[Jön Türk Devrimi]] ile beraber Sultan [[II. Abdülhamid]] döneminde ise [[Osmanlı sadrazamları listesi|başbakanlık]] makamı kuruldu, ancak bu makam [[Meclis-i Mebûsan|Meclis-i Meb'ûsan'ın]] sultan tarafından fiilen dağıtılmasına rağmen kaldırılmadı. [[İkinci Meşrutiyet|İkinci Meşrutiyet'in]] ilanından hemen sonra seçimler düzenlendi. [[İttihat ve Terakki|İttihat ve Terakki Fırkası]] ile liberal görüşlü [[Osmanlı Ahrar Fırkası|Ahrar Fırkası]] bu seçimlerin başlıca partileriydi. İttihat ve Terakki seçimleri kazandı.<ref>{{Web kaynağı|url=http://www.turkiyeegitim.com/yapi-kredi-yayinlari-aygaz-isbirligiyle-ii-mesrutiyet-in-ilk-yili-kitabini-hazirladi-1669h.htm|başlık=Yapı Kredi Yayınları "ıı. Meşrutiyet in ilk yılı" kitabını hazırladı|erişimtarihi=25 Ocak 2018|arşivtarihi=25 Ocak 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20180125134748/http://www.turkiyeegitim.com/yapi-kredi-yayinlari-aygaz-isbirligiyle-ii-mesrutiyet-in-ilk-yili-kitabini-hazirladi-1669h.htm|ölüurl=evet|yayıncı=Türkiye Eğitim}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=II. Meşrutiyet'in İlk Yılı 23 Temmuz 1908 – 23 Temmuz 1909|erişimtarihi=25 Ocak 2018|tarih=19 Aralık 2008|sayfa=400|yayıncı=Yapı Kredi Yayınları|ad=Mete|soyadı=Tunçay|isbn=9789750841439}}</ref> Yeni [[Meclis-i Mebûsan|Meclis-i Mebusan]], 17 Aralık 1908'de çalışmalarına başladı. Bu dönemde, ülkeyi perde arkasından yöneten İttihat ve Terakki yönetimine karşı artan bir hoşnutsuzluk gözlendi. Muhalif gazeteci [[Hasan Fehmi Bey|Hasan Fehmi Bey'in]] 6 Nisan 1909'da bir İttihat ve Terakki mensubu tarafından öldürülmesi, İstanbul'da büyük bir protesto gösterisine yol açtı. 13 Nisan 1909'da bazı askerî birlikler ve medrese öğrencileri ayaklandı, bu ayaklanma sırasında bazı subaylar ve milletvekilleri linç edildi ve İttihatçı olarak bilinen gazeteler yağmalandı. [[31 Mart Vakası]] olarak adlandırılan bu ayaklanma, Selanik'ten gelen [[Hareket Ordusu]] tarafından 24 Nisan'da bastırıldı. 27 Nisan'da tekrar toplanan Meclis, [[II. Abdülhamid|II. Abdülhamid'in]] bu ayaklanmadan sorumlu tutarak tahttan indirilmesine ve [[V. Mehmed|V. Mehmed'in]] tahta geçirilmesine karar verdi. 8 Ağustos 1909'da [[Kânûn-ı Esâsî|Kanûn-î Esasî]] üzerinde yapılan radikal değişikliklerle padişahın yetkileri "sembolik" bir düzeye indirildi.<ref>Resmi Tarih Tartışmaları, Cem Uzun, Özgür Üniversite Yayınları, 2005</ref> Artık vekiller heyeti ([[bakanlar kurulu]]) meclise karşı sorumluydu ve meclisten güvenoyu alamayan vekillerin ve hükûmetin görevi sona eriyordu. Meclis başkanını padişah değil, meclis kendisi seçiyordu. Padişaha meclisi kapatma yetkisi tanınsa da, bu yetki belirli koşullara bağlanmış ve üç ay içinde yeni seçimlerin yapılması zorunlu hale getirilmişti. Bu değişiklikler, Osmanlı İmparatorluğu'nda ilk kez parlamenter sistemin uygulanmaya başladığını işaret etti ve ayrıca anayasa ile bazı temel hak ve özgürlüklerin tanındığı bir dönemi başlattı. Türkiye'de ise 1923 yılında [[Cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyet ilan edildiğinde]], [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] [[Teşkîlât-ı Esâsiye Kanunu|Teşkilât-ı Esâsiyye]] kanununda değişiklik yapılarak [[Türkiye başbakanı|Başvekalet]] makamı kuruldu. 1945 yılında ise 4695 sayılı Anayasa kabul edilerek [[1. İcra Vekilleri Heyeti|İcra Vekilleri Heyeti]] yerine Bakanlar Kurulu ve [[Türkiye başbakanı|Başbakanlık]] unvanı getirildi. 1908 yılından 2018'e kadar neredeyse kesintisiz olarak Türkiye, Başbakanlık ve Bakanlar Kurulu altında parlamenter hükûmet modeli ile yönetildi. Ancak 2017'de yapılan [[2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|anayasa değişikliği]] ile başbakanlık ve bakanlar kurulu kaldırılarak yürütme yetkisi tamamen [[Türkiye cumhurbaşkanı|cumhurbaşkanına]] verildi ve başbakanlık makamı 110 yılın ardından kaldırıldı.

[[Demokrasi]] ve parlamenter sistem, [[I. Dünya Savaşı|Birinci Dünya Savaşı]] sonrası yıllarda Avrupa'da giderek yaygınlaştı. Sistem, demokrasi yanlısı olan [[Amerika Birleşik Devletleri]], [[Büyük Britanya]] ve [[Fransa]] tarafından, yenik ülkeler ve halefleri olan Almanya'nın [[Weimar Cumhuriyeti]] ve [[Birinci Avusturya Cumhuriyeti]] üzerinde kısmen dayatıldı. On dokuzuncu yüzyılın kentleşmesi, [[Sanayi Devrimi]] ve [[modernizm]], Radikallerin parlamenter talepleri ve [[Sosyal demokrasi|sosyal demokratların]] yükselen hareketini göz ardı etmeyi giderek daha imkansız hale getirmişti; demokratik güçler, parlamenter sisteme geçiş yapan birçok devlette egemen hale geldi, özellikle [[Üçüncü Fransız Cumhuriyeti|Üçüncü Fransız Cumhuriyeti'nde]] [[Radikal Parti (Fransa)|Radikal Parti]] ve merkez-sol müttefikleri hükûmeti birkaç on yıl boyunca domine etti. Bununla birlikte, 1930'larda faşizmin yükselmesi, [[İtalya Krallığı|İtalya]] ve Almanya dahil birçok ülkede parlamenter demokrasiye son verdi. [[II. Dünya Savaşı|İkinci Dünya Savaşı'nın]] ardından, mağlup olan faşist [[Mihver Devletleri|Mihver]] güçleri, galip [[Müttefik Devletler|Müttefikler]] tarafından işgal edildi. [[Amerika Birleşik Devletleri]], [[Birleşik Krallık]] ve [[Fransa]] gibi Müttefik demokrasiler tarafından işgal edilen ülkelerde parlamenter anayasalar uygulandı. [[İtalya]] ve [[Batı Almanya]] (şu anda tüm [[Almanya]]) için parlamenter anayasaların oluşturulmasına yol açıldı, aynı zamanda [[Japonya Anayasası|1947 Japonya Anayasası]] da bu dönemde hayata geçirildi. İşgal edilen ülkelerde, meşru demokratik hükûmetlerin geri dönmesine izin verilmesi, parlamenter prensiplere halkın bağlılığını artırdı. [[Danimarka|Danimarka'da]], 1953 yılında yeni bir anayasa yazıldı, [[Norveç|Norveç'te]] ise uzun ve tartışmalı bir süreç sonucunda ülkenin sağlam demokratik anayasasında değişiklik yapılmadı.

== Özellikleri ==
{{Başlık genişlet}}

==Parlamenter sistem ile yönetilen ülkeler==
===Afrika===
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayrakülke|Botsvana}}
* {{Bayrakülke|Etiyopya}}
* {{Bayrakülke|Libya}}
* {{Bayrakülke|Mauritius}}
* {{Bayrakülke|Güney Afrika}}
{{Div sütunu bitiş}}

===Amerika===
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayrakülke|Antigua ve Barbuda}}
* {{Bayrakülke|Bahamalar}}
* {{Bayrakülke|Barbados}}
* {{Bayrakülke|Belize}}
* {{Bayrakülke|Kanada}}
* {{Bayrakülke|Dominika}}
* {{Bayrakülke|Jamaika}}
* {{Bayrakülke|Grenada}}
* {{Bayrakülke|Saint Kitts ve Nevis}}
* {{Bayrakülke|Saint Lucia}}
* {{Bayrakülke|Saint Vincent ve Grenadinler}}
* {{Bayrakülke|Surinam}}
* {{Bayrakülke|Trinidad ve Tobago}}
{{Div sütunu bitiş}}

===Asya===
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayrakülke|Bangladeş}}
* {{Bayrakülke|Bhutan}}
* {{Bayrakülke|Hindistan}}
* {{Bayrakülke|Irak}}
* {{Bayrakülke|İsrail}}
* {{Bayrakülke|Japonya}}
* {{Bayrakülke|Kamboçya}}
* {{Bayrakülke|Kırgızistan}}
* {{Bayrakülke|Kuveyt}}
* {{Bayrakülke|Lübnan}}
* {{Bayrakülke|Malezya}}
* {{Bayrakülke|Moğolistan}}
* {{Bayrakülke|Nepal}}
* {{Bayrakülke|Pakistan}}
* {{Bayrakülke|Singapur}}
* {{Bayrakülke|Tayland}}
{{Div sütunu bitiş}}

===Avrupa===
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayrakülke|Almanya}}
* {{Bayrakülke|Arnavutluk}}
* {{Bayrakülke|Avusturya}}
* {{Bayrakülke|Belçika}}
* {{Bayrakülke|Birleşik Krallık}}
* {{Bayrakülke|Bulgaristan}}
* {{Bayrakülke|Çek Cumhuriyeti}}
* {{Bayrakülke|Danimarka}}
* {{Bayrakülke|Estonya}}
* {{Bayrakülke|Ermenistan}}
* {{Bayrakülke|Finlandiya}}
* {{Bayrakülke|Hırvatistan}}
* {{Bayrakülke|Hollanda}}
* {{Bayrakülke|İrlanda}}
* {{Bayrakülke|İtalya}}
* {{Bayrakülke|İspanya}}
* {{Bayrakülke|İsveç}}
* {{Bayrakülke|İzlanda}}
* {{Bayrakülke|Karadağ}}
* {{Bayrakülke|Kosova}}
* {{Bayrakülke|Kuzey Makedonya}}
* {{Bayrakülke|Letonya}}
* {{Bayrakülke|Litvanya}}
* {{Bayrakülke|Lüksemburg}}
* {{Bayrakülke|Macaristan}}
* {{Bayrakülke|Malta}}
* {{Bayrakülke|Moldova}}
* {{Bayrakülke|Norveç}}
* {{Bayrakülke|Polonya}}
* {{Bayrakülke|Portekiz}}
* {{Bayrakülke|Sırbistan}}
* {{Bayrakülke|Slovakya}}
* {{Bayrakülke|Slovenya}}
* {{Bayrakülke|Yunanistan}}
{{Div sütunu bitiş}}

===Okyanusya===
{{Div sütunu|3}}
* {{Bayrakülke|Avustralya}}
* {{Bayrakülke|Papua Yeni Gine}}
* {{Bayrakülke|Samoa}}
* {{Bayrakülke|Vanuatu}}
* {{Bayrakülke|Yeni Zelanda}}
{{Div sütunu bitiş}}

== Ayrıca bakınız ==
* [[Koalisyon hükûmeti]]
* [[Başkanlık sistemi]]
* [[Yarı başkanlık sistemi]]
* [[Yönetim biçimlerine göre ülkeler listesi]]

== Kaynaklar ==
{{Kaynakça}}

{{Kuvvetler ayrılığı}}

{{Otorite kontrolü}}

[[Kategori:Yönetim biçimleri]]
[[Kategori:Demokrasi]]