En son ortak ata: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 13.00, 17 Mayıs 2024 tarihindeki hâli

Evrim ağacı, merkezdeki ortak atadan çeşitlere ayrılan modern türlerin yayılımını göstermektedir.^[1] Renklendirilmiş olarak gösterilen bu üç alem, bakteriler mavi, arkeler yeşil ve ökaryotlar kırmızıdır.

En son ortak ata (ESOA) veya en yakın ortak ata, genetik biliminde bir gruptaki tüm organizmaların doğrudan soyundan geldiği en son bireydir. Bu terim çoğunlukla insan soy biliminde kullanılır.

Organizmaların en son ortak atası, bazen belirlenmiş bir soyağacına bakılarak tespit edilebilir. Ancak, çok sayıdaki bireylerden oluşan bir grubun en son ortak atasını belirlemek her zaman mümkün olmadığı için bunun yerine en son ortak atanın yaşamış olduğu tahmini zaman aralığı belirtilir. En son ortak atanın yaşadığı zaman (ESOA-Z), örneğin genetik soybilimde DNA testi sonuçlarına ve yerleşik mutasyon oranlarına bakılarak veya genetik olmayan matematiksel bir model veya bilgisayar simülasyonu aracılığıyla belirtilir.

ESOA terimi, genellikle tek bir tür içindeki bireylerin ortak atasını tanımlamak için kullanılır. Aynı zamanda, birbirleriyle akraba olan iki veya daha fazla farklı türün sahip olduğu ortak atayı tanımlamak için de kullanılabilir. Türler arasındaki ataları tartışırken karşılıklığı önlemek için ESOA terimi yerine bazen son ortak ata (SOA) veya başka eşdeğer bir tanım olan sonuncu ortak ata (İng: concester) terimi kullanılır.

ESOA terimi, aynı zamanda belirli gen örüntüleri yoluyla organizmalar arasındaki ortak atayı tanımlamak için de kullanılır. Mitokondriyal Havva ve Y kromozom Adem'i bu tür ESOA tanımlarına birer örnektir. Bu tür soy araştırmaları, gerçekte organizmaların kendisini değil, tek tek genleri izleyerek bunların soylarını takip eder. Sonuç olarak, genetik en son ortak (ESOA) için yapılan zaman tahminleri (ESOA-Z), organizmaların en son ortak atası için yapılan zaman tahminlerinden zorunlu olarak daha geniş bir aralığa sahiptirler.

Genetik Havva ve Ademin 160000 ile 300000 yıl önce yaşadıkları tahmin ediliyor. Günümüzde yaşayan insanların en yakın ortak atası ise şaşırtıcı derecede yakın bir zamanda yaşamıştır: 2000 ile 5000 yıl önce. O zaman başka insanlar da yaşıyordu ama diğerleri ya bugün yaşayanların sadece bir kısmının atası, ya da soyları tükenmiş, yani bugünkü kimsenin atası değiller. Günümüzde yaşayan insanların hepsinin tüm atalarının ortak olduğu en son tarih ise 5000 ile 15000 yıl geride kalmıştır. O zaman başka insanlar da yaşıyordu ama diğerlerinin soyları tükenmiştir. O zaman yaşayıp soyları tükenmemiş olan herkes bugünkü herkesin atasıdır.^[2]^[3]^[4]^[5]

Ayrıca bakınız

Soy bilimi ya da jenealoji - ailelerin kökenlerini ve akrabalık ilişkilerini inceleyen bilim dalı
Genetik soybilim - soybilimsel DNA testi kullanılarak kişiler arasındaki genetik ilişki seviyesinin belirlendiği bilim dalı
Evrim zaman çizelgesi - gezegenimiz üzerindeki yaşamın gelişmesinde önemli olaylara genel bakış
İnsan evrimi zaman çizelgesi - ana hatlarıyla insan türünün gelişimindeki önemli olaylar

Kaynakça

^ Ciccarelli; F.D.; Doerks; T.; von Mering; C.; Creevey; C.J.; <Please add first missing authors to populate metadata.> (2006). "Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life". Science. 311 (5765). ss. 1283-7. Bibcode:2006Sci...311.1283C. doi:10.1126/science.1123061. PMID 16513982.
^ Chang, Joseph T., Recent Common Ancestors of All Present-Day Individuals 25 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
^ Rohde DL, Olson S, Chang JT (Eylül 2004). "Modelling the recent common ancestry of all living humans". Nature. 431 (7008). ss. 562-6. doi:10.1038/nature02842. PMID 15457259.
^ Rohde, DLT, On the common ancestors of all living humans 22 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Submitted to American Journal of Physical Anthropology (2003), p. 27. "Based on the results of a series of computer models, it seems likely that our most recent common ancestor may have lived between 2,000 and 5,000 years ago. This is, perhaps, one tenth to one one-hundredth the length of time to our most recent common ancestors along solely male or solely female lines, which have been the target of considerable recent interest. The point beyond which everyone alive today shares the same set of ancestors is somewhat harder to predict, but it most likely falls between 5,000 and 15,000 years ago, with a significantly more recent date for the point at which we share nearly the same set."
^ Ralph, Peter and Coop, Graham, The Geography of Recent Genetic Ancestry across Europe 22 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., PLOS Biology, May 7, 2013, “For instance, we estimate that someone from Hungary shares on average about five genetic common ancestors with someone from the United Kingdom between 18 and 50 generations ago. Since 1/r(36) = 5.8×107, we would conservatively estimate that for every genetic common ancestor there are tens of millions of genealogical common ancestors. Most of these ancestors must be genealogical common ancestors many times over, but these must still represent at least thousands of distinct individuals.”

Konuyla ilgili yayınlar

Hartwell (2004). Genetik: Genlerden Genomlara (2inci bas.). Maidenhead: McGraw-Hill. ISBN 0072919302. (İngilizce)
Walsh B (Haziran 2001). "İki kişinin Y kromozomu veya mitokondriyel DNA'sının belirlenmesi ve en son ortak ataya dair zaman tahminleri" (PDF). Genetics. 158 (2). ss. 897-912. PMC 1461668 $2. PMID 11404350. 13 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Kasım 2011. (İngilizce)

Dış bağlantılar

DNA Gizemleri – Adem'i Bulmak 6 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – yazar Spencer Wells – National Geographic, 2008 (İngilizce)
Gerçek Havva: Modern İnsanın Afrika Dışına Yolculuğu 6 Haziran 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – yazar Stephen Oppenheimer – Discovery Channel, 2002 (İngilizce)
İnsanın Yolculuğu: Genetik Bir Odise (film) 21 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. yapımcı Spencer Wells – PBS ve National Geographic Channel, 2003 (İngilizce)

[Ciccarelli-1] Ciccarelli; F.D.; Doerks; T.; von Mering; C.; Creevey; C.J.; <Please add first missing authors to populate metadata.> (2006). "Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life". Science. 311 (5765). ss. 1283-7. Bibcode:2006Sci...311.1283C. doi:10.1126/science.1123061. PMID 16513982.

[2] Chang, Joseph T., Recent Common Ancestors of All Present-Day Individuals 25 Temmuz 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[jt_chang_2004-3] Rohde DL, Olson S, Chang JT (Eylül 2004). "Modelling the recent common ancestry of all living humans". Nature. 431 (7008). ss. 562-6. doi:10.1038/nature02842. PMID 15457259.

[4] Rohde, DLT, On the common ancestors of all living humans 22 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Submitted to American Journal of Physical Anthropology (2003), p. 27. "Based on the results of a series of computer models, it seems likely that our most recent common ancestor may have lived between 2,000 and 5,000 years ago. This is, perhaps, one tenth to one one-hundredth the length of time to our most recent common ancestors along solely male or solely female lines, which have been the target of considerable recent interest. The point beyond which everyone alive today shares the same set of ancestors is somewhat harder to predict, but it most likely falls between 5,000 and 15,000 years ago, with a significantly more recent date for the point at which we share nearly the same set."

[5] Ralph, Peter and Coop, Graham, The Geography of Recent Genetic Ancestry across Europe 22 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., PLOS Biology, May 7, 2013, “For instance, we estimate that someone from Hungary shares on average about five genetic common ancestors with someone from the United Kingdom between 18 and 50 generations ago. Since 1/r(36) = 5.8×107, we would conservatively estimate that for every genetic common ancestor there are tens of millions of genealogical common ancestors. Most of these ancestors must be genealogical common ancestors many times over, but these must still represent at least thousands of distinct individuals.”

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
-{{PhylomapA|size=300px|caption=[[Filogenetik ağaç|Evrim ağacı]], merkezdeki ortak  atadan çeşitlere ayrılan modern türlerin yayılımını göstermektedir.<ref name="Ciccarelli">{{Dergi kaynağı|author=Ciccarelli |title=Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life |journal=Science |volume=311 |issue=5765 |pages=1283–7 |year=2006 |pmid=16513982 |doi=10.1126/science.1123061 |bibcode=2006Sci...311.1283C |author-separator=, |author2=F.D. |author3=Doerks |author4=T. |author5=von Mering |author6=C. |author7=Creevey |author8=C.J. |display-authors=8 |author9=<Please add first missing authors to populate metadata.>}}</ref> Renklendirilmiş olarak gösterilen bu üç [[Üst âlem|alem]], [[bakteri]]ler mavi, [[arkeler]] yeşil ve [[ökaryot]]lar kırmızıdır.}}
+{{PhylomapA|size=300px|caption=[[Filogenetik ağaç|Evrim ağacı]], merkezdeki ortak  atadan çeşitlere ayrılan modern türlerin yayılımını göstermektedir.<ref name="Ciccarelli">{{Dergi kaynağı|yazar=Ciccarelli |başlık=Toward automatic reconstruction of a highly resolved tree of life |dergi=Science |cilt=311 |sayı=5765 |sayfalar=1283-7|yıl=2006 |pmid=16513982 |doi=10.1126/science.1123061 |bibcode=2006Sci...311.1283C |yazar2=F.D. |yazar3=Doerks |yazar4=T. |yazar5=von Mering |yazar6=C. |yazar7=Creevey |yazar8=C.J. |yazarlarıgöster=8 |yazar9=<Please add first missing authors to populate metadata.>}}</ref> Renklendirilmiş olarak gösterilen bu üç [[Üst âlem|alem]], [[bakteri]]ler mavi, [[arkeler]] yeşil ve [[ökaryot]]lar kırmızıdır.}}
 '''En son ortak ata''' ('''ESOA''') veya '''en yakın ortak ata''', [[genetik]] biliminde bir gruptaki tüm [[organizma]]ların doğrudan soyundan geldiği en son bireydir. Bu terim çoğunlukla [[insan]] [[soy bilimi]]nde kullanılır.
 Organizmaların en son ortak atası, bazen belirlenmiş bir [[Pedigre çizelgesi|soyağacına]] bakılarak tespit edilebilir. Ancak, çok sayıdaki bireylerden oluşan bir grubun en son ortak atasını belirlemek her zaman mümkün olmadığı için bunun yerine en son ortak atanın yaşamış olduğu tahmini zaman aralığı belirtilir. En son ortak atanın yaşadığı zaman ('''ESOA-Z'''), örneğin [[genetik soybilim]]de [[DNA testi]] sonuçlarına ve yerleşik [[mutasyon]] oranlarına bakılarak veya genetik olmayan [[matematik]]sel bir model veya [[bilgisayar]] [[simülasyon]]u aracılığıyla belirtilir.
 ''ESOA'' terimi, genellikle tek bir [[tür]] içindeki bireylerin [[ortak ata]]sını tanımlamak için kullanılır. Aynı zamanda, birbirleriyle akraba olan iki veya daha fazla farklı türün sahip olduğu ortak atayı tanımlamak için de kullanılabilir. Türler arasındaki ataları tartışırken karşılıklığı önlemek için ''ESOA'' terimi yerine bazen '''son ortak ata''' ('''SOA''') veya başka eşdeğer bir tanım olan '''sonuncu ortak ata''' ([[İng]]: [[:en:wikt:concestor|concester]]) terimi kullanılır.
 ''ESOA'' terimi, aynı zamanda belirli gen örüntüleri yoluyla organizmalar arasındaki [[ortak ata]]yı tanımlamak için de kullanılır. [[Mitokondriyal Havva]] ve [[Y kromozom Adem'i]] bu tür ''ESOA'' tanımlarına birer örnektir. Bu tür soy araştırmaları, gerçekte organizmaların kendisini değil, tek tek [[gen]]leri izleyerek bunların soylarını takip eder. Sonuç olarak, genetik en son ortak (''ESOA'') için yapılan  zaman tahminleri (''ESOA-Z''), organizmaların en son ortak atası için yapılan zaman tahminlerinden zorunlu olarak daha geniş bir aralığa sahiptirler.
+Genetik Havva ve Ademin 160000 ile 300000 yıl önce yaşadıkları tahmin ediliyor. Günümüzde yaşayan insanların en yakın ortak atası ise şaşırtıcı derecede yakın bir zamanda yaşamıştır: 2000 ile 5000 yıl önce. O zaman başka insanlar da yaşıyordu ama diğerleri ya bugün yaşayanların sadece bir kısmının atası, ya da soyları tükenmiş, yani bugünkü kimsenin atası değiller. Günümüzde yaşayan insanların hepsinin tüm atalarının ortak olduğu en son tarih ise 5000 ile 15000 yıl geride kalmıştır. O zaman başka insanlar da yaşıyordu ama diğerlerinin soyları tükenmiştir. O zaman yaşayıp soyları tükenmemiş olan herkes bugünkü herkesin atasıdır.<ref>Chang, Joseph T., ''[http://www.stat.yale.edu/~jtc5/papers/Ancestors.pdf Recent Common Ancestors of All Present-Day Individuals] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20190725225938/http://www.stat.yale.edu/~jtc5/papers/Ancestors.pdf |tarih=25 Temmuz 2019 }}''</ref><ref name="jt_chang_2004">{{Dergi kaynağı |vauthors= Rohde DL, Olson S, Chang JT |yazar2-bağ= Steve Olson (writer) |başlık= Modelling the recent common ancestry of all living humans |dergi=Nature |cilt= 431 |sayı=7008 |sayfalar=562-6|tarih= Eylül 2004 |pmid=15457259 |doi=10.1038/nature02842 }}</ref><ref>Rohde, DLT, ''[http://tedlab.mit.edu/~dr/Papers/Rohde-MRCA-two.pdf On the common ancestors of all living humans] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20150122110439/http://tedlab.mit.edu/~dr/Papers/Rohde-MRCA-two.pdf |tarih=22 Ocak 2015 }}''. Submitted to American Journal of Physical Anthropology (2003), p. 27.
+"Based on the results of a series of computer models, it seems likely that our most recent common ancestor may have lived between 2,000 and 5,000 years ago. This is, perhaps, one tenth to one one-hundredth the length of time to our most recent common ancestors along solely male or solely female lines, which have been the target of considerable recent interest. The point beyond which everyone alive today shares the same set of ancestors is somewhat harder to
+predict, but it most likely falls between 5,000 and 15,000 years ago, with a significantly more recent date for the
+point at which we share nearly the same set."</ref><ref>Ralph, Peter and Coop, Graham, [http://journals.plos.org/plosbiology/article/file?id=10.1371/journal.pbio.1001555&type=printable  The Geography of Recent Genetic Ancestry across Europe] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20171022033302/http://journals.plos.org/plosbiology/article/file?id=10.1371%2Fjournal.pbio.1001555&type=printable |tarih=22 Ekim 2017 }}, PLOS Biology, May 7, 2013, “For instance, we estimate that someone from Hungary shares on average about five genetic common ancestors with someone from the United Kingdom between 18 and 50 generations ago. Since 1/r(36)&hairsp;=&hairsp;5.8×107, we would conservatively estimate that for every genetic common ancestor there are tens of millions of genealogical common ancestors. Most of these ancestors must be genealogical common ancestors many times over, but these must still represent at least thousands of distinct individuals.”</ref>
 == Ayrıca bakınız ==
-{{Portal|Evrimsel biyoloji}}
 *[[Soy bilimi]] ya da jenealoji - ailelerin kökenlerini ve akrabalık ilişkilerini inceleyen bilim dalı
 *[[Genetik soybilim]] - soybilimsel DNA testi kullanılarak kişiler arasındaki genetik ilişki seviyesinin belirlendiği bilim dalı
 *[[Evrim zaman çizelgesi]] - gezegenimiz üzerindeki yaşamın gelişmesinde önemli olaylara genel bakış
 *[[İnsan evrimi zaman çizelgesi]] - ana hatlarıyla insan türünün gelişimindeki önemli olaylar
 == Kaynakça ==
-{{Kaynakça}}
+{{kaynakça}}
-== Ek okuma ==
+== Konuyla ilgili yayınlar ==
-*{{cite book | son=Hartwell | ilkt=Leland  | baskı=2inci | başlık=Genetik: Genlerden Genomlara | yer=Maidenhead | yayımcı=McGraw-Hill | yıl=2004 | isbn=0072919302 }} {{İng}}
+*{{Kitap kaynağı| son=Hartwell |tarih=|basım=2inci |dil=| başlık=Genetik: Genlerden Genomlara |erişimtarihi=| url=https://archive.org/details/genetics00 |sayfa=|sayfalar=|çalışma=| yer=Maidenhead | yayımcı=McGraw-Hill | yıl=2004 | isbn=0072919302 }} {{İng}}
-*{{Dergi kaynağı|author=Walsh B |title=İki kişinin Y kromozomu veya mitokondriyel DNA'sının belirlenmesi ve en son ortak ataya dair zaman tahminleri |journal=Genetics |volume=158 |issue=2 |pages=897–912 |year=2001 |month=June |pmid=11404350 |pmc=1461668 |url=http://www.genetics.org/cgi/reprint/158/2/897.pdf}} {{İng}}
+*{{Dergi kaynağı |yazar=Walsh B |başlık=İki kişinin Y kromozomu veya mitokondriyel DNA'sının belirlenmesi ve en son ortak ataya dair zaman tahminleri |dergi=Genetics |cilt=158 |sayı=2 |sayfalar=897-912|yıl=2001 |ay=Haziran |pmid=11404350 |pmc=1461668 |url=http://www.genetics.org/cgi/reprint/158/2/897.pdf |erişimtarihi=18 Kasım 2011 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20080513151255/http://www.genetics.org/cgi/reprint/158/2/897.pdf |arşivtarihi=13 Mayıs 2008 |ölüurl=hayır}} {{İng}}
 == Dış bağlantılar ==
-* [http://www.youtube.com/watch?v=y_nNNoT4Kbg&playnext=1&list=PLA55314D7BEFFDD62&index=16 DNA Gizemleri – Adem'i Bulmak] – yazar Spencer Wells – [[National Geographic]], 2008 {{İng}}
+* [http://www.youtube.com/watch?v=y_nNNoT4Kbg&playnext=1&list=PLA55314D7BEFFDD62&index=16 DNA Gizemleri – Adem'i Bulmak] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130706073949/http://www.youtube.com/watch?v=y_nNNoT4Kbg&playnext=1&list=PLA55314D7BEFFDD62&index=16 |tarih=6 Temmuz 2013 }} – yazar Spencer Wells – [[National Geographic]], 2008 {{İng}}
-*[http://www.youtube.com/watch?v=9wS1za00mMM&feature=&p=A0D41D79D1CE0DBB&index=0&playnext=1 Gerçek Havva: Modern İnsanın Afrika Dışına Yolculuğu] – yazar [[Stephen Oppenheimer]] – [[Discovery Channel]], 2002 {{İng}}
+*[http://www.youtube.com/watch?v=9wS1za00mMM&feature=&p=A0D41D79D1CE0DBB&index=0&playnext=1 Gerçek Havva: Modern İnsanın Afrika Dışına Yolculuğu] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140606025843/http://www.youtube.com/watch?v=9wS1za00mMM&feature=&p=A0D41D79D1CE0DBB&index=0&playnext=1 |tarih=6 Haziran 2014 }} – yazar [[Stephen Oppenheimer]] – [[Discovery Channel]], 2002 {{İng}}
-*[http://www.youtube.com/watch?v=OV6A8oGtPc4&feature=PlayList&p=26D4689DBF14F73D&index=0 İnsanın Yolculuğu: Genetik Bir Odise (film)] yapımcı  Spencer Wells –  [[PBS]] ve [[National Geographic Channel]], 2003 {{İng}}
+*[http://www.youtube.com/watch?v=OV6A8oGtPc4&feature=PlayList&p=26D4689DBF14F73D&index=0 İnsanın Yolculuğu: Genetik Bir Odise (film)] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20140221160724/http://www.youtube.com/watch?v=OV6A8oGtPc4&feature=PlayList&p=26D4689DBF14F73D&index=0 |tarih=21 Şubat 2014 }} yapımcı  Spencer Wells –  [[PBS]] ve [[National Geographic Channel]], 2003 {{İng}}
-[[Kategori:Evrim]]
+[[Kategori:Biyolojik evrim]]
 [[Kategori:Evrimsel biyoloji]]
 [[Kategori:Genetik soybilim]]
-[[Kategori:Soy bilimi]]
 [[Kategori:İnsan evrimi]]
 [[Kategori:Filogenetik]]
 [[Kategori:Popülasyon genetiği]]
-[[cs:Poslední společný předek]]
-[[de:Most recent common ancestor]]
-[[en:Most recent common ancestor]]
-[[es:Ancestro común más reciente]]
-[[fa:نزدیکترین نیای مشترک]]
-[[fr:Dernier ancêtre commun]]
-[[he:אב קדמון משותף]]
-[[hi:निकटतम सांझा पूर्वज]]
-[[it:Ultimo antenato comune]]
-[[ja:最もっとも近ちかい共通きょうつう祖先そせん]]
-[[ko:가장 최근의 공통 선조]]
-[[nl:Recentste gemeenschappelijke voorouder]]
-[[no:Stamart]]
-[[pl:Ostatni wspólny przodek]]
-[[pt:Ancestral comum mais recente]]